Heerlijk mooie boeken lezen

De wereld van Nepalese Sherpas leren kennen, kennismaken met een voor mij nieuwe auteur uit Sri Lanka, en eindelijk de klassieker “Wide Sargasso Sea” van Jean Rhys verslonden. Het jaar 2023 bracht een paar hele mooie boeken. En naast meer werk van schrijfsters lezen, lukte het ook eindelijk om boeken te lezen van een fatsoenlijk aantal auteurs met, zoals dat heet, een andere achtergrond. Dat zorgde voor een verbreding van mijn horizon, waarvoor dank – de boeken zijn er, je moet ze gewoon zoeken en lezen.

Het was een druk jaar. Daarom las ik ”slechts” 76 boeken. Waarvan 44 van een schrijfster, 28 van een schrijver, en vier van een collectief of een auteur die liever niet in een genderhokje wil zitten. Van de 76 boeken kwamen er 23 uit de koker van een ”auteur van kleur”. Waaronder de klassieker van Jean Rhys.

Om met dat laatste boek te beginnen: ”Wide Sargasso Sea” stond al een tijdje op mijn verlanglijst. In de loop van 2023 kwam ik er eindelijk aan toe. Ik bewaarde deze klassieker voor een weekeinde, ging er goed voor zitten en las ‘m in één ruk uit. Wat een prachtverhaal zeg… Dit boek belandde dan ook meteen in mijn rijtje vijf sterren topboeken van het jaar. Dat zijn, in willekeurige volgorde:

• Jean Rhys, Wide Sargasso Sea
• Claire Keegan, Small things like these
• Lavie Tidhar, Maror
• Shehan Karunatilaka, The seven moons of Maali Almeida
• Morowa Yejidé Creatures of Passage
• Katharine Burdekin, Swastika Night

Alle zes bezaten deze titels de X factor, niet te verwarren met voorheen Twitter. Wide Sargasso Sea maakte me op verschillende momenten in het verhaal aan het huilen. Bedankt, Jean! Hetzelfde flikte Morawa Yejidé me, met haar door de Egyptische mythologie geïnspireerde verhaal over een vrouw die in haar taxi bijzondere mensen vervoert in een alternatief Washington. Small things like these bevat de meest ijzingwekkende kopje-thee-drinken-scène die ik ooit heb gelezen. High Noon in een stoffig westernstadje is er niks bij. Keegan won er terecht een Booker Prize mee. Maror is dé Grote Israelische Roman, met personages en situaties die nog lang naspookten in mijn hoofd. Seven Moons won terecht een Booker Prize voor een ontroerend leven na de dood verhaal in een politiek verscheurd land.

Tot slot Burdekin. De Engelse krant The Guardian noemt haar roman het verloren gegane tweelingzusje van 1984. Ze schreef Swastika Night in 1937, twee jaar voor het uitbreken van de tweede wereldoorlog. In deze roman hebben de Nazis hun totale oorlog al gevoerd, en gewonnen. Ze overheersen heel Europa en schiepen een totalitaire staat waarin vrouwen alleen nog meetellen als baarmoeders op pootjes. ”Be less stupid and less violent”, geeft ze mee, als sprankje hoop om het ergste onheil mogelijk af te wenden.

Naast deze vijf sterren X factor boeken las ik een aantal romans die ook zeker boven de middelmaat uitstegen. Allereerst een Werk met hoofdletter W van eigen bodem: Anjet Daanje, Het Lied van Ooievaar en Dromedaris. Prachtig taalgebruik, oprecht huiveringwekkende, spookachtige passages, en technisch briljant. Het helpt als je een beetje bekend bent met het leven en werk van de negentiende-eeuwse schrijfster Emily Brontë, maar ook zonder die kennis snap je meteen waarom Daanje hiermee de Libris Literatuurprijs won. (Ja, dat was een patroon dit jaar. Prijswinnende romans die inderdaad adembenemend bleken te zijn). Dat t uiteindelijk geen vijf sterren werd komt door mij, de lezer. Het werd een tikkeltje teveel van het goede en de laatste hoofdstukken heb ik niet meer gelezen.

Nog een paar aanbevolen werken: ”The Magician” van Colm Tóibín (na het lezen had ik een enorme hekel aan schrijver Thomas Mann gekregen. Knap!), ”Some Desperate Glory” van Emily Tesh (epische anti-oorlog sf), ”A long, long way” van Sebastian Barry (eerste wereldoorlog horror en Ierse onafhankelijkheidsstrijd) en, na al die serieuze verhalen, lekker hardop lachen met “London Rules” van Mick Herron.

Benieuwd wat 2024 brengt! Op naar een mooi leesjaar met meeslepende verhalen, lekkere pageturners en nieuw ontdekte auteurs. Proost!

 

Op naar een heerlijk leesjaar in 2023

Hopelijk heeft iedereen de oliebollen en het vuurwerk weer overleefd. Gelukkig nieuwjaar! Wat 2023 ook brengt, we hebben minstens één zekerheid: het jaar zal parels van boeken brengen. Zoals trouwe lezers van dit weblog weten, houd ik sinds een paar jaar bij wat ik lees en welke boeken wat mij betreft boven alles uit stegen (smaak is persoonlijk natuurlijk). Ook het afgelopen jaar bracht weer een aantal hoogtepunten:

• Miriam Toews ”Women Talking”
• Bahiyyih Nakhjavan “The woman who read too much”
• Doireann Ní Ghríofa ” A ghost in the throat”
• Kelly Barnhill ”When women were dragons”.

Warm aanbevolen voor een download of om op te zoeken in een bibliotheek.

Vanwege de drukte – een van de redenen waarom ik dit weblog helaas minder actief bij houd – heb ik dit jaar minder boeken gelezen dan anders. Het werden er uiteindelijk 62, tegen 82 boeken in 2020 en 89 in 2021. Van de 62 waren er 26 van mannelijke en 38 van vrouwelijke auteurs. Ik heb me uitstekend vermaakt met leuke genre boeken van altijd betrouwbare auteurs zoals Kate Quinn (historische romans), Lee Child (“Gone tomorrow”) en natuurlijk de gebruikelijke SF/Fantasy boeken, zoals het weemoedige “Sea of Tranquility” van Emily St. John Mandel, of “The coincidence makers” van Yoav Blum.

Daarnaast lukte het me om een goed voornemen in daden om te zetten. Ik wilde mij ontworstelen aan de groef van male, pale and stale, omdat je anders schitterende verhalen mist. In 2021 kwamen slechts 15 van de 89 boeken uit de pen van iemand uit een andere hoek dan Westers, wit en veelal man. Dit jaar bereikte ik veel meer diversiteit: 23 van de 64 boeken werden geschreven door auteurs met sterk van mij verschillende culturele achtergronden. Zoals auteurs die behoren tot de oorspronkelijke bevolking van een land (David Heska Wanbli Weiden, de thriller ”Winter Counts”, Claire G. Coleman, SF roman “Terra Nullius”), en/of die verhalen vertellen uit geheel andere werelddelen (Japan, Mexico, Israel, Pakistan).

Maar de absolure hoogtepunten kwamen van vrouwen die een meesterlijke literaire techniek en prachtig taalgebruik wisten te koppelen aan psychologische en emotionele complexiteit. Waarbij de thematische rode draad kwesties zijn waar ik me al een tijd mee bezig houd – hoe samenlevingen mensen opsluiten in gender keurslijven, wat er gebeurt met de mensen die we als vrouwen zien, wat je dan tegen komt als je ruimte in wil nemen, taboe-gevoelens zoals woede wil uiten, zelf wil bepalen wat je doet en laat.

Vrouw en religie: de Iraans Ugandese Britse en tegenwoordig in Frankrijk verblijvende schrijfster Bahiyyih Nakhjavan. In “The woman who read too much” onder andere lovend besproken in The Guardian, reconstrueert ze het leven van dichteres en theologe Fatimah Baraghani, ook bekend als Táhirih (“De Zuivere”). Haar uitleg van het Islamitisch geloof brengt haar in direct conflict met de machthebbers uit haar tijd, het Iran van circa 1840. Het levert een adembenemende roman op, verteld uit verschillende perspectieven, met een grote emotionele lading.

Vrouw en praten, delen met elkaar wat je ergens van vindt: Miriam Toews, ”Women Talking”, in het Nederlands vertaald als ”Wat ze zeiden”. De roman beslaat twee dagen en gaat letterlijk over vrouwen die zich terugtrekken, op een  hooizolder met elkaar praten, en gezamenlijk tot een standpunt en een besluit komen. Met ingrijpende gevolgen. Want de vrouwen kunnen niet lezen of schrijven en leven geïsoleerd in een fundamentalistische mennonitische gemeenschap, waar ze vooral geacht worden gehoorzaam te zijn, mannen te verzorgen en kinderen te baren. Wat ze zeiden is een verpletterend boek. Deze roman is inmiddels verfilmd. Ik ben benieuwd wat regisseuze Sarah Polley ermee heeft gedaan. Op Rottentomatoes.com scoort de rolprent in ieder geval 89%, oftewel ja, zien.

Vrouwen en ruimte in willen nemen: “When women were dragons” van Kelly Barnhill. Tsja, geen idee wat er met die vrouwtjes aan de hand is. Ze moeten blij zijn dat na de tweede wereldoorlog hun mannen terugkeerden, levend en wel. Dat ze in een ruim huis wonen met een glimmende keuken en de nieuwste keukenhulpjes, en zich kunnen bekommeren om man en kinderen. En dan veranderen ze opeens in draken, letterlijk, stijgen op in een wolk van vuur en as, en vertrekken met onbekende bestemming. Grutjes! Laten we het er vooral niet over hebben en doen alsof er niks gebeurde. Barnhill trekt dit gegeven door tot bijna het absurde – niets aan de hand mensen, kijk vooral de andere kant op – en levert ironisch commentaar op kwesties zoals vrouwen en woede, vrouwen en vrijheid, vrouwen en ruimte in mogen nemen.

Vrouwen aan de vergetelheid ontrukken: Nakhjavan deed dat met haar reconstructie van het leven en werk van Fatimah Baraghani, en de Ierse auteur Doireann Ní Ghríofa doet dat met het leven en werk van een landgenote in haar debuutroman A ghost in the throat, in het Nederlands vertaald als “Een geest in de keel.” Het boek brengt een unieke mix van biografie van de 18de-eeuwse dichteres Eibhlín Dubh Ní Chonaill, autobiografie, historische zoektocht naar vrouwen uit het verleden, en hoe heden en verleden elkaar beïnvloeden. Onder andere De Volkskrant besprak de roman lovend, met een speciale eervolle vermelding voor vertaalster Caroline Meijer. Ik las het boek in het Engels en kan me nauwelijks voorstellen hoe Meijer er in geslaagd is het verhaal om te zetten naar het Nederlands. Petje af.

Eervolle vermeldingen

Een aantal boeken waren/zijn ook uitstekend, maar wisten net niet tot mijn top van de top door te dringen. Dat zijn onder andere:

• Hamnet van Maggie O’Farrell – prachtig, ontroerend, zeer de moeite waard.
• Footnotes in Gaza van Joe Sacco – een grafische roman, een orale geschiedenis in stripvorm van twee moordpartijen in de Gaza strook, met tussendoor ook schetsen van het leven van een journalist in bezet gebied.
• La Cuarta Espada van Santiago Roncagliolo, over de opkomst en de ondergang van het Lichtend Pad in Peru en het leven van de leider van de terreurorganisatie, Abimael Guzmán. Huiveringwekkend hoe zo’n gewoon mannetje zoveel ellende kon veroorzaken.
• Etta Palm, van Nederlands eerste feministe tot staatsvijand van Wil Schackman. Mooi geschreven biografie over Etta Palm, een Groningse die betrokken raakte bij de Franse Revolutie en samen met Olympe de Gouges een van de eerste was om te zeggen dat Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap een verkeerde slogan is, omdat het de helft van de mensheid negeert. Vrouwen verdienen ook burgerrechten. Het antwoord? De guillotine, verbanning, vergetelheid.

Benieuwd wat 2023 brengt. Uitgevers hebben weer snode plannen om allerlei prachtige boeken onder onze aandacht te brengen. Ik ben er klaar voor! Jij ook? Veel leesplezier!

Breekt #metoo eindelijk door in Nederland?

Zou #metoo eindelijk doorbreken in Nederland? Na het schandaal rond The Voice of Holland (TVOH), hoopt onder andere hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk van de Radboud Universiteit dat onze samenleving serieus gaat nadenken over het gedrag van mannen jegens vrouwen. ”Het kwartje is nu pas écht gevallen”, aldus Roos bij Omroep Gelderland.

Dat #metoo zo’n bekend begrip werd, danken we aan Tarana Burke. Deze Amerikaanse activiste creëerde de term in 2006, om duidelijk te maken dat seksuele intimidatie, aanranding en verkrachting heel vaak voorkomen. In Time Magazine vertelde Burke:

Predators are everywhere. Work, home, houses of worship, you name it. […] If all the women who I know who have been sexually assaulted or harassed wrote “me too” as a status . . . and all the women they know . . . we might give people a sense of the magnitude of the problem.

In landen om ons heen ging #metoo jaren later, zo vanaf 2016, opeens viraal. Het was de tijd van Harvey Weinstein, de Hollywood baas die zich aan tientallen vrouwen vergreep en daarvoor inmiddels in de cel zit. En Jeffrey Epstein, die het voorzien had op jonge meiden. #Metoo werd een manier voor vrouwen om hun traumatische ervaringen te delen en dit seksuele geweld aan de kaak te stellen.

Dit gebeurde ook in Nederland, maar daarna nam het debat hier een wending. De mannen namen de discussie over, signaleerde onder andere Renate van der Zee in 2018 in een essay voor magazine Opzij. Mannen meldden misstanden en zaten aan tafel bij talkshows om te vertellen hoe andere mannen hen confronteerden met grensoverschrijdend gedrag. Dit had volgens Van der Zee vérgaande gevolgen voor de aard van het debat. Metoo draait om de bewustwording dat er tussen mannen als groep en vrouwen als groep machtsongelijkheid bestaat. Daaruit vloeit structureel geweld voort. Dat bewustzijn verdween in Nederland van de radar, schrijft Van der Zee:

De angel is uit de beweging gehaald, op een manier die niemand had voorzien. […] Met de zaken Brandt Corstius en Gosschalk nam de discussie in Nederland een onverwachte wending. Opeens stonden er mannen centraal. En die mannen waren niet het slachtoffer van een eeuwenoud probleem dat voortvloeit uit de machtsongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Nee, zij waren het slachtoffer van incidenten. Heel onaangename incidenten die niet hadden mogen gebeuren, maar toch: incidenten.

Pas nu, nu de misstanden bij TVOH in de openbaarheid zijn geëxplodeerd, begint in Nederland de discussie over machtsverhoudingen en wat dat in de praktijk betekent. Onder andere de NOS meldt dat centra voor Seksueel Geweld sinds de publiciteit rond The Voice veel meer meldingen binnen krijgen van grensoverschrijdend gedrag. Bedrijven zouden aan zelfonderzoek beginnen te doen: hoe veilig is het werkklimaat in hun bedrijf? Kent hun organisatie ook Jeroen Rietberg types? Zijn er vertrouwenspersonen en zo nee, is het dan niet hoog tijd dat die er komen? Ook klinkt de roep om een vernieuwde zedenwet versneld door te voeren, zodat vrouwen meer kans hebben om gerechtigheid te krijgen voor wat hen overkwam. En geeft het schandaal ouders een aanleiding om het met hun kinderen te hebben over instemming, grenzen, en gedrag.

Het kwartje lijkt nu inderdaad te vallen: seksuele agressie jegens vrouwen komt vaak voor, overal, en vaak zijn het de mannen (niet alle mannen) die zich vergrijpen aan de vrouwen. Op toneelscholen, meervoud. Op universiteiten, met professoren die studentes best ”een acht voor een nacht” willen geven. Dat kon tien tot vijftien jaar voortduren zonder dat iemand er echt iets van zei. In de medische wereld, waar co-assistenten en geneeskunde studenten een prooi zijn van artsen, (niet alle artsen), vanuit de macht die je hebt als je over de beoordeling van de vrouwen gaan.

Wat ik ook positief vindt is dat de discussie laat zien hoe snel mensen naar de vrouwen gaan wijzen om het structurele probleem te fixen. Zie het interview van BOOS met John de Mol. Die heeft het meteen over vrouwen: die moeten hun schaamte overwinnen, die moeten iets zeggen. Op Twitter zie ik andere bekende verwijten en verdedigingsmanoeuvres langs komen. Vrouwen zijn uit op aandacht, vrouwen willen geld aftroggelen van de mannen die ze beschuldigen, vrouwen verzinnen schandalen, liegen en bedriegen. En kom, hoeveel macht had een Jeroen Rietbergen nou eigenlijk? Konden die vrouwen niet gewoon nee zeggen?

We kennen deze tactieken uit het buitenland, waar dit alles al oppopte in 2016, toen #metoo viraal ging. Dat dit in het openbaar gebeurt, levert zeeën aan actueel studiemateriaal op. Het betekent dat iedereen de kans krijgt om victim blaming live mee te maken. Het stelt iedereen ook in staat om kennis te maken met de feiten. Wat het eigenlijk zegt als vermeende daders of mensen die hen verdedigen, stug volhouden dat alles gelijkwaardig zou zijn geweest: :

“Alle plekken waar grote machtsongelijkheden spelen, zijn kwetsbaar voor seksueel overschrijdend gedrag”, analyseert antropoloog Marijke Naezer, die seksuele ongelijkheid onderzoekt. Bandleider bij The Voice Jeroen Rietbergen verklaarde zich er destijds niet van bewust te zijn dat er een machtsverschil was. “Dat getuigt van een enorm gebrek aan kennis over macht,” vindt Naezer. “Natuurlijk had hij een machtspositie als bandleider en medewerker van het programma! Maar ook als lid van de familie De Mol natuurlijk.”

Ook John de Mol kreeg snel weerwoord. Meteen een dag na de uitzending van BOOS, waarin De Mol deze uitspraken deed, sloegen werkneemsters terug met pagina grote advertenties in een landelijk dagblad om hun leidinggevende en alle andere mensen eraan te herinneren dat de vrouwen niet het probleem vormen.

Kortom, de discussie lijkt eindelijk op een dieper niveau te komen. Het gaat over macht, status, de automatische neiging om vrouwen zwart te maken of vrouwen verantwoordelijk te maken voor de oplossing van het probleem, het begint eindelijk te gaan over mannen, mannelijkheid, de term ”instemming” en het hoe en wat van grensoverschrijdend gedrag.

Verder lezen? Op de website Athena’s Angels verzamelden vier vrouwelijke hoogleraren alle informatie die je nodig hebt. Feministisch documentatiecentrum Rosa biedt talloze interessante dossiers. Lees dit opiniestuk in de Belgische krant De Morgen. Of ga tijdschrift One World volgen, met bijvoorbeeld dit artikel over wat de houding van Jort Kelder verraadt over de Nederlandse verkrachtingscultuur. Last but not least: het werk van Jens van Trigt en, breder, Emancipator, voor de rol die mannen kunnen spelen en wat emancipatie voor hen kan betekenen.

 

Heerlijk lezen met vrouwelijke auteurs

Het jaar 2021 ligt (bijna) achter ons en wat het verder ook bracht, op het gebied van lezen was het een feest. Ik las 89 boeken, waarvan 60 van schrijfsters en 29 van schrijvers. En er zaten pareltjes bij, die ik graag met jullie deel. Indrukwekkende romans, meeslepende verhalen, een levendige biografie vol fucks, dat en meer in onderstaand overzicht.

Bij deze lijst: sinds 2019 houd ik bij wat ik lees, omdat ik meer diversiteit wil bereiken in mijn boekenconsumptie. In dat eerste jaar bleek dat ik redelijk 50-50 werk van schrijvers en schrijfsters kies. Vorig jaar (2020) lukte het al om mijn boekenlijst sterk te vervrouwelijken – noem het een correctie voor 2000 jaar mannelijke dominantie. Dit jaar lukte de vervrouwelijking opnieuw prima, maar bleef het aantal auteurs met een, bij gebrek aan betere termen, gekleurde huid/niet westerse achtergrond steken op 15. Vorig jaar waren dat er 11,  maar bij een lager totaal. Het aandeel is in 2021 dus blijven steken op ongeveer hetzelfde niveau.  Nog steeds niet heel goed. Enfin, zo blijft er een leesambitie om naar te streven in het komende jaar.

In 2021 haalden vijf romans mijn erelijst der erelijsten. Sterk aanbevolen:

• Han Kang, Human Acts – Kang won de Man Booker International prize voor haar roman De Vegetariër. Voor haar tweede roman die in vertaling beschikbaar kwam voor een breed publiek, verdiepte ze zich in een massamoord in haar geboorteplaats Gwangju. Het toenmalige militaire regime sloeg daar in mei 1980 een demonstratie neer. Eén van de slachtoffers was een jongen van vijftien, Dong-ho. In korte hoofdstukken bekijkt Kang het heengaan van deze jongen vanuit verschillende perspectieven. Dat van zijn moeder, zijn vrienden, de buren. Het resultaat is een lyrisch mozaïek met als verbindende thema’s kwesties zoals lichaam en ziel, leven of geen leven na de dood, en de impact van trauma.
• Emma Southon, Agrippina – Op basis van een zorgvuldige, kritische behandeling van de vaak schaarse historische bronnen reconstrueert Southon in levendig Engels het leven van een keizerin uit het Rome van de eerste eeuw n. chr. Nog nooit zoveel fucks in een academische tekst gelezen. Het zorgt voor een meeslepend verhaal. Southon heeft een scherp oog voor machtsverhoudingen en de overmacht van mannen in de klassieke oudheid. Zodra Agrippina geen nut heeft voor mannen zoals haar echtgenoot Claudius of zoon Nero, verdwijnt ze uit de bronnen. De mannen die over haar schrijven, schilderen haar daarnaast bij voorkeur af als een manipulatieve hoer die haar plek niet kent. Desondanks wist Agrippina te overleven in het centrum van de macht en kon ze zelfs wat ruimte voor zichzelf claimen. Southon maakt haar strijd invoelbaar en kijkt verder dan seksistische etiketten.
• Madeline Miller, Circe – we blijven even in de klassieke oudheid met Circe, een moderne hervertelling van het leven van deze tovenares uit de Odyssee. In dat verhaal van Homerus is haar optreden slechts een detail: ze ontvangt Odysseus op haar eiland, verandert zijn mannen in zwijnen en knielt angstig neer voor hem en zijn zwaard. Miller las de passage op haar dertiende met weerzin: ”It bothered her that one of the most powerful female figures in the epic was left kneeling and cowering before Odysseus, and then takes him to bed as a conciliatory gesture. “For the hero to succeed, the woman has to be put in her place, and that was always so disappointing,” she said.” Ze besloot Circe haar eigen epische verhaal te geven en het resultaat is hartverscheurend mooi.
• Erin Morgenstern, The Starless Sea – dit boek hangt aan elkaar van droomlogica, werelden-in-werelden en de magie van verhalen vertellen. En humor: zelfs vreemde geheime genootschappen draaien op stagiaires die de rotklusjes doen. Enorm veel sfeer, prachtig taalgebruik, mysterieuze gebeurtenissen, ik verslond dit boek in een paar dagen
• Shelly Parker-Chan, She who became the sun – Liefde! Haat! Veldslagen! Intriges! Verraad! Moord! Twitter kwam met het fantastische begrip van boeken als een ”reality evacuation facility” en als een roman mij evacueerde uit een rampjaar zoals 2021 was het deze wel. Parker-Chan deed een beroep op Chinese verteltradities en kwam met een geweldig verhaal over een meisje zonder toekomst. Om alsnog een kans te maken op naam en faam doet ze zich voor als haar broer en begint aan een nietsontziende campagne om een plek onder de zon te veroveren. Begin alleen aan dit boek als je water en iets te eten bij de hand hebt, want als je eenmaal aan het lezen bent wil je niet meer stoppen.

Eervolle vermeldingen

Niet ieder boek had de X factor die zorgt voor een vijf sterren score, maar er kwamen een paar heeeeeel dicht bij. Zoals Murat Isik, ”Mijn moeder’s strijd”. Een liefdevolle ode van een zoon aan zijn moeder, kort maar indrukwekkend. In “The Hired Man” laat Aminatta Forna invoelend zien hoe de strijd op de Balkan ook jaren later, als het zogenaamd vrede is, nog steeds door ettert. Frits van Oostrom levert puik werk af met “Nobel Streven”, een biografisch relaas van het mislukte leven van ridder Jan van Brederode. En ik moest heel hard lachen om ”Mindful moorden” van de Deense auteur Karsten Dusse. De titel zegt eigenlijk alles al: een man ontdekt het gedachtegoed van mindfulness en benut de wijsheden van deze leer als excuus/schaamlap/rechtvaardiging voor een bloederige greep naar de macht in een criminele organisatie. Tot slot Plain Bad Heroines van Emily M. Danforth. Gothic en mooi maar net niet scherp genoeg, vandaar geen plekje op de erelijst. Absoluut de moeite waard echter.

Afrader van het jaar

In 2020 ging Labor Day van Joyce Maynard aan de haal met de titel Afrader van het jaar. Dit jaar kwam de dampende drol van Ben Creed, de fictieve naam van schrijversduo Chris Rickaby en Barney Thompson. Ik viel voor het genre (thriller/detective), de titel, City of Ghosts, en de setting, Leningrad, Rusland, 1951, als Stalin terreur zaait en mensen nog aan het bijkomen zijn van de Tweede Wereldoorlog. Recensenten zijn lovend over de het detectiveverhaal maar hebben zij hetzelfde boek gelezen als ik? Ik zag vooral weerzin tegen en seksualisering van vrouwen. Zelfs dood moeten vrouwen er nog sexy uit zien en als ze niet dood zijn, zijn het in de beschrijvingen van Creed willoze (maar sexy) slachtoffers of beeldschone manipulatieve heksen die hondjes mishandelen en mannen onderdrukken. De ‘male gaze‘ verpestte alles. Ik voelde me vies na het lezen. Alsof een hitsige stalker me ondergekwijld had. Op zich ook een prestatie om zulke sterke gevoelens op te wekken met een boek, maar nee, dank u.

Goede voornemens voor 2022

Leve de auteur van kleur! Mijn voorliefde voor SF, fantasy, detectives enz maakt dat ik snel verval in de zoveelste Engelse of Amerikaanse witte man of vrouw, maar ik heb al een paar boeken klaar liggen om mijn leesgewoonten nog diverser te maken. Zoals “The Missing American” van Kwei Quartey, “The Electrical Field” van Kerri Sakamoto, ”Dreaming in Cuban”” van Cristina Garcia, ”Blue Lorries” van Radwa Ashour en ‘De Kip die Dacht dat ze kon Vliegen” van Sun-mi Hwang.

Daarnaast raadde een vriendin de roman Het Achtste Leven (voor Brilka) aan van schrijfster Nino Haratischwili. 1275 pagina’s dus ik moet wel even moed verzamelen, maar dit boek geldt nu al als een klassieker. Haratischwili won er onder andere de Anna-Seghersprijs 2015 mee, plus de Independent Publishers’ Hotlist Prize. Dus hup. Er zijn zoveel mooie verhalen en zoveel goede auteurs, dat wordt genieten in 2022!

Gender ontkennen werkt averechts bij aanpak huiselijk geweld, deel 2

Ai, altijd een slecht teken als je een kop uit het jaar 2014 in 2021 gewoon weer kunt gebruiken. Want dat betekent dat de vooruitgang nihil was in de tussenliggende tijd. Dat gebeurt nu bij de aanpak van huiselijk geweld. Net als in 2014 blijkt anno nu opnieuw dat het belangrijk is om bij deze vorm van geweld oog te hebben voor gender, machtsverschillen en stereotiepe verwachtingspatronen rond ‘de’ man en ‘de’ vrouw.

Het College voor de Rechten van de Mens (CVRM) constateerde deze week dat de aanpak van huiselijk geweld tekort schiet als je gender buiten beschouwing laat. In 2014 constateerde bureau Regioplan dat ook al, toen deze organisatie in opdracht van de Rijksoverheid een genderscan uitvoerde. Het CVRM noemt het broodnodig dat er een gendersensitieve benadering van huiselijk geweld komt.

Een gendersensitieve benadering houdt volgens het CVRM in dat betrokkenen aandacht hebben voor de rolpatronen die de maatschappij aan de seksen toebedeelt. ”Alleen daarmee voorkom je blinde vlekken en doe je recht aan het probleem van geweld tegen vrouwen in de privésfeer”, schrijft het College in een persbericht. De organisatie citeert daarbij onder andere Christine Clement, coördinator van Filomena, Centrum huiselijk geweld en kindermishandeling Rotterdam Rijnmond:

In haar dagelijkse praktijk ziet Clement hoezeer gender een rol speelt in geweldspatronen. Een veelvoorkomend vorm van geweld is de zogenaamde ‘intieme terreur’, waarbij meestal de mannelijke partner controledrift combineert met agressie. ‘Dat vraagt om een andere intake, met vragen als: ben jij bang voor je partner? Hoe is het om na je werk naar huis te gaan? Hoe zit het met macht en controle thuis? Om die vragen te stellen, moet je taboedoorbrekend werken.’ […] Ook wijst ze op veiligheidsrisico’s van vrouwen die slachtoffer zijn van intieme terreur. ‘Het risico op partnerdoding is het hoogst op het moment dat de vrouw de relatie verbreekt, of de maanden erna. Daarom is het paradoxaal genoeg voor vrouwen soms veiliger om na een melding terug naar huis te gaan.’

Misschien biedt het een sprankje hoop dat er hier en daar wel voorzichtig sprake is van een andere houding ten opzichte van terreur achter de voordeur. Zo benutte demissionair premier Mark Rutte de Corona persconferentie van afgelopen week om aandacht te vragen voor huiselijk geweld. Ook de Nederlandse Vrouwenraad komt in actie en steunt een petitie om ervoor te zorgen dat er een nationale coordinator komt. Die zou het onderwerp steviger op de agenda moeten krijgen en monitoren of er daadwerkelijk iets verbetert in de aanpak van huiselijk geweld.

Tot slot: bel 0800-2000 als je hulp nodig hebt of iets vermoedt.

11% studenten geeft seksueel geweld tegen studentes toe

Bijna een op de negen mannelijke studenten geeft het toe: in het afgelopen jaar heeft hij een of meerdere studentes aangerand, verkracht of op andere manieren onder seksuele agressie laten lijden. Dat blijkt uit Engels onderzoek. Eerder kwam uit Amerikaans onderzoek hetzelfde beeld naar voren. In beide gevallen is hoogstwaarschijnlijk sprake van onderrapportage: lang niet alle mannen geven toe dat ze fout zaten.

De groep die vaak meerdere malen studentes tot slachtoffer maakt, is volgens de Engelse onderzoekers duidelijk herkenbaar. Vergeleken met mannelijke studenten die niet overgaan tot seksuele agressie, heeft deze groep vaker seksistische denkbeelden over vrouwen en onderschrijven ze de zogenaamde ”verkrachtingsmythes” – denk aan zaken als ”als een meisje nee zegt is het eigenlijk ja”. Ze hadden ook vaker dan gemiddeld belangstelling voor gewelddadige varianten van porno.

De onderzoekers sluiten hun studie af met advies om seksueel geweld onder studenten gerichter aan te pakken, onder andere door hun houding tegenover en denkpatronen over vrouwen te veranderen:

Our logistic regression analyses show that sexually aggressive male university students in the UK are likely to be motivated by their high levels of rape myth acceptance, hostility toward women, and aggression. Harm prevention initiatives for this group should therefore target their negative and derogatory beliefs and encourage them toward more prosocial cognitions (e.g., by promoting positive regard for women and dispelling pervasive rape myths).

Online haat treft vrouwen, wat ze ook doen

Of je nu meedoet aan een reality programma of in de politiek werkzaam bent, online haat achtervolgt vrouwen. Nare berichten op twitter of lelijke commentaren onder nieuwsberichten treffen vrouwen veel harder dan mannen, met uitschieters voor vrouwen met een gekleurde huid, vrouwen die ”afwijken” van de heteroseksuele norm, en vrouwen met een progressieve overtuiging of bepaalde religieuze identiteit.

Onafhankelijk van elkaar bevestigen verschillende onderzoeken het grimmige klimaat waarin vrouwen noodgedwongen leven. Zo analyseerde de denktank Demos ruim 90.000 posts op sociale media over deelnemers aan de reality shows Love Island en Married at First Sight. De onderzoekers kwamen erachter dat 14% van de mannelijke deelnemers hatelijke opmerkingen te verstouwen krijgt, maar voor de vrouwelijke deelnemers steeg dat naar 26%.

Mensen schilderden de vrouwen in tweets en andere berichten af als mentaal labiel, leugenachtig, slecht, irritant en uit op aandacht. Ook werden ze stelselmatig gereduceerd tot seksobjecten. De onderzoekers concluderen dat het idee achter dit gedrag is dat vrouwen hun plek moeten kennen:

The authors added that the tropes spoke to the idea that women “do not deserve what they think they deserve”, for example, to express themselves, take up space, have a relationship, or look a certain way.

Het zijn niet alleen reality tv sterren die agressie te verduren krijgen. Zo publiceerde UNESCO eerder dit jaar een rapport over online haat tegen vrouwelijke verslaggevers. Driekwart ontving hatelijke berichten. Een op de vijf berichten bevatte een dreiging met seksueel geweld. Daarnaast rapporteerde een op de vijf geïnterviewde journalistes dat de online haat uitmondde in ”offline” agressie. Oftewel de virtuele narigheid manifesteerde zich in het hier en nu, in hun fysieke bestaan. Sommige verslaggeefsters kregen bovendien te maken met gerichte campagnes. Die kwamen vaak uit de koker van populistische en rechts radicale groeperingen.

In Nederland besteedde tijdschrift De Groene Amsterdammer eerder dit jaar aandacht aan online haat tegen vrouwelijke politici. Ook hier bleek dat vrouwzijn een garantie is voor seksistische beledigingen. De redactie onderzocht 339.932 tweets die tussen 1 oktober 2020 en 26 februari 2021 werden gestuurd naar alle vrouwen op Nederlandse kieslijsten. Vagere beledigingen van het type ”Wat doen al die wijven tijdens etenstijd bij een talkshow? Moeten hun mannen niet eten?” rekende De Groene niet mee. Zelfs met zulke strenge criteria ging het nog steeds om tien procent van de berichten. De inhoud van die berichten was dreigend, bevatte seksistische verwensingen en wemelden van de scheldwoorden, zoals ”staatshoer”. Om een idee te geven: voor Sigrid Kaag kwam het neer op iedere vijftien minuten een rotbericht.

De data analyse bracht ook opvallende verschillen tussen de seksen aan het licht. Vrouwelijke volksvertegenwoordigers horen online regelmatig termen als ‘vrouwtje’, ‘meid’ of ‘meisje’. Omgekeerd worden mannelijke volksvertegenwoordigers zelden aangesproken met termen als jongetje. Daarnaast worden mannen in 55 procent van de gevallen bij hun achternaam genoemd, terwijl dat bij vrouwen slechts 27 procent is. 

Nederland heeft feministisch bewustzijn hard nodig

Waar te beginnen? Dat mannen minstens 44 vrouwen per jaar vermoorden en iedereen collectief de schouders ophaalt en praat in termen van ”incidenten” en ”gezinsdrama”? Dat de Gouden Kalveren genderneutraal worden, mannen prompt de belangrijkste filmprijzen winnen en Twitteraars beweren dat t aan de vrouwen ligt, want die waren blijkbaar niet goed genoeg? Het feit dat vooral vrouwen met een gekleurde huid doelwit werden van de toeslagenaffaire, maar daar moeten we het niet over hebben? Echt, Nederland heeft een groter feministisch bewustzijn hard nodig.

Die kennis is er. Een instantie zoals het College voor de Rechten van de Mens begon begin dit jaar een campagne om institutioneel racisme bespreekbaar te maken. Het CVRM geeft trainingen, brengt rapporten uit, en lobbyt bij de overheid om zoiets als een volgende toeslagenaffaire te voorkomen. Alleen doen we daar met ons allen te weinig aan.

De kennis is er. Kenniscentrum Atria besteedt al jaren aandacht aan de positie van vrouwen en geeft regelmatig een podium aan wetenschappers zoals emiritus hoogleraar Renée Römkensom uit te leggen hoe het zit met geweld van mannen tegen vrouwen. Naast alle vormen van seksueel geweld vermoorden mannen circa 44 vrouwen per jaar en dat is geen toeval of incident. Gisteren nog pleitte ze bij EenVandaag voor het instellen van een nationale coordinator huiselijk geweld om de moordende man hoger op de agenda te zetten en in actie te komen om vrouwenlevens te redden.

De kennis is er. Mannen die vrouwen vermoorden doen dat volgens een patroon. Daar is onderzoek naar gedaan: de Engelse wetenschapster Jane Monckton Smith van de universiteit van Gloucestershire onderzocht zulke moorden en ontdekte dat mannen een vast patroon hanteren om tot hun daad te komen.  Op basis van die kennis krijgen advocaten, politieagenten en hulpverleners nu trainingen, zodat ze beter in staat zijn het gevaar te herkennen en vrouwen op tijd te helpen. Uit de analyse van Monckton Smith blijkt dat het proces van kennismaken met een vrouw, tot aan de stap om haar te doden, in acht fasen verloopt. Dat zijn de volgende:

• Voor aanvang van de relatie heeft de toekomstige dader al een geschiedenis van stalken, mishandeling en/of seksuele agressie
• De romance ontwikkelt zich razendsnel tot een serieuze relatie
• De relatie kenmerkt zich al snel door dwingende controle
• Er komt een ‘trigger’ – een gebeurtenis die dient als katalysator voor nog meer dwang en controle. Monckton Smith noemt voorbeelden zoals de aankondiging van de partner dat hij/zij de relatie wil beëindigen. Of het stel krijgt te maken met financiële problemen
• Escalatie – een toename in de intensiteit en frequentie van de controletechnieken van de toekomstige dader. De man gaat bijvoorbeeld dreigen dat hij zelfmoord zal plegen als de vrouw iets niet doet of juist wel doet. Of de partner begint de andere partner te stalken
• De dader bereikt een beslissend punt. Hij verandert zijn manier van denken en slaat de weg in van wraak en/of moord
• Planning – de dader koopt wapens, verkent het terrein, zoekt naar mogelijkheden om het slachtoffer alleen aan te treffen
• De dader vermoordt zijn of haar partner, en kan daarbij ook anderen schade toebrengen of vermoorden, zoals de kinderen van het slachtoffer, of haar nieuwe vriend, of familieleden.

De kennis is er. Vier vrouwelijke hoogleraren zetten Athena’s Angels op en verzamelen daar harde wetenschappelijke feiten over vooroordelen, seksisme en de effecten van een scheve machtsverhouding tussen mannen en vrouwen. Je kunt daar precies nalezen hoe het komt dat een man en een vrouw dezelfde prestatie neerzetten, waarna de mannen meer lof, eer en erkenning krijgen dan vrouwen. En hoe vrouwen om te beginnen al niet de kans krijgen dezelfde prestatie neer te zetten, vanwege vooroordelen en seksisme.

Zo krijgen actrices in films beduidend minder ruimte dan mannen: minder spreektijd, minder hoofdrollen, veel cliché rollen zoals het sexy meisje, de klagende echtgenote, het slachtoffer. Er is geen gelijk speelveld, dus zodra je iets zogenaamd genderneutraal maakt gaat het mis en claimen mannen met kracht de dominantie die ze sowieso al hadden. Dat zij er met alle belangrijke Gouden Kalveren vandoor gingen was voorspelbaar.

Kunnen we asjeblieft stoppen met genderneutraal willen zijn? Intersectioneel feminisme is het sleutelwoord. Verdiep je erin, leer, en begin de lastige vragen te stellen. We kunnen gender en andere factoren, zoals etniciteit en sociale klasse, pas afschaffen als we korte metten hebben gemaakt met vooroordelen, cliché beelden rond mannelijkheid en vrouwelijkheid, en de systemen die ervoor zorgen dat met name witte mannen altijd boven komen drijven en tweede, derde en vierde kansen krijgen. We zullen eerst het pijnlijke, moeilijke werk van maatschappelijke verandering moeten doorlopen, voordat iedereen echt gelijkwaardige kansen heeft.

Bedrijven moeten aan de bak met vrouwenquotum

Een stapje vooruit, een stapje achteruit. Het goede nieuws: de overheid gaat grote beursgenoteerde ondernemingen eindelijk verplichten om 30% vrouwen in hun besturen op te nemen. Dat betekent dat de oude papieren tijger eindelijk plaats maakt voor een stevigere wet. Het slechte nieuws: bedrijven zoeken nu al naar creatieve manieren om hun informele quotum van 95% mannen te handhaven. Zo blijft het tobben met de emancipatie.

In Nederland maar ook in landen om ons heen treedt meestal veel weerstand op zodra het Q woord valt. Praat je door en kijk je verder, dan blijkt dat het grote knelpunt vaak zit in de positie van mannen. Een verplicht percentage vrouwen in posities met macht en status is namelijk slecht nieuws voor middelmatige mannen. Deskundige toppers hoeven zich geen zorgen te maken, maar de minder presterende mannen kunnen zich alleen handhaven als cultuur, systeem en regels deskundige vrouwen afweren. Zij vallen als eerste af als veranderingen zorgen voor een instroom van meer vrouwelijke professionals.

Een ander knelpunt en bron van weerstand zit ‘m in de status van een beroep. Hoe meer vrouwen een taak oppakken, hoe lager wij als cultuur die taken waarderen in de brede betekenis van het woord. Vanwege het stigma op vrouw-zijn worden vrouwen achtervolgd door lagere lonen, minder aanzien en aannames over een daling van de kwaliteit. Neem bijvoorbeeld artsen. Toen de dokter bijna altijd een man was, lagen de lonen hoger en was de arts een echte autoriteit. Nu meer vrouwen als arts werken dalen de lonen en verschijnen er zorgelijke artikelen over de feminisering van de zorg en aantijgingen rond dalende kwaliteit – al die miepjes met wensen voor parttime werken, dat kan niet goed zijn.

De Eerste Kamer heeft nu ingestemd met een bindend vrouwenquotum. Grote bedrijven moeten verplicht minstens 30% vrouwen benoemen in hun Raad van Commissarissen. Ook moeten ze aandacht besteden aan diversiteit in de sub-top, zodat er voldoende vrouwen klaar staan om een vrouw in de top op te volgen als zij met pensioen gaat.

De eerste signalen dat bedrijven hier onder uit willen komen, zijn er ook al. Ondernemer en spreker Sara Liesker ziet dat beursgenoteerde bedrijven opeens de functie van ‘aspirant commissaris’ in het leven roepen. Daarnaast ziet ze vacatures voor een commissaris voor een beperkte periode van één jaar, zonder stemrecht. Als je vrouwen voor die functies aanstelt, kun je op papier voldoen aan het quotum terwijl je ze nauwelijks invloed of macht geeft. Zo houd je de echte macht bij de mannen en houd je vrouwen op afstand, in de marge.

Kortom, zelfs met een aangescherpte wet zullen we aanbotsen tegen oude, taaie machtsstructuren. Maar er is nu wel een wat grotere kans op sancties en andere vormen van druk op bedrijven die beweren geen vrouw te kunnen vinden.

Hoe herken je betrouwbare medische informatie voor vrouwen

Feit: veel medische studies negeren vrouwen en publiceren resultaten over mannenlijven alsof ze voor iedereen gelden. Nee dus. Zodoende blijven veel klachten van vrouwen lastig te plaatsen. En ligt het speelveld open voor influencers, door de farmacie betaalde verkopers, en aanprijzingen voor helende  edelstenen. Hoe navigeer je dat terrein? Waar kun je op letten als je betrouwbare medische informatie zoekt? Gynaecoloog Jen Gunter, auteur van onder andere het Menopauze Manifesto, schiet ons te hulp en geeft tips voor je zoektocht op internet.

Gunter staat al jaren op de bres voor de gezondheid van iedereen die biologisch gezien een vrouwelijk lijf heeft en kampt met klachten op het gebied van menstruatie, de overgang en de ”vrouwelijke” variant van allerlei aandoeningen. Ze pleit voor meer onderzoek naar het vrouwelijk lichaam en publiceert boeken om vrouwen te helpen op basis van feiten en wetenschappelijke inzichten de kwaliteit van hun leven te vergroten.

Zo ontmantelde ze allerlei mythes over de vagina in haar bestseller De Vaginabijbel. Daarna richtte ze zich op de menopauze en de mythes en vrouwvijandige verhalen die daarover de ronde doen. In haar onderzoek voor die boeken stuitte ze steeds weer op hetzelfde fenomeen. Er zijn wetenschappelijke studies die vrouwen kunnen helpen de beste aanpak voor klachten te vinden. Maar die worden totaal overwoekerd door allerlei desinformatie, en pogingen van verkopers om je een probleem aan te praten terwijl er niets aan de hand is. Vagina’s behoren niet naar vanille te ruiken, en iedereen die je een smeersel aan probeert te praten door je vagina af te doen als de smerigste plek op aarde zit fouter dan fout. Wetenschappelijk feit.

Hoe kun je betrouwbaardere informatie vinden als je klachten ondervindt en/of pijn hebt? Hier de gouden tips van Jen Gunter:

• Wees alert op vooroordelen van het type wij van wc eend bevelen wc eend aan. Negeer iedere site waar een webshop aan verbonden is. Negeer artikelen in damesbladen over het volgende wondermiddel om onbegrepen vrouwenkwaaltjes aan te pakken, inclusief de interviews met influencers die enthousiast zijn over een of ander preparaat
• Zet bij je google zoektermen de naam van een vakvereniging, een specialist, een ziekenhuis of een patientenvereniging. ”Hartklachten vrouwen” kan op Google leiden tot lijsten van kwakzalvers, maar ”hartklachten vrouwen angela maas” brengt je naar artikelen, studies en een boek met letterlijk levensreddende informatie over de manier waarop hartproblemen zich uiten in vrouwelijke lichamen. De Nederlandse Hoofdpijn Vereniging biedt veel betrouwbare informatie over bijvoorbeeld migraine bij vrouwen en de link met hormonen. Zo zijn er meer.
• Ziekenhuizen en artsenverenigingen doen hun best om de meest recente medische inzichten te vertalen voor leken, en daarbij trouw te blijven aan de feiten voor zover die nu in beeld zijn.
• Bij interviews, filmpjes, artikelen waarin iemand zijn of haar persoonlijke kijk op de kwestie geeft: check of deze persoon een medische opleiding heeft gehad. Met andere woorden: wil je Willem Engel op zijn woord geloven als hij iets zegt over het coronavirus en vaccins, of geloof je viroloog Marc Van Ranst als hij daar iets over zegt? Gunter adviseert om de Engelsen van deze wereld te negeren en je bij voorkeur te richten op de Van Ransten en collega’s
• Let op termen met een gezondheidshalo. Hieronder verstaat Gunter woorden die een medisch heilzaam effect impliceren zonder dat hier wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan. Denk aan termen zoals ”natuurlijk”, ”puur”, alles rond detox, en ”traditioneel”. Het lijkt prachtig maar het zegt niks. Het staat er alleen zodat jij je portemonnee trekt
• Persoonlijke anecdotes en getuigenissen zijn niet hetzelfde als wetenschappelijke feiten. Dat iemand aangeeft dat middel X hielp tegen menstruatiekrampen, zegt niks over een ander. Bovendien heb je als lezer/toehoorder niks in handen om de gezondheidsclaims te onderzoeken. En tot slot: op Instagram, Tic Toc en andere platforms wemelt het van de influencers die betaald worden om overtuigende verhalen op te hangen over wondermiddel X. Zie ook de eerste bullit
• Plan je zoektocht. Bedenk van tevoren waar je precies behoefte aan hebt. Welke vragen zouden je helpen? Waar ben je naar op zoek? Probeer je zoektermen zo concreet mogelijk te maken. Vraag na, bijvoorbeeld bij je huisarts of specialist, wat betrouwbare bronnen zijn om iets op te zoeken. Hoe beter voorbereid je op stap gaat in het wereldwijde web, hoe groter de kans dat je zinnige informatie vindt

Tot zover de tips van Jen Gunter. Hopelijk helpen ze!

GoodHabitz ziet expert als witte man

E-learning platform Good Habitz laat zien dat het denken in termen van ”expert = witte man” anno 2021 nog springlevend is. De organisatie geeft betalende deelnemers toegang tot allerlei online trainingen, en voegde onlangs masterclasses met bekende sprekers toe aan het aanbod. Om te beginnen acht mensen. De foto’s laten aan duidelijkheid niets te wensen over. Witte man, witte man, witte man, witte man en één witte vrouw.

Als ik dit soort dingen zie, stuur ik meestal een heel beleefd mailtje met de vraag of de aanbieders zich bewust zijn van deze eenzijdigheid. En of ze aub willen overwegen of vrouwen en mensen met een gekleurde huid niet ook zeer deskundig kunnen zijn op de gevraagde kennisterreinen. Een vertegenwoordiger van Good Habitz stuurde per kerende post een vriendelijk mailtje terug, echter zonder harde toezeggingen te doen:

Bedankt voor je feedback! Ik zal dit doorspelen naar ons content development team. Zij zullen jouw feedback bekijken. Wellicht dat ze hier dan rekening mee kunnen houden bij toekomstige masterclasses. Ik wens je alsnog veel plezier met onze online trainingen!

”Wellicht dat ze hier dan rekening mee kunnen houden.” Tsjongejonge. Dat klinkt veelbelovend zeg. Ondertussen leert het platform alle deelnemers dat deskundigheid vooral voorkomt in de vorm van een witte man. Lijkt me geen handige leerstof.

Wat een enorm verschil met boekhandel De Vries Van Stockum! Die vervielen eerder dit jaar helaas in hetzelfde sleetse patroon, maar namen daar verantwoordelijkheid voor en analyseerden hoe het zover kon komen. Met de duidelijke insteek het voortaan beter te doen.

Wat gebeurde er? Vanwege Corona ging de jaarlijkse Boekenweek online. Boekhandel De Vries Van Stockum kwam met een geweldig initiatief om er ondanks alle nare omstandigheden toch iets leuks van te maken. Lezers werden uitgenodigd bij de boekhandel een pakketje te bestellen voor een Reading Challenge. Van 8 tot 12 maart 2021 kon je dagelijks een essay of novelle uitpakken, en die dan bespreken op Hebban.nl. Een vriendin tipte me, ik tipte weer andere vriendinnen, en verheugde me enorm op een literair feestje.

Het werd echter een lichte teleurstelling. Van de vijf essays en novellen waren er vier van witte mannen, waarvan twee Fransen. Amamanda Ngozie Adichi moest in haar uppie alle vrouwen en alle mensen met een gekleurde huid vertegenwoordigen. Op een online forum lieten andere lezers en ikzelf weten die eenzijdige samenstelling van het leespakket te betreuren. Op mij kwam het over alsof de leeslijst uit de koker kwam van een oude witte mannelijke boekverkoper, die in Franse schrijvers het toppunt van Literaire Literatuur ziet. En waarom koos de boekhandel op internationale vrouwendag een essay van een witte man? Waarom Adichi later in de week geplaatst, terwijl haar manifest ‘We moeten allemaal feminist zijn’ perfect had gepast op 8 maart?

Een vertegenwoordiger van de boekhandel ging integer in op de kritische reacties. De inhoudelijke analyse van de gang van zaken leverde een goed lijstje met verklaringen op:

• De boekhandel moest alles in korte tijd regelen. Tussen het moment van ‘boekenweek gaat online’ naar ‘Reading Challenge, bestel hier je leespakket’, zaten slechts twee weken.
• Onderzoek wijst uit dat als mensen stress en druk ervaren, zij sneller terugvallen in automatische patronen. En ‘expert = witte man’ is een typisch voorbeeld van een diep uitgesleten culturele groef, waar je volautomatisch in terug kunt vallen als je snel iets wil regelen. Zie ook de vaccinaties tegen Corona: dat moest snel snel snel, en ”dus” hielden de makers geen rekening met vrouwen.
• De werken moesten al verschenen zijn aan het begin van de Reading Challenge. Klinkt misschien als een open deur, maar zo viel een heel goed boekje van Nelleke Noordervliet af, meldde de boekhandel, omdat het te laat verscheen om mee te nemen in het pakket.
• Boek van een witte man op 8 maart: De Vries Van Stockum gaf toe dat deze keuze ingegeven werd door de wens om mannelijke lezers niet af te schrikken. Ze vreesden dat mannen zouden denken ”wordt het zo’n week” en dat de keuze voor een feministisch betoog controversieel kon zijn. Achteraf concludeerde de boekhandel: ”Terugkijkend hadden we misschien minder “bang” moeten zijn voor de reacties om dit boekje als eerste te lezen”. Inderdaad.

De Vries Van Stockum kijkt of de Reading Challenge erin kan blijven. Over het algemeen genomen was het zeker een succes: honderden pakketten verkocht, levendige online discussies, en enthousiaste reacties. De boekhandel heeft een jaar de tijd om essays en novellen te selecteren en kan dan makkelijker nadenken over de auteurs en de samenstelling van de groep auteurs. Hopelijk neemt Good Habitz een voorbeeld aan De Vries Van Stockum en zorgen ze voor meer diversiteit bij hun sprekers.

Positieve ontwikkelingen wereldwijd

Turkije die het verdrag van Istanbul opzegt. Honderden anti-abortuswetten in de V.S. in de eerste maanden van het jaar. Femicide. Bij al deze triestheid kun je soms echt heel erg verlangen naar positief nieuws. En dat is er ook, zeker! Hieronder een aantal mooie feministische overwinningen, die de gelijkwaardigheid van vrouwen een stapje dichterbij brachten.

Feministen blijven fantastische essays, analyses en romans publiceren. Kijk bijvoorbeeld naar dit lijstje van damesmagazine Marie Claire. Eén van de genoemde werken, Hood Feminism, van Mikki Kendall, haalde vorige week de top tien van Amerikaanse bestsellers. Nederland kan opnieuw kennis maken met het gedachtengoed van Audre Lorde, door middel van een actuele vertaling. Warm aanbevolen.

MeToo, de ooit door activiste Tarana Burke gelanceerde slogan, is wereldwijd meer dan ooit aanwezig. In allerlei landen zetten demonstranten seksueel geweld tegen vrouwen op de agenda. Meestal naar aanleiding van incidenten, die werken als de spreekwoordelijke druppel die de emmer doet overlopen. Zoals Turkije, waar een anonieme vrouw een bekende auteur beschuldigde van seksuele intimidatie en daarmee een stortvloed aan steunbetuigingen opriep. Onder de noemer ‘hopelijk lig je wakker’ delen vrouwen hun ervaringen met grijpgrage mannen. In Australië leidt (vermoedelijk) wangedrag van politici tot protesten tegen de regering en oproepen om slachtoffers beter te beschermen en meer te respecteren. In Engeland leidde de moord op een vrouw, nota bene door een politieman, tot een enorme woede met bijbehorende eis om verandering.

Chili krijgt dit jaar een nieuwe grondwet en die geldt als een feministische overwinning. Inwoners van het Zuid-Amerikaanse land protesteerden maandenlang massaal, en vonden toen de Corona epidemie uitbrak allerlei creatieve manieren om de regering onder druk te blijven zetten. Vrouwen vormden de voorhoede. Een nieuwe grondwet stond hoog op hun agenda. De oude tekst was het product van een militaire dictatuur en vrouwvijandige normen en waarden. De nieuwe moet vrouwen een grotere politieke vertegenwoordiging geven, hun rechten verankeren en hen beter beschermen tegen geweld.

Buurland Argentinië beleefde ook een revolutie. Na een jarenlange strijd en hevig verzet door conservatieve politici en de Rooms-Katholieke kerk lukte het vrouwen en hun medestanders eindelijk om abortus legaal te maken. Op 30 december 2020 stemden politici binnen voor de wet, terwijl buiten de pleinen in de hoofdstad groen kleurden – groene zakdoeken en banieren werden het symbool van de pro-keuze activisten.

In India probeerde een invloedrijke redacteur, M.J. Akbar, een journaliste de mond te snoeren. De journaliste, Priya Ramani, vertelde over haar ervaringen toen zij met hem een sollicitatiegesprek voerde. Ze verweet Akbar haar seksueel geïntimideerd te hebben. Hij riep smaad en stapte naar de rechter. De rechter stelde hem echter in februari dit jaar in het ongelijk. Iemand geloofwaardig van seksuele intimidatie beschuldigen mag en dat kun je niet afstoppen door het af te doen als laster. De rechtzaak geeft Indiase vrouwen daarmee een steun in de rug als zij hun ervaringen willen vertellen en misstanden in de openbaarheid proberen te brengen. Victorie!

Een doorbraak van de vele soorten glazen plafond: Scholastique Mukasonga, uit Rwanda, is de eerste zwarte vrouw die de Simone de Beauvoir Prize for Women’s Freedom ontvangt. Ze krijgt de onderscheiding voor haar literaire werk rondom geweld, vluchtelingen en wennen aan je nieuwe land. De Franse regering stelde de onderscheiding in 2008 in om het honderdste geboortejaar van De Beauvoir te gedenken. Mukasonga heeft nauwe banden met Frankrijk: ze moest voor genocide vluchten en belandde in Frankrijk, waar ze al weer jaren woont en werkt.

Tot slot fijn nieuws uit Nederland: vlak voor de val van het kabinet en de verkiezingen, stemde de ”oude” Tweede Kamer in met een wetsvoorstel om voorbehoedsmiddelen terug in het basispakket te krijgen. Tot 2004 kregen mensen anticonceptie gewoon vergoed. Daarna begon het zigzaggen: in 2004 gooide de regering de pil en co. uit het pakket, in 2008 zorgde de PvdA ervoor dat het er weer in kwam, maar Rutte gooide voorbehoedsmiddelen in het kabinet Rutte I weer uit de basis zorgverzekering. Vanaf 2019 begon toen nog PvdA-kamerlid Lilianne Ploumen druk uit te oefenen en voorstellen in te dienen om de pil weer in het basispakket op te nemen. Begin dit jaar leidde dit ertoe dat een meerderheid hier mee instemde. Goed nieuws voor vrouwen, want die bleken in de praktijk op te draaien voor bijna alle kosten voor voorbehoedsmiddelen.

Daarnaast sneuvelden er in de Nederlandse politiek een paar glazen plafonds. Voor het eerst in de geschiedenis (en we zitten in 2021 he) nam een zwarte vrouwelijke partijleider zitting in de Tweede Kamer. Sylvana Simons van BIJ1. Onder de nieuwe kamerleden bevinden zich bovendien de eerste transgender, Lisa van Ginneken van D’66, en de eerste die een hoofddoek draagt, Kauthar Bouchallikht van GroenLinks. Het gaat overigens niet om haar hoofddoek. Bouchallikht was campaigner voor de Klimaatmars en coördineerde de Klimaatstaking met Code Rood, Earthstrike Nederland, FossielVrij NL, Fridays for Future en Teachers for Climate NL. Namens GroenLinks wil ze zich dan ook de komende vier jaar inzetten voor het milieu, en gezien de lopende klimaatcrisis is dat zeer hard nodig.

Nieuwe schrijfsters ontdekken

Diversiteit aanbrengen in mijn leesgewoonten, dat is mijn goede voornemen voor 2021. Ik las al redelijk evenwichtig boeken van mannen én vrouwen, bleek uit mijn eigen tellingen van 2019 en 2020, maar de auteursploeg bleek bij de telling van gelezen titels in beide jaren witter dan wit. Dus diversiteit betekent in mijn geval vooral: meer vrouwelijke auteurs met een gekleurde huid. Hoe doorbreek je je oude patronen? Nou, ga naar de bibliotheek en vraag de experts om raad. Vanwege Corona kon dat niet fysiek op locatie, maar gelukkig mag je bij veel bibliotheken wel afhalen. Zodoende zette bibliotheek Utrecht een tas vol kleurrijke werken voor mij klaar.

Die tas uitpakken was als een echt cadeautje voor mezelf. Slechts één titel kende ik. Die was/is van een man, auteur Murat Isik, maar het boek staat geheel in het teken van zijn moeder. In Mijn moeders strijd pluist Isik uit hoe het haar lukte zich te ontwikkelen tot een zelfstandige vrouw. Van haar jeugd in een arm, conservatief plattelandsdorpje naar een vrouw met een betaalde baan, een eigen huis, en kinderen die op hun beurt ook ieder op hun eigen manier succesvol werden. Het gaat hier om een uitgebreidere versie van het boekenweekgeschenk van vorig jaar. De extra pagina’s gaven Isik ruimte om meer aandacht te besteden aan de oma van moederskant, en welke invloed zij had op zijn moeder.

De andere boeken waren stuk voor stuk van schrijfsters. Neem bijvoorbeeld de Frans-Algerijnse Leila Slimani met Lullaby, in het Nederlands vertaald als Een zachte hand. k Had nog nooit van deze schrijfster gehoord, maar Slimani leverde een prachtige psychologische horrorthriller af. Ouders van een middenklasse gezin in Parijs huren een nanny in om voor hun twee kinderen te zorgen terwijl zij beiden bezig zijn met hun betaalde baan buitenshuis. Alles lijkt perfect. De nanny houdt niet alleen de kinderen bezig, maar maakt ook het hele huis schoon, kookt, bakt en organiseert fantastische kinderfeestjes. Ze gaat zelfs met het gezin mee op vakantie. Maar waar gaat de nanny eigenlijk naartoe als de ouders terug zijn en zij vertrekt? Hoe leeft zij, wat houdt haar gaande, en wat spookt ze uit als ze niet bij de kinderen is? Dat het uiteindelijk gruwelijk misloopt lees je meteen in de eerste pagina’s. Het gaat om de weg naar het drama toe. 

Het derde boek uit het verrassingspakket van de bibliotheek Utrecht betreft Valeria Luiselli’s The Lost Children Archive (in het Nederlands vertaald als Archief van verloren kinderen).  Luiselli werd geboren in Mexico, woont in de V.S., en deed vertaalwerk voor rechters die moeten beslissen of kinderen die zonder ouders naar de V.S. kwamen in dat land mogen blijven. Die levensloop maakt dat ze een mening heeft over wat er aan de grens tussen beide landen gebeurt. En dan met name de kinderen, die vaak zonder ouders wegvluchten en de grens over hopen te komen. Luiselli bouwt een beeld van de problematische situatie van de kinderen op aan de had van de roadtrip van een klassiek gezin – man, vrouw, dochter, zoon. Luiselli schuwt het literaire experiment niet. Op allerlei manieren geeft ze een beeld van hun reis, en het einde komt in de vorm van één enkele zin die twintig pagina’s beslaat.

Bibliotheek Utrechts stelde ook een roman voor van Renée Watson, in het Nederlands vertaald als Stukjes van Mezelf. Watson won met dit boek de 2018 Coretta Scott King Award. Het verhaal draait om de zwarte tiener Jade. Haar moeder stelt dat ze alleen succesvol kan worden als ze de Amerikaanse achterbuurt waarin ze opgroeit kan ontvluchten. Die kans komt als ze met een beurs naar een poepsjieke school kan. Die school wordt echter voornamelijk bevolkt door kinderen van steenrijke ouders – wit, welvarend en blind voor de privileges die ze genieten. Jade valt op z’n zachts gezegd nogal uit de toon daar. Hoe kan ze in zo’n omgeving zichzelf blijven? Hoever gaat de bereidheid om je aan te passen? Wat is de prijs voor succes? 

Niet in de boekentas, wel aanbevolen door de Bibliotheek Utrecht: Ann Petry, The Street. Dit boek staat inmiddels op mijn e-reader. Toen Petry deze roman in 1946 publiceerde, werd haar verhaal over geweld en criminaliteit in de zwarte wijk Harlem, New York, een groot succes. Guardian recesent Tayari Jones ontdekte deze roman tijdens haar studie:

The week before, we had read Richard Wright’s Native Son, and were dismayed by the depiction of Bessie, the only significant black female character in this book that purportedly illuminated the “black experience” in the 1940s. A professor now myself, I understand that we were assigned Native Son first not because some critics considered The Street to be a women’s version of Native Son, but because after reading The Street we would not have had patience for Native Son’s violent erasure of black women’s lives. (Also, seasoned professors assign the most exciting books at the end of term to motivate exhausted students to make it to the finish line.)

In Nederland kwam de eerste vertaling vorig jaar op de markt (De Straat, lovend gerecenseerd door onder andere dagblad Trouw). Het verhaal draait om Lutie Johnson, die na het stuklopen van haar relatie een klein appartementje vindt in 116th Street. Ze hoopt voor haarzelf en haar zoontje op een beter leven, maar stuit op de combinatie van armoede, racisme, seksisme en geweld, waar vooral zwarte vrouwen buitensporig vaak op een negatieve manier mee te maken krijgen.

Ik ben zeer benieuwd! Op naar nieuwe leesavonturen….

Zet internationale vrouwendag om in een politieke daad

Leuk, 8 maart vieren! Internationale Vrouwendag! En ik doe graag een oproep. Internationale vrouwendag ontstond in 1911 als een dag van politieke actie, bijvoorbeeld om te strijden voor stemrecht voor vrouwen en een eerlijk salaris voor arbeidsters. Met de verkiezingen voor de deur heeft iedereen, m/v/x, een unieke gelegenheid om opnieuw een politieke vuist te maken. Laat je inspireren door 8 maart en stem volgende week op een partij die vrouwen vooruit helpt.

Om je te helpen bij je keuze kun je een beroep doen op een kieswijzer en een overzicht van standpunten. Zo publiceerde kenniscentrum Atria in samenwerking met Women Inc. een Checklist gendergelijkheid. Uit dat overzicht zie je meteen dat vrouwen niet bestaan voor de PVV en Forum voor Democratie. Welk thema je ook neemt, de rode bolletjes domineren alles. Ook een partij als 50Plus laat vrouwen bij veel onderwerpen schitteren door afwezigheid. Maar ook de VVD scoort opvallend slecht. De partij noemt vrouwen niet (rood bolletje) of noemt vrouwen wel, maar doet geen enkel concreet voorstel om de situatie te verbeteren (oranje bolletje). Dat heet ‘lippendienst bewijzen aan’, en daar koop je niks voor.

Een andere mogelijkheid om je te oriénteren biedt het Humanistisch Verbond. Deze organisatie maakte de Ongemakkelijke Kieswijzer, voor ongemakkelijke onderwerpen zoals abortus en euthanasie. Als je de keuze van vrouwen respecteert en hen baas wil laten zijn in eigen buik, kun je hier snel en gemakkelijk de partijen vinden die dat standpunt steunen.

Het helpt ook als zoveel mogelijk vrouwen actief deel kunnen nemen aan de politiek en hun stem laten horen. Organisatie Stem op een Vrouw geeft een heldere uitleg bij een strategie om dat voor elkaar te krijgen. Check het aantal zetels volgens de meest recente peiling, en stem vervolgens op de vrouwelijke kandidaat die net buiten dat aantal valt. Dan heb je kans dat zij dankzij voorkeursstemmen toch in de Tweede Kamer komt. Wie weet halen we dit jaar dan de 50%!

Zonder al deze hulpmiddelen kun je ook je gezonde verstand gebruiken. Vrouwenrechten als uitgangspunt nemen betekent dat een aantal partijen per definitie afvallen. Allereerst zijn dat partijen die fascistische standpunten uitdragen, in hun programma of in wat ze zelf zeggen. Zo deed Baudet zeer vrouwonvriendelijke uitspraken om duidelijk te maken dat vrouwen terug naar het aanrecht moeten, en geen zeggenschap over hun eigen lijf mogen hebben. De PVV legt de nadruk op haat jegens islamitische medelanders, 50% vrouw. Onder het mom van oerhollandse gezelligheid wil de PVV onder andere korans en moskeeën verbieden, Syrische migranten terugsturen, de grenzen sluiten voor asielzoekers uit islamitische landen, en een ministerie voor De-islamisering en Remigratie opzetten om iedereen die de PVV niet aanstaat terug te sturen naar hun land van herkomst. 

Ook Christelijke partijen vallen af, omdat zij vrouwen het liefst zwanger in de keuken willen houden, om het even gechargeerd te zeggen. Van de SGP hebben veel Nederlanders wel het idee dat dit ouderwetse mannenbroeders zijn. De partij procedeerde door tot het Europese Hof in haar drang om vrouwen van hun kieslijst te weren. Daarnaast is de partij fel tegenstander van abortus. De partij ontzegt niet alleen vrouwen uit de eigen christelijke gemeenschap reproductieve rechten, maar wil dat ook opleggen aan alle andere vrouwen in Nederland. Ook zij die niet geloven, of anders geloven, of zich op hetzelfde heilige boek baseren maar daar een andere interpretatie van hebben. 

Vreemd genoeg heeft de ChristenUnie een veel beter imago dan de SGP. Gedegen, een tikkeltje grijs, maar verder ok. Maar mensen vergeten dat de CU vrouwen net zo goed als de SGP vast wil klinken aan het gezin, en hen het recht van baas in eigen buik wil ontzeggen. Eerder deze week schrokken veel mensen wakker toen de nummer vier op de CU kieslijst, Don Ceder, dat religieuze standpunt weer eens pijnlijk duidelijk maakte. In een interview op Youtube reageerde hij op pogingen om de verplichte vijf dagen bedenktijd te schrappen. Hier zijn goede redenen voor: vrouwen hebben vaak al dagen heel goed nagedacht over hun besluit. Als ze dan eenmaal de medische behandeling in gang willen zetten, vormen die extra vijf dagen bedenktijd een schadelijke drempel – zie voor alle feiten de Rutgers stichting.

Dat vrouwen psychologisch en fysiek schade ondervinden van die onnodige extra bedenktijd, gaat er bij Ceder en de CU echter niet in. Op Youtube herhaalde hij het partijstandpunt: de bedenktijd moet blijven. En hij zei dat dit ook geldt voor vrouwen die verkracht zijn. Ik verbaasde mij vervolgens over de verbazing. Iedereen die de CU een beetje volgt, weet dat deze partij als het gaat om reproductieve rechten hand in hand gaat met de SGP en groeperingen zoals de Vereniging ter Bescherming van het Ongeboren Kind en Siriz. De CU behoort tot partijen die vrouwen willen dwingen ongewenste zwangerschappen uit te zitten, ongeacht wat dat voor een vrouw betekent en welke misstanden en schendingen van de mensenrechten dat oplevert.

Ook het CDA houdt vast aan de op religieuze overtuigingen gestoelde mantra dat abortus niet mag. De partij verwoordt het op haar website zeer diplomatiek en omfloerst, maar tussen de regels door merk je aan alles dat de partij het liefst net zoals de SGP ‘abortus is moord’ wil roepen. De onnodige extra bedenktijd moet blijven, het afbreken van ongewenste zwangerschappen moet onder het strafrecht blijven vallen, en met veel steun en zorg zou iedere vrouw ervan overtuigd moeten worden dat je een zwangerschap altijd uitzit en een baby baart.

Kortom, gebruik je stemrecht en kies zorgvuldig. Voorkom dat je met jouw stem vrouwen reduceert tot willoze baarmoeders. Stem op partijen die zich inzetten voor het verminderen van de loonkloof, het verminderen of hopelijk zelfs uitbannen van geweld tegen vrouwen, en die werk maken van de emancipatie van de helft van de bevolking. Iedere stem telt!

Medische norm voor bloeddruk brengt vrouwen in gevaar

Een medische norm om te bepalen of je bloeddruk nog ok is, werkt goed voor mannen maar kan vrouwen in gevaar brengen. Vrouwen lopen bijvoorbeeld al een risico op hartaanvallen of andere problemen, terwijl ze de grens voor een te hoge bloeddruk nog niet bereikt hebben. Met andere woorden: de op het mannenlijf gerichte norm werkt niet voor vrouwenlijven en brengt ons in gevaar. Dat blijkt uit recent onderzoek, van wetenschappers van het Smidt Heart Institute van Cedars-Sinai, gepubliceerd in vakblad Circulation.

De onderzoekers werkten onder leiding van cardiologe Susan Cheng. Ze analyseerden resultaten van een groep van ruim 20.000 volwassenen, die voor iets meer dan de helft uit vrouwen bestond. Ze keken naar de officiele standaard grenzen voor bloeddruk. Zo noemen de studieboeken al jaren 120 mmHg als de normale bovengrens voor je bloeddruk. Blijf je daar onder, dan hoef je je geen zorgen te maken. Zit je daar boven, dan moet je alert worden en loop je een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Uit het onderzoek bleek echter dat die norm alleen geldt voor mannen. Vanaf 110 mmHg lopen wij vrouwen al het risico op hartaanvallen, beroertes en andere ellende. Maar wijzelf en artsen raken niet gealarmeerd als we op of boven die 110 mmHg komen, want de norm zegt dat alles ok is zolang je niet op 120 mmHg zit. Het gevolg is dat artsen en vrouwen overvallen worden door ernstige medische problemen, terwijl er volgens de standaard normen geen aanleiding zou zijn voor alertheid. Cheng concludeert:

“Our latest findings suggest that this one-size-fits-all approach to considering blood pressure may be detrimental to a woman’s health”.

Meer weten over goede medische zorg voor vrouwen? Lees het boek Hart voor Vrouwen, van cardiologe Angela Maas. Zij zet zich in Nederland al jaren in voor het afschaffen van op mannenlijven geldende leidraden, zodat vrouwen niet onnodig ziek worden of sterven omdat hun medische problemen niet herkend worden. Op de gelijknamige website van hart voor vrouwen vind je nog meer informatie. Breder kun je te rade gaan bij het prijswinnende boek van Caroline Criado Perez: Onzichtbare vrouwen- waarom we leven in een wereld voor en door mannen ontworpen, waarin ook aandacht is voor de problemen in medische zorg aan vrouwen, omdat de normen op mannenlijven gebaseerd zijn. Of Doing Harm, van journaliste Maya Dusenbery. Kennis is macht…

Regering: ”nieuwe wijn in oude zakken”

Ondanks het aangekondigde vertrek van minstens 43 leden van de Tweede Kamer wordt de nieuwe samenstelling na de verkiezingen van maart gewoon weer ”nieuwe wijn in oude zakken”. Dat voorspelt het Montesquieu Instituut na een grondige analyse van de ingeleverde kandidatenlijsten van politieke partijen. Het gemiddelde tweede kamerlid is wit, man, heeft een achtergrond in het openbaar bestuur en woont in de Randstad. Het aandeel vrouwen blijft steken en kamerleden met een gekleurde huid blijven bijzonder zeldzaam.

Dit gezegd hebbende vertonen verschillende partijen wel degelijk aparte profielen. Zo brengen SGP en PVV bijzonder weinig vrouwelijke kandidaten in. Wil je meer vrouwen in de tweede kamer krijgen, dan moet je het hebben van partijen zoals GroenLinks en Partij voor de Dieren. Mede doordat partijen als de SGP vrouwen blijven weren, blijft het totale percentage vrouwelijke kandidaten steken op 37%. Wel zorgen partijen ervoor dat de vrouwelijke kandidaten die ze hebben, hoog op de kieslijst komen. Zo doet de VVD het in de totale lijst niet bijzonder goed met het aandeel vrouwen, maar hebben ze  in de top tien zes vrouwen geplaatst. 

Daarnaast valt het het Montesquieu Instituut op dat sommige partijen veel kandidaten leveren die een achtergrond hebben in maatschappelijke organisaties. Bij GroenLinks ligt het percentage op 70% en bij de PvdA 50%. Het CDA levert eenderde kandidaten die hun sporen verdienenden in maatschappelijke organisaties, terwijl mensen met zo’n achtergrond bij de VVD nagenoeg ontbreken. 

Als kiezer heb je zelf invloed op de mensen die je uiteindelijk politiek gaan vertegenwoordigen. Zo kun je door slim te stemmen meer vrouwen daadwerkelijk in de kamer krijgen. Organisatie Stem op een Vrouw geeft daarvoor de volgende tips:

• Kies je partij
• Check hoeveel zetels die partij volgens de peilingen zou winnen op 17 maart
• Stem op de eerste vrouw onder die grens

Dus, stel dat de partij van jouw keuze volgens de prognoses op vier zetels uit zou komen, kies dan de eerstvolgende vrouw na plek vier. Dus de eerste vrouwelijke kandidaat die op plek vijf of zes staat. Het zou dan zomaar kunnen gebeuren dat een vrouw die normaal gesproken af zou vallen, dankzij jouw voorkeursstem alsnog een plekje in de tweede kamer krijgt. Dezelfde strategie werkt ook voor kandidaten met een gekleurde huid. Binnen de beperkingen van de huidige kandidatenlijsten kun je er zodoende toch voor zorgen dat de tweede kamer iets meer een afspiegeling van de huidige samenleving wordt – die bijvoorbeeld voor de helft uit vrouwen bestaat, en niet voor 37%.

 

Margaret Beaufort: femme sole

Televisieserie The White Queen gezien? De historische romans van Philippa Gregory gelezen? Grote kans dat Margaret Beaufort je dan is bijgebleven als een religieuze fanaticus, een hysterica, en een schoonmoeder uit de hel. Zulke cliché’s werken goed in geromantiseerde drama’s, maar met de werkelijkheid hebben ze weinig van doen. In haar biografie Uncrowned Queen brengt Nicola Tallis de échte Margaret tot leven. Ja, ze was zeer religieus, maar daarnaast was ze een kiene zakenvrouw, een scherpe politieke adviseur, dol op juwelen en mooie kleding, en regelde ze haar zelfstandigheid  zodra de omstandigheden dat toelieten.

Tallis werkte jarenlang aan haar biografie en maakt sterk invoelbaar hoe onzeker het leven van Margaret Beaufort was. De eerste helft van haar leven was ze een speelbal van anderen en van omstandigheden, zoals de Rozenoorlog tussen de families York en Lancaster. Als adelijke vrouw uit een rijke familie kon Margaret niet kiezen wat ze wilde. Haar familie regelde een huwelijk voor haar toen ze nog een kind was, ontbond dat huwelijk toen de verbintenis politiek ongunstig uitpakte, en  huwelijkte haar op haar twaalfde uit aan een politiek geschiktere kandidaat.

Net als alle andere vrouwen verloor Margaret na haar jawoord haar eigen identiteit. Voor de wet ging ze schuil achter haar man, en hij had autoriteit over alles. Haar geld, haar bezittingen, de landrechten, alles ging over op de man. Ook stak niemand er een stokje voor toen haar man voorrang gaf aan het verkrijgen van een erfgenaam boven haar leven en welzijn. Hij consumeerde het huwelijk meteen en maakte haar zwanger, zodat ze op haar dertiende een gruwelijke bevalling moest doorstaan terwijl haar lijf nog helemaal niet klaar was voor zwangerschap en geboorte. Geen haan die er naar kraaide.

Ze overleefde het en baarde een zoon, maar Tallis maakt aannemelijk dat Beaufort er waarschijnlijk fysiek, maar in ieder geval psychologisch, een trauma aan overhield. Religie hielp haar waarschijnlijk om op een constructieve manier om te gaan met trauma, stress en langdurige onzekerheid. Binnen de toenmalige mores was ze duidelijk religieuzer dan gemiddeld, maar ze was geen hysterische fanaticus, zoals de serie The White Queen haar portretteert.

Gedwongen door de omstandigheden trouwde Margaret na de vroege dood van haar man nog twee keer. Beide keren waren het zakelijke overeenkomsten. De man had baat bij de enorme rijkdom die Margaret inbracht, en voor haarzelf hoopte ze op bescherming en het verkrijgen van een bondgenoot om haar zoon op de troon te krijgen. Bescherming was hard nodig, want door het wegvallen van de mannen werd zij het hoofd van de familie Lancaster. In de onderlinge strijd met de concurrerende familie York bevond ze zich decennia lang aan verliezende kant. De York’s probeerden ook haar zoon te vermoorden, om concurrentie voor de troon van het koninkrijk uit te schakelen.

Uiteindelijk wonnen de Lancasters. Margaret’s zoon werd gekroond tot koning van Engeland en als moeder van de koning kon Margaret eindelijk doen wat ze wilde. Wat ze toen deed, spreekt boekdelen. Ze regelde voor zichzelf de status femme sole. Die juridische term stond voor een vrouw die zelfstandig kon handelen in de samenleving. Zoals gezegd verloren getrouwde vrouwen hun handelingsbekwaamheid, en juist daarom was dit een uitzonderlijke stap. Margaret was namelijk nog steeds getrouwd toen ze zich juridisch gezien losmaakte van haar man. In de praktijk bleef ze met hem samenwerken, maar hij had niets meer over haar te zeggen.

Haar tweede stap was zichzelf te verlossen van haar echtelijke plichten. Tallis schat in dat Margaret al jaren niet meer met haar echtgenoot sliep, maar met een officieel akkoord zorgde ze ervoor dat niemand haar ooit nog kon dwingen om wat dan ook te doen. Margaret richtte in plaats daarvan haar geestelijk leven in zoals ze zelf prettig vond, met dagelijkse missen en vastendagen. Ze verfraaide haar landhuizen (kastelen), stond aan het hoofd van haar eigen hof, en sprak namens de koning recht in haar domeinen – en dat waren er veel, Margaret beheerde uitgestrekte delen van Engeland.

Tallis dook de archieven in en vond in delen van de boekhouding sporen terug van een rijk, luxe leven en talloze liefdadigheidsacties. Haar religieuze inslag weerhield Margaret er niet van om te genieten van muziek, kaarten (gokken), mooie kleding en juwelen. Ze ging graag met haar zoon op jacht. Ze onderhield nauwe en warme banden met haar schoondochter, Elizabeth, en bekommerde zich om haar kleinkinderen. Ze schonk geld of kostbaarheden aan diverse kloosters en stichtte twee onderwijsinstellingen binnen de universiteit van Cambridge, te weten St. John’s college en Christ’s college. Kortom, een heel ander beeld dan uit de populaire cultuur opborrelt. En nee, uit niks blijkt dat ze ook maar iets afwist van de prinsen in de toren, die daar op raadselachtige wijze verdwenen.  

Tallis is niet de eerste die het negatieve imago van een middeleeuwse vrouw met macht opvijzelt door een reëel beeld te schetsen van een leven. Leonie Frieda deed hetzelfde voor Catherine de Medici. En Nancy Goldstone leverde met een liefdevol geschreven biografie een postuum eerbetoon aan koningin Joanna van Sicilië, die om politieke redenen door de toenmalige paus geëxcommuniceerd werd en niet eens een graf kreeg. 

Enfin, zoek je een mooie biografie, dan is Nicola Tallis’ boek zeer de moeite waard. Kijk je daarna toch anders naar haar personage in series en romans 😉

Abrams is de heldin van Georgia

De Amerikaanse politica Stacey Abrams is de heldin van de staat Georgia, de Senaat, en het presidentschap van Joe Biden. De afgelopen jaren streed ze onvermoeibaar voor het stemrecht van zwarte kiezers. Dat harde werk levert nu resultaat op: Biden won de staat, en op dit moment winnen twee Democraten hun verkiezingen tot senator. Dat betekent dat de Republikeinen hun macht in de Senaat grotendeels verliezen en Democratische benoemingen en wetsvoorstellen niet meer automatisch kunnen blokkeren, zoals ze dat tot nu toe routinematig deden. Daarmee heeft Georgia de regering van Biden politiek mogelijk gemaakt.

Voor Nederlandsers is het misschien lastig te begrijpen hoe historisch de recente gebeurtenissen in Georgia zijn. Decennia lang gold de staat als een bolwerk van wit nationalisme. Georgia behoorde tot een van de elf zuidelijke staten die de slavernij niet wilden afschaffen, waarna er een burgeroorlog uitbrak in de V.S. Tot diep in de jaren zeventig van de vorige eeuw leefden wit en zwart strikt gescheiden, ook al verbood de wet sinds 1964 om onderscheid te maken.

Daarnaast kregen zwarte Amerikanen stemrecht, maar de samenleving maakte het deze bevolkingsgroep lange tijd onmogelijk om van dit papieren recht een echt recht te maken. Ambtenaren dwongen zwarte Amerikanen bijvoorbeeld om te bewijzen dat ze geletterd waren, of namen illegale proefwerken over de grondwet af, met moeilijke vragen die geen enkele witte Amerikaan ooit hoefde te beantwoorden (en waarschijnlijk ook niet kón beantwoorden). Faalde de afro-Amerikaan, dan mocht hij of zij niet stemmen. Het duurde decennia voordat zulke illegale praktijken overal verdwenen.

Tegen die tijd had de Republikeinse partij echter nieuwe manieren gevonden om de stem van de eigen, veelal witte, aanhang meer gewicht te geven. Daar botste Stacey Abrams van de Democratische partij tegenaan toen ze zich twee jaar geleden verkiesbaar stelde voor het gouverneurschap van de staat. Ze nam het op tegen de Republikein Brian Kemp, die als zittende gouverneur niet alleen de herverkiezing wilde, maar ook toezag op het verloop van de verkiezingen. Ze opereerde in een landschap waar de Republikeinse partij kiesdistricten had her-ingedeeld, zodat de stem van zwarte kiezers versnipperd raakte, en Kemp talloze stemposten in zwarte wijken sloot, zodat daar ellenlange rijen ontstonden.

Daarnaast proberen de Republikeinen zwarte kiezers op andere manieren weg te houden van de stembiljetten. Zo worden zwarte kiezers onevenredig hard getroffen door strikte eisen aan de benodigde identiteitspapieren, om je te laten registreren als kiezer, en regels van het type ex-gevangenen mogen niet stemmen. Uiteindelijk verloor Stacey Abrams de race met 1,2 procent verschil. De Democratische partij legde een op een een link met het onderdrukken van zwarte kiezers, maar net als bij seksisme is dat verband meestal niet plat te slaan tot een directe, eenduidige link met winst of verlies, concludeerde onder andere de Washington Post na gedegen onderzoek. Situaties zijn complex en meerdere factoren speelden een rol, maar racisme en het onderdrukken van de zwarte kiezer hadden zeker negatieve effecten.

Abrams zag haar verlies in 2018 als een aansporing om nog harder te werken. De afgelopen jaren startte ze een hele campagne op om zwarte inwoners van Georgia voor te lichten, te vertellen wat ze moesten doen om zichzelf als kiezer te laten registreren, en daarna daadwerkelijk te stemmen bij verkiezingen. Zelf profiteerde ze daar dus nog niet van, maar het eerste tastbare succes kwam in november 2020: voor het eerst sinds 1992 won een Democratische presidentskandidaat de staat.

Twee verkiezingen voor een senaatszetel eindigden onbeslist, zodat de kandidaten de race 5 januari opnieuw moesten doen. Met opnieuw een ongelofelijk succes: beide Democraten wonnen hun verkiezingen. Ze brengen de Amerikaanse senaat nu op een 50-50 verdeling Democraat-Republikein, zodat de Democratische vice presidente Kamala Harris de doorslaggevende stem kan uitbrengen en benoemingen en wetten voor de Democratische partij binnen kan halen.

Abrams was er zelf als eerste bij om de duizenden vrijwilligers en mede-campagneleiders te eren voor hun tomeloze inzet. Maar voor de Democraten is zij zelf de onbetwiste heldin van Georgia. Al snel ontstonden allerlei internet memes om haar overwinning te vieren en bijna-ex president Trump te dissen. Zoals deze, met Game of Thrones verwijzingen:

Of deze, met de iconische Rosie pose uit de tweede wereldoorlog:

De Daily Kos gaat een stapje verder en vindt dat de Democraten Abrams als dank vanaf nu 200% moeten steunen bij alles wat ze als volgende stap zou willen ondernemen:

Simply put, Stacey Abrams should now receive the full backing of the entire Democratic Party in any endeavor she chooses to pursue.

Governor? You deserve it.

DNC Chair? We should be so lucky.

Cabinet? Secretary of Voter’s Rights sound good.

Carpenter? Queen, you can borrow my tools.

Thank you, Stacey.

De beste boeken van 2020

Vervrouwelijk je leeslijst, die oproep deed ik in een eerder artikel. Dat geldt natuurlijk ook voor mezelf. Daarom houd ik vanaf 2019 bij wat ik lees en uit welke kokers de verhalen en verhandelingen komen. Uit de nulmeting van 2019 bleek dat ik, als ik nergens bewust bij stil sta, al aardig 50-50 m/v lees. Wel waren de auteurs van de 46 in dat jaar gelezen boeken bijna zonder uitzondering witter dan wit. Op zich mooi dat ik uit mezelf de weg naar boeken van schrijfsters goed weet te vinden, maar mijn leesgedrag bleek duidelijk voor verbetering vatbaar. Voor 2020 was mijn goede voornemen dan ook: nog meer vrouwen lezen, en meer diversiteit. Hoe pakte dat uit?

In totaal las ik dit afgelopen jaar 82 boeken, waarvan twee door meerdere auteurs geschreven. Van de 80 boeken met een enkele auteur waren 58 afkomstig van een schrijfster en 22 van een schrijver. Meer vrouwen: missie geslaagd. Maar de diversiteit was helaas nog steeds ver te zoeken. Van de 80 titels waren er slechts 11 van een auteur met een gekleurde huid. Een Russische en een Israelische auteur vind ik twijfelgevallen, als ik hen meereken in de categorie “niet westers” kom ik op 13 van de 82. Nog steeds matig, zou ik zeggen.

Ik ben bang dat de verklaring eenvoudig is: 2020 bracht enorm veel stress met zich mee en ik ben grotendeels in mijn comfortzone blijven hangen. Veel science fiction en fantasyromans, wat historische fictie, een paar goede thrillers, en in de non-fictie categorie vooral geschiedenis- en feministische boeken. Uit je groef komen vergt meer energie dan lekker de gebaande paden blijven bewandelen, en die energie ontbrak blijkbaar.

Topboeken van mijn leesjaar 2020

Welke van de in totaal 82 titels staken wat mij betreft met kop en schouders boven alles uit? Mijn oordeel is ontzettend persoonlijk en subjectief, natuurlijk. Waar ik op let is de wow-factor, een soms nauwelijks te definiëren gevoel van ontzag,  ‘wat ik hier lees is bijzonder’. De X-factor. Daarnaast delen alle topboeken de factor ‘grabbyness‘. Dat is de term die auteur Jo Walton gebruikt voor boeken die je bij je lurven grijpen en niet meer loslaten. Grabbyness staat los van de officiële ”literaire kwaliteit” van een boek, benadrukt Walton:

For me, grabbyness is a quality entirely orthogonal to actual quality. There are grabby books that are only OK and great books that are not grabby. It also has nothing to do with how ostensibly exciting they are, nor how comforting they are. There are just books that are grabby and books that are not. What I’m talking about is the power to bring you right into the story so that all you want to do is read more, and you forget entirely about the real world around you.

Mijn topboeken van 2020 zijn zodoende, in willekeurige volgorde:

• Anna Burns, Milkman. In het Nederlands vertaald als Melkboer. (Ik las ‘m in het Engels). Burns hanteert een unieke stijl. Zo geeft ze nergens namen. Personages hebben bijnamen, zoals de melkboer uit de titel, of krijgen generieke aanduidingen zoals Somebody McSomebody. Dat doet ze niet zomaar: het past bij de claustrofobische sfeer die ontstaat in gesloten gemeenschappen in tijden van oorlog. In dit geval: de Ierse onlusten, met de IRA en schietgrage Engelse agenten. Iedereen houdt iedereen in de gaten en officieel velt niemand een oordeel, maar ondertussen heeft iedereen een oordeel, en die onuitgesproken oordelen kunnen fatale gevolgen krijgen – het etiket ‘informant’, een kogel door je hoofd. Briljant boek, onder andere in dagblad Trouw lovend besproken, met een grimmige, gortdroge overlevingshumor die bij mij zeer in de smaak viel maar waar waarschijnlijk niet iedereen van houdt.
• Hallie Rubenhold, The Five. Biografie van vijf Victoriaanse vrouwen. Wat ze met elkaar gemeen hebben is dat ze door verschillende oorzaken aan lager wal raakten en uiteindelijk op straat belandden. Daar werden ze vermoord door Jack the Ripper. Dit boek gaat echter expliciet niet over de moordenaar, maar over de vrouwen. Hun levens, hun belevenissen, en wat hun ondergang zegt over de maatschappij van die tijd. Bijna alle vrouwen raakten bijvoorbeeld in de problemen omdat hun man stierf of van hen scheidde, en ze als vrouw onmogelijk in hun eigen onderhoud konden voorzien – een bewuste keuze van autoriteiten en werkgevers, met rampzalige gevolgen voor vrouwen die, veelal buiten hun schuld om, niet konden voldoen aan het ideaal van de Engel in Huis. Ontroerend boek.
• Martha Wells, All Systems Red. Novelle, science fiction over Murderbot, die namens een corporatie astronauten begeleidt op hun missie naar een onbekende planeet. Meer vertellen zou zonde zijn, laat je verrassen. Voor mij dé ultieme novelle: compact, geen woord teveel, een achtbaan met verraad, avontuur, humor en – logisch, met een Murderbot in de hoofdrol – diverse gevechten met dodelijke afloop. In éen ruk uitgelezen en daarna nog lang nagedacht over wat Wells verder meenam in haar verhaal, zoals kritiek op bloedcommerciële ondernemingen, sociale uitsluiting, wie vinden we ”mens” – en wie niet.
• Nghi Vo, The Empress of Salt and Fortune. Novelle, fantasy. Waar Martha Wells voor de grote explosies gaat, letterlijk en figuurlijk, verpakt Vo haar mokerslagen in een ogenschijnlijk melancholisch, poëtisch verhaal over een vrouw uit een overwonnen volk, die om politieke redenen moet trouwen met de keizer van de winnaars, en na geleverde diensten verbannen wordt. Maar ze is haar afkomst niet vergeten en zint op wraak. Ook hier geldt: hoe minder je van tevoren weet, hoe beter je van het verhaal kunt genieten, dus meer details wil ik niet geven. Prachtboek.
• Jane Gardam, Crusoe’s Daughter. ‘Ik wilde dat ik de dingen niet pas begreep als ze al voorbij waren’, roept de hoofdpersoon op een gegeven moment uit, en als je dat motief doorkrijgt, zie je opeens hoe knap dit boek in elkaar steekt. Gardam schetst een prachtig beeld van een eigenzinnige vrouw die, door een combinatie van toeval, pech en haar eigen persoonlijke voorkeuren, haar hele leven single blijft en in het huis van haar tantes blijft wonen, wat er ook gebeurt – eerste wereldoorlog, Spaanse griep, tweede wereldoorlog, de oprukkende moderne tijd… Die korte samenvatting doet totaal geen recht aan de sfeer, het taalgebruik, de ontwikkeling van de hoofdpersonen, etc. Dit is een grabby boek met een verhaal wat bij mij lang bleef nagalmen.

Eervolle vermeldingen

Een paar andere boeken haalden deze erelijst van 2020 net niet. Zo las ik twee boeken van Anne Enright, The Green Road en The Gathering, die ik erg mooi vond maar die me net niet zo grepen zoals bijvoorbeeld Crusoe’s Daughter. Ik denk dat ik de verhalen van Enright ervaar als te subtiel en ingehouden om echt te ontvlammen. Hetzelfde gebeurde met Lavinia, de laatste roman van Ursula Le Guin. Maar het zijn en blijven prachtromans, dus warm aanbevolen.

Een andere aanrader is Lagoon, van Nnedi Okorafor. Ze deconstrueert het science fiction ‘eerste contact met aliens’ genre en creëert tegelijkertijd een lofzang op de Nigeriaanse stad Lagos en haar inwoners. Mooi verhaal, met duidelijk politieke ondertonen. De roman haalde de erelijst net niet omdat de veelheid aan personages mij op afstand hield – zat ik er net lekker in, kwam er een wisseling van perspectief en moest ik weer van voren af aan een band met het verhaal opbouwen. Desalniettemin indrukwekkend. Deze roman verdient een herlezing om te kijken of mijn innerlijke obstakel dan minder speelt.

A Memory Called Empire van Arkady Martin kwam ook dicht bij de top. Een vrouw van een ruimtekolonie wordt benoemd tot ambassadeur en reist naar een ander, groter rijk. Helaas blijkt bij aankomst dat haar voorganger is gestorven (vermoord?) en haar niet kan inwerken. Bovendien dreigt een ruimteoorlog. Martin schetst een fascinerend beeld van een futuristische beschaving die trekjes vertoont van het oude Aztekenrijk en waar inwoners poëzie als wapen gebruiken, en de ontwikkeling die de hoofdpersoon moet doormaken om overeind te blijven in die ingewikkelde samenleving. Bijna wow, absoluut een aanrader.

Afrader van het jaar

Tot slot las ik in 2020 één roman die ik walgelijk vond, maar die ik uit heb gelezen omdat het voor een boekenclub was, én omdat de auteur een perfecte illustratie biedt van de aard van vrouwenhaat zoals Kate Manne die blootlegde in Down Girl. Die fascinerende dampende drol betreft Labor Day van Joyce Maynard, in het Nederlands vertaald als Een Lang Weekeinde. Het boek biedt een schoolvoorbeeld van himpathie. De mannelijke hoofdpersoon is een crimineel die ontsnapt, een kind gebruikt om zich op te dringen aan de moeder, en zich in haar huis schuil houdt voor de autoriteiten. Maynard laat geen detail onbenut om sympathie op te wekken voor deze man. Hij vermoordde zijn vriendin, maar zij loog en bedroog hem! Hij had een oorlogstrauma! Hij kreeg ten onrechte de schuld voor de dood van nog eens twee anderen in zijn schoenen geschoven, en het is heel tragisch dat hij daardoor onschuldig langer in de gevangenis belandde! Ja, hij dringt andermans huis binnen, maar hij kookt geweldig en doet allemaal klusjes in huis en hij wordt oprecht verliefd op de vrouw des huizes en zij vindt hem ook leuk en blijft jarenlang passief op hem wachten totdat ze echt samen kunnen zijn.

Terwijl Maynard op die manier een vrouwenmoordenaar ophemelt, sabelt ze de vrouwelijke hoofdpersonen neer als zwak, leugenachtig, moreel failliet en/of hysterisch. Ze plegen verraad, lijden aan eetstoornissen, en misbruiken hun vrouwelijke verleidingskunsten om jongens en mannen te manipuleren. Bonus: wie een ongewenste zwangerschap afbreekt, wordt daarna onvruchtbaar, verliest haar huwelijk (echtscheiding) en gaat lijden aan allerlei neuroses en sociale angsten zodat je de rest van je leven een psychologisch wrak blijft. Het lijkt net alsof de SGP deze verhaallijn sponserde. Braak.

Vervrouwelijk je leeslijst

Hoera, actie #ikleesthuis heeft succes. Meer mensen blijken sinds de eerste lockdown een boek te hebben opgepakt. Met name mensen die eerst relatief weinig lazen, lenen vaker een roman bij de bibliotheek. En als je dan toch (meer) gaat lezen, waarom dan niet het werk van een schrijfster? Vervrouwelijk je leeslijst, vervrouwelijk de literaire canon. Er liggen vergeten pareltjes te wachten op ontdekking!

Volgens de CPNB, de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek, leidde de #ikleesthuis campagne tot een stijging van het aantal bibliotheekbezoeken, online en fysiek. Ook kochten iets meer mensen die bekend waren met de slogan een boek bij hun plaatselijke boekhandel. De leeslust is logisch: als allerlei andere activiteiten wegvallen en je binnen moet blijven, kan een boek troost, afleiding en inspiratie bieden.

Nu we midden in een nieuwe lockdown zitten, lijkt het mij een uitgelezen moment (jawel) om specifiek op zoek te gaan naar schrijfsters. Steeds opnieuw blijkt uit onderzoeken dat vrouwelijke auteurs tot op de dag van vandaag moeilijker toegang krijgen tot de markt en de status ‘literaire klassieker’. Zie hiervoor onder andere de studie van Corina Koolen, waarin ze pijnlijk duidelijk maakt hoezeer wij mensen met twee maten meten als het gaat om boeken van mannelijke of vrouwelijke auteurs. Vooroordelen zorgen ervoor dat als schrijfsters al succes hebben, we hen onderwaarderen en als cultuur bovendien opvallend snel vergeten.

Een voorbeeld: bijna iedereen denkt bij sprookjes meteen aan de gebroeders Grimm of die andere man, Hans Christian Andersen. Maar wie heeft vandaag de dag gehoord van Madame d’Aulnoy? Zij kwam in de zeventiende eeuw als eerste op de proppen met de term ‘sprookje’ en stelde de oerversie op schrift van mondeling overgeleverde verhalen zoals de Schone Slaapster, Assepoester en Blauwbaard. Zij zou eigenlijk als eerste genoemd moeten worden, maar haar verhalenbundels verdwenen uit druk en we vergaten haar. Princeton University Press wil daar verandering in brengen en komt in maart 2021 met een herdruk van een van haar sprookjes.

Ook de Paris Review probeert schrijfsters aan de vergetelheid te ontrukken. Daarvoor hoef je niet terug naar de zeventiende eeuw: er zijn talloze vrouwen uit de twintigste en eenentwintigste eeuw die prachtige romans schreven, maar daarvoor destijds niet de verdiende erkenning voor kregen. Zonde, want zo loop je als lezer mooie boeken mis. Met de rubriek Feminize your Canon haalt het magazine hun werk uit de mottenballen, om herontdekt te worden door een nieuw publiek.

Keuze te over als je afstapt van wit en mannelijk. Wat dacht je bijvoorbeeld van de Iraanse dichteres Forough Farrokhzad? Recensenten vergeleken haar met Sylvia Plath, omdat ze in hetzelfde tijdperk schreef en al jong tragisch overleed. In haar geval geen zelfmoord, maar een auto ongeluk. Of Fanny Fern, die gebeurtenissen uit haar eigen leven literair verwerkte in romans die Victoriaanse vrouwen in staat stelden te fantaseren over wraak voor al het hen aangedane leed? Of Iris Origo, die als Italiaanse edelvrouwe de opkomst van het fascisme meemaakte en indringend schreef over de samenleving voor, tijdens en na de tweede wereldoorlog? Of de Indiase schrijfster Kamala Markandaya, die in de jaren vijftig van de vorige eeuw indringende romans publiceerde over cultuurclashes tussen Oost en West? The Paris Review geeft hen in mooie artikelen een nieuwe kans op lezers.

Dichter bij huis werkt Anne Polkamp al jaren aan een papieren wereldreis. Ik besteedde in dit weblog eerder aandacht aan haar project, omdat het iedereen een kans biedt om op een toegankelijke, aansprekende manier kennis te maken met fictie en non fictie van vrouwen uit de hele wereld. Polkamp zoekt boeken die beschikbaar zijn in een Nederlandse of Engelse vertaling en heeft tot nu toe al 72 landen fictief bezocht. Haar leeslijst biedt talloze suggesties om je volgende nieuwe boek te kiezen: Assia Djebar, Het verloren woord, of Nana Ekvtimisjvili, Het Perenveld, of Betool Khedairi, Afwezig, ofJoumana Haddad, Hoe ik Sheherazade heb vermoord, of Ana Blandiana, Kopie van een Nachtmerrie, ofRosa Montero, Het Kristal van Koud Water,of Yvonne Vera, De Stenen Maagden, teveel om op te noemen.

Overzichten van de beste boeken van het jaar bieden ook mooie suggesties. Zo besteedt de top 56 van De Volkskrant  boekenkatern-redacteuren aandacht aan de Duitse schrijfster Gabriele Tergit, wiens roman De Effingers in de vergetelheid raakte. Dit meesterwerk over de ondergang van een welgestelde Joodse familie in Nazi Duitsland kreeg na zeventig jaar eindelijk een Nederlandse vertaling. Ook Tove Ditlevsen, een Deense die in 1972 stierf, bleef decennia lang onbekend in Nederland. Dat veranderde pas in dit jaar. De Volkskrant:

Eindelijk werd De Kopenhagentrilogie van de grote Deense schrijfster vertaald. Nu kunnen we met de jonge Tove door de stad slenteren en ons laven aan haar overpeinzingen, terwijl ze zoekt naar het doel van haar leven. 

De Volkskrantredacteuren zetten ook een vrouw op 1: Ali Smith met het laatste deel van haar vier seizoenen cyclus. In vier jaar schreef ze vier romans over de hedendaagse situatie in Engeland, met Zomer als laatste. Brexit, de migratieproblematiek, het opkomend populisme, alles komt aan bod in dit deel. Zomer heeft volgens literair tijdschrift Tzum slechts één minpunt: je moet echt eerst Herfst, Winter en Lente gelezen hebben, omdat verschillende personages en verhaallijnen samen komen in het vierde deel. Maar is dat echt een minpunt? Zoals het er nu naar uit ziet zitten we tot minstens eind januari in een stevige lockdown. Tijd te over om eerst buiten te wandelen (alleen, of met hooguit een ander persoon op 1,5 m afstand) en dan met een uitgewaaid hoofd in een heerlijk verhaal te duiken. Lees ze!