Trouw scoort goed bij Lekker Tellen

Wat leuk! De VIDA telling, die het aantal Engelstalige recensentes en gerecenseerde boeken van schrijfsters telt, heeft een Nederlandse tak gekregen. De Lezeres des Vaderlands houdt al ruim drie maanden de m/v verhouding bij in acht literaire katernen. De meeste media laten schrijfsters opvallend vaak links liggen. Maar Nederland beschikt over één lichtpuntje: Dagblad Trouw. Alleen daar weet de redactie vrouwen gelijkwaardig aan het woord te laten.

Na veertien weken tellen constateert de Lezeres des Vaderlands dat het aandeel van de vrouwelijke stem blijft steken op gemiddeld 27%. De boekenbijlagen van onder andere NRC, Parool, Volkskrant, Groene Amsterdammer, De Morgen en De Standaard weten recensentes en schrijfsters nauwelijks te vinden. Regelmatig blijven de boekenkaternen verstoken van een vrouwelijk aandeel.

Komen vrouwen al aan bod, dan staan hun boeken verdacht vaak in de kleinere stukken en in de signalementen-rubriekjes. Dichteressen, kinderboekenschrijfsters en auteurs van erotica krijgen het snelst aandacht, signaleert de Lezeres des Vaderlands. Serieuze Literatuur komt van mannen – een beeld dat het Nederlandse onderwijssysteem overigens graag in stand houdt.

De Lezeres des Vaderlands maakt met haar tellingen een bekend patroon opnieuw zichtbaar.  In 2012 turfde ik schrijfsters die aan bod kwamen in de boekenrubriek van de VPRO gids. Eindresultaat: in de nummers 1,2,3,4,5,6,7,9,10,11, 12, 13 en 14 bleef de teller steken op zeven schrijfsters op een totaal van 39 besproken boeken. Het hoofdportret van de rubriek, een langere reportage met een grote foto, betrof in tien van de twaalf gevallen het werk van de mannelijke auteurs.

Tijdschrift Opzij besteedde in 2013 aandacht aan de genderverhoudingen in boekenkaternen. Ook bij die steekproef bleef het aandeel vrouwen op 27% steken. Net als de Lezeres volgde Opzij kranten als NRC en De Volkskrant. We praten dus over een hardnekkige vorm van discriminatie, en redacties die hun leven niet beteren.

De Lezeres des Vaderlands besteedt, naast tellen en nagaan of schrijfsters in een klein of groot stuk aandacht krijgen, ook aandacht aan de teksten van de recensies. Uit die analyses blijkt dat de acht boekenkaternen (on)bewust seksistisch taalgebruik hanteren. Zoals de Groene Amsterdammer:

boeken zijn ‘mooi en jongensachtig’ geschreven en ‘jongensachtig proza’ is ‘zo levendig, vrolijk, energiek’, terwijl literatuur negatief wordt besproken met woorden als ‘keukenmeidencliché’s’. De ondertitel van het artikel impliceert bovendien dat de scholier van vandaag te vergelijken is met ‘een meisje dat niet kan aarden’.

Mannelijk = goed, vrouwelijk = minderwaardig. En dat anno 2016.

Waarschijnlijk laten redacteuren zich onbewust beïnvloeden door de inhoud van de door hen gelezen boeken. Uit een andere telling, namelijk van personages uit de 170 romans van de groslijst van de Libris Literatuurprijs 2013, blijkt dat mannen op allerlei manieren domineren. De groslijst bestaat voor tweederde uit romans van mannelijke auteurs. Vrouwelijke personages komen volstrekt eenzijdig in beeld. Ze zijn huisvrouw, studente of hoer. Daar kunnen wij lezeressen het mee doen in de Nederlandse literatuur. Dank jullie wel, mannelijke auteurs!

Maar dan Trouw. Hoe achterlijk andere redacties zich ook opstellen, Trouw haalt week na week schijnbaar moeiteloos een bijna gelijkwaardige m/v verhouding. Tot grote vreugde van de Lezeres des Vaderlands:

Gelukkig blijft Trouw – nomen est omen – deze week een rolmodel voor een goed huwelijk, met evenveel recensies door vrouwen als door mannen. Bij de auteurs van de besproken boeken is de verhouding 44% vrouw om 56% man: iets minder dan vorig week, maar vergeleken met andere kranten en tijdschriften nog steeds een zonnig resultaat.

En:

Fijn ook dat er bij de signalementen eens meer boeken staan van vrouwen dan van mannen – dat kan dus gewoon, Volkskrantredacteuren!

En:

Het reeds ingezette patroon zet stug door, wat betekent dat een gebrek aan vrouwen zich steeds helderder aftekent. Maar ook wordt steeds duidelijker dat er één bijlage is die positief uitsteekt boven het gortdroge maaiveld van mannen van middelbare leeftijd. […] Trouw komt keer op keer uit de bus als de boekenbijlage die het meeste aandacht aan vrouwen besteedt en vrouwen het meeste ruimte geeft voor kritische bijdragen. Daarom krijgt Trouw van mij deze week een Gouden Leesbril.

De andere redacties moeten zich schamen. Vrouwen schrijven, denken, publiceren. Als redacties dat werk negeren, schaden ze de kwaliteit van hun krant of tijdschrift, en schaden ze de belangen van hun lezers. Die mist dan namelijk goede boeken en interessante opinies. Hulde voor het goede voorbeeld van de Trouw-redactie, die wél begrijpt hoe het zit met kwaliteit en diversiteit.

Natuurlijk noemen ‘ze’ Umar een hoer

Onbekenden braken in de woning van columniste Ebru Umar in, en zochten naar het perfecte woord om op haar muur te kalken. Eureka! Hoer! Wat had het anders moeten zijn? Vrouw? Zichtbaar? Daar moet een piemel in!

In de berichtgeving rondom de perikelen van Umar komt een hoop aan bod. De politie arresteerde haar. De politie liet haar vrij maar ze mag Turkije niet uit. Dat de Nederlandse autoriteiten de inbraak als een gewone misdaad willen behandelen, wat tegen het zere been is van de VVD want die wil dat het gezien wordt als intimidatie.

Maar ik heb tot nu toe weinig tot niets gelezen over de feministische implicatie van het gebruik van het woord ‘hoer’. Deze term komt namelijk steeds naar voren als mensen een vrouw terug in haar hok willen jagen. Namelijk door haar aan te vallen op haar identiteit als mens. Ze is geen mens, maar een hoer, een slet, een lijf met gaten waar een man zijn piemel in kan steken. Het is een mentaliteit die leidt tot twitterberichten van het genre

Selim Kahn ‎@selimkahn1990

Dank aan Allah die ervoor heeft gezorgd dat de hoer Ebru haar beledigingen tegen de president nu voor de rechter moet verantwoorden!! #Ebru

Het woord ‘hoer’ betekent een seksistische aanval van de eerste orde. Iedere vrouw loopt het risico op deze manier gereduceerd te worden tot een openbaar toegankelijk willoos gebruiksvoorwerp.

Het begint al als je je neus buiten de voordeur steekt en de straat op wil gaan. Hoer! Pas recent hebben we een woord om die absurde situatie te omschrijven: straatintimidatie. Dat is vooruitgang. Maar het betekent niet dat het geroep opeens stopt. Of dat de dubbele moraal verdwijnt – mensen kijken vooral naar vrouwen en wat zij moeten doen om straatintimidatie tegen te gaan. Terwijl je het over de daders moet hebben.

Ben je in het openbaar zichtbaar en heb je ook nog een duidelijke mening, dan gaan sommige mensen helemaal los. Hoer! Slet! Piemel erin! De hele geschiedenis door was je als vrouw, zodra je buiten de keuken kwam, een hoer of een heks, maar geen mens. Mannen hadden de macht. Vrouwen hadden misschien aanzien, maar dat aanzien kon je in een oogwenk kwijtraken als mensen besloten dat je uit je hok kwam. Dan volgden prompt sociale uitsluiting of erger.

In de moderne tijd hebben we digitale brandstapels waar mensen een vrouw met een mening kunnen bedreigingen met verkrachting en alle varianten van hoer, bitch en slet die je maar kunt bedenken. Je moet als vrouw ook niet mee willen praten bij openbare bijeenkomsten. Dasja Abresh pleitte tijdens een bijeenkomst in Steenbergen bij de gemeente voor meer opvang voor asielzoekers en kreeg een heel spreekkoor over zich heen. Vrouwen in de politiek? Enge kille bitches. Bazen? Onmogelijke kille bitches die medewerkers intimideren en die je moet ontslaan om erger te voorkomen.

Ebru Umar past in een lange, lange traditie van seksistische aanvallen op vrouwen die zichtbaar zijn en, huuuuu o wat eng, ook nog hun stem verheffen. De onbekenden die ‘hoer’ op een muur van haar woning kladden wisten precies wat ze deden. Net zoals de Selim Kahn’s van deze wereld.

Mijn enige hoop is dat vrouwen langzaam aan meer echte macht beginnen te verwerven en zodoende minder last krijgen van de negatieve effecten van het etiket ‘hoer’. Dat de samenleving verandert en vrouwen meer ruimte biedt. Dat we ons met ons allen bewust worden van deze geschiedenis van vrouwenhaat en intimidatie. Vaker uit protest de straat op gaan, bijvoorbeeld met een Slutwalk. En dat het steeds minder vanzelfsprekend wordt vrouwen weg te zetten als hoer. Hoeren zijn mensen. Vrouwen zijn mensen. We vertegenwoordigen de helft van de wereld. We verdienen beter.

Taal en gender blijft zoektocht

Wat een mooi stuk van Annieke Kranenberg, de ombudsvrouw van De Volkskrant. In een analyse over taal, gender en de aanduiding van beroepen (is het ombudsman of ombudsvrouw, als een vrouw die functie vervult?) maakt ze overduidelijk hoe moeilijk het is om aanduidingen echt neutraal en gelijkwaardig te laten klinken in het Nederlands:

,,Ik zou het vreemd vinden om ombudsman te heten, hoewel ombudsvrouw de sekse erg benadrukt terwijl dat er nou juist niet toe doet”

Briljant! Dit illustreert precies het probleem. Ombudsman klinkt neutraal, terwijl dat woord de sekse van de functionaris net zo erg benadrukt als het woord Ombudsvrouw.  Alleen valt dat bijna niemand op, omdat we volstrekt automatisch de man en het mannelijke als norm hanteren in de Nederlandse taal en in ons wereldbeeld.

Niet vreemd dus, dat mensen moeite hebben om een goede koers te varen. Kranenberg noemt een paar typische problematische situaties:

• Bij ombudsman of ombudsvrouw krijgt het beroep meestal een andere ‘sekse’, afhankelijk van de situatie. Internationaal gezien kent echter niemand de term ombudsvrouw, en duiden mensen Kranenberg ‘dus’ als ombudsman aan
• Soms zijn woorden zo ingeburgerd dat het raar klinkt als een vrouw de ‘mannelijke’ vorm krijgt. Dat geldt bijvoorbeeld voor termen uit de culturele sector of de sport. Een vrouw is geen acteur (raaaarrrrr) maar een actrice
• ”Vrouwelijke” beroepsnamen kregen een neutrale vorm toen mannen het werk vaker gingen doen. Verpleegster werd verpleegkundige bijvoorbeeld
• Omgekeerd veranderden beroepsnamen niet toen vrouwen het werk vaker gingen doen. Artsin? Hooglerares? Kranenburg signaleert dat zulke woorden mal klinken

Daarnaast verwijst Kranenberg impliciet naar de Wet van Sullerot. Deze Franse econome stelde in de jaren zeventig al vast dat beroepen in status dalen als meer vrouwen toetreden. Kranenberg ziet dit ook in taalgebruik om die banen te omschrijven:

uit onderzoek is gebleken dat een vrouwelijke benaming statusverlagend werkt. Bij een directrice denkt kennelijk niemand aan een CEO van een multinational.

Dat directrice kan slaan op een CEO van een multinational, en dat hooglerares net zo normaal zou kunnen zijn als lerares, lukt pas als wij mensen een gelijkwaardiger beeld krijgen van de seksen en de beroepen die ze uit kunnen oefenen. Zolang we vrouwen in onze beeldvorming automatisch zien als minder, de uitzondering, de lagere in rang en de vreemde eend in de bijt, blijft het worstelen met beroepsaanduidingen….

Meer lezen over taal, gender en (on)bewuste vooroordelen? Zie onder andere dit leuke interview met Dr. Ingrid van Alphen, waarin ze mythes over sekse en taalgebruik ontkracht. Of dit artikel van Tolk- en Vertaalcentrum Nederland, over de manieren waarop taal de ongelijkheid tussen man en vrouw in stand kan houden en zelfs versterken. Zo vergroot grammaticaal seksisme aantoonbaar de loonkloof. De Zweden begonnen daarom te experimenteren met sekseneutraal taalgebruik in hun streven om man en vrouw een meer gelijkwaardige positie in de samenleving te geven. Tot slot: acht woorden die het seksisme in de Engelse taal zichtbaar maken.

De Gereedschapskist: symbolische vernietiging

Symbolische vernietiging…. Oei, dat klinkt eng. En dat is het tot op zekere hoogte ook. In het echte leven verdwijnen vrouwen bij de vleet, bijvoorbeeld door geweld of omdat hun bijdrage niet meetelt in officiële cijfers. Symbolisch gebeurt dit echter ook, bijvoorbeeld in culturele uitingen. Zo sneuvelden de vrouwelijke personages van Amerikaanse televisieseries bij bosjes in de afgelopen weken. De meeste sterfgevallen vormden het eindpunt van een toenemende marginalisatie van hun rollen in deze series.

De term symbolische vernietiging komt uit de sociologie en kreeg in 1976 de volgende definitie:

“Representation in the fictional world signifies social existence; absence means symbolic annihilation.” (Gerbner & Gross, 1976, p. 182)

Het gaat om een opvallende ondervertegenwoordiging van een bepaalde groep. Vrouwen treft dit lot opvallend vaak. Ze verdwijnen op verschillende manieren. Je ziet ze niet of nauwelijks, of ze zijn er maar ze vertegenwoordigen een beschadigend stereotiep cliché, anderen reduceren hen tot een seksobject en/of ze doen alleen mee om mannelijke figuren te versterken. Wat de methode ook is, het resultaat is dat vrouwen verdwijnen als zelfstandige mensen met complexe karakters.

Meest recente voorbeelden: Rey ontbreekt in een set StarWars speelgoedfiguren. Sneeuwwitje valt buiten de boot in haar eigen film. Filmscenario’s geven mannen 75% van de tijd het woord. Jongens en mannelijke dierenfiguren domineren in kinderboeken. In jeugdfilms komen vrouwelijke personages slechts in de marge voor, terwijl toffe vaders en zonen domineren.

Andere keren worden vrouwen wel zichtbaar, maar op een stereotiepe manier. Voorbeelden: Moeders zijn opvallend vaak dood in Nederlandse jeugdfilms. Als er vrouwen in een positie van autoriteit voorkomen in een verhaal, krijgen een negatieve lading. Zoals de rotjuf die Mees Kees probeert te beknotten in zijn vrijheden.

Journalisten veroorzaken op een andere manier een symbolische vernietiging. Bijvoorbeeld als ze schrijven over de benoeming van een vrouw in een toppositie, en daarbij vooral aandacht besteden aan haar uiterlijk en haar gezinsleven. Ze schrappen in die beeldvorming alles wat niet hoort bij moeder de vrouw die haar eerste verantwoordelijkheid heeft in keuken, kinderen en een aantrekkelijk uiterlijk.

Tegenwoordig kun je hoopvolle tekenen van verandering zien. Mensen beginnen te protesteren. Ze signaleren het als teveel televisieseries te vaak vrouwelijke personages naar de zijlijn verwijzen en dan zinloos dood laten gaan. Ze zorgen voor bewustwording door het begrip ‘vrouwen in de koelkast’ te introduceren – een term die verwijst naar de dood van vrouwelijke personages met als enige doel om het verhaal van de mannelijke personages diepgang te geven.

Mensen komen ook in actie. Ze grijpen onder andere naar twitter om de poortwachters van de populaire cultuur ter verantwoording te roepen. Zoals #WheresRey, #WeWantLeia en #wheresGamora. Ook komen er meer onderzoeken die feitelijk zichtbaar maken op welke manieren wij, als cultuur, vrouwen laten verdwijnen in de marge. Die feiten roepen terechte vragen op en brengen discussies op gang.

Dat alles maakt symbolische vernietiging zichtbaar – en dan kun je dit fenomeen bekritiseren en tegengaan. Hoog nodig!

Comics: DC en Marvel beperken vrouwen tot hun eigen soort

De twee grootste comics-producenten van de V.S., Marvel en DC Comics, laten mannen over alles en iedereen schrijven en tekenen. De 13 tot 15% vrouwelijke medewerkers krijgen geen toegang tot dit brede spectrum. Zij schrijven en tekenen vooral de veel schaarser voorkomende vrouwelijke personages. Dit becijferde de site Bleeding Cool.

Tim Henley van Bleeding Cool keek bij beide bedrijven naar comics, uitgegeven in de periode van april 2015 tot februari 2016. In alle gevallen, bij zowel Marvel als DC, zijn werkneemsters enorm in de minderheid. Ze blijven vijf tot vijftien procent onder de magische grens van 30%. Bij dertig procent en hoger ontstaat de kans dat vrouwen de organisatiecultuur kunnen beïnvloeden en veranderen. Daaronder zit er zeker weten niets anders op dan overleven in door mannen gedomineerde structuren.

Vanuit die minderheidspositie zie je vervolgens dat het werk van mannen gelijke tred houdt met de algemene productie. Mannen schrijven en tekenen voor alle uitgaven en alle rollen. Vrouwen bekleden een zeer afwijkende positie. In de meeste gevallen stelden Marvel of DC hen vooral aan om vrouwelijke personages onder hun hoede te nemen.

Fijn dat in ieder geval rond de vijftien procent vrouwen een kans krijgen om te werken in de comicsindustrie, maar ze kunnen zoveel meer dan alleen vrouwelijke personages verder brengen. Waarom blijven ze dan in dat hokje steken? Verklaringen die Henley soms hoort, bijvoorbeeld ‘vrouwen hebben geen interesse om mannelijke personages te schrijven of tekenen’ verwerpt hij met verve:

Marquee characters like Batman and Spider-Man sell like hotcakes, and women writers need to house and clothe and feed themselves just like men do. I sincerely doubt that the scores of women who have written for DC and Marvel over the past year have, en masse, decided that they’re just not terribly interested in writing men, i.e. the bulk of the line.

Henley wijst rechtstreeks naar de bedrijven zelf. Die verbannen vrouwen naar hun eigen hok. Op die manier frustreren ze de loopbanen van werkneemsters. DC en Marvel zouden moeten inzien dat ze op die manier talent weggooien. Om al dat soort redenen juicht website The Mary Sue toe dat mensen zoals Henley de comics industrie kritisch volgen en desnoods ter verantwoording roepen op basis van de feiten:

Examining these numbers is important, because no matter how many packed Women of Marvel panels conventions host, no matter how many female titles we get excited about, no matter how many female creators we love and can rattle off when asked, the fact is that it’s still not enough. Some people might be bored by talking about “diversity in comics,” but you know what? Women are bored by inequality. It’s out of fashion. It needs to go.

Dat dit kan, bewijzen andere beroepsgroepen en andere organisaties. Dus, Marvel en DC… neem je vrouwelijke personeel serieus en geef ze dezelfde kansen als de mannen.

Trollen hebben het gemunt op vrouwen en ‘afwijkende’ mannen

Blanke mannen komen het vaakst aan bod op de site van de Engelse krant The Guardian. Kijk je echter naar veelal anonieme commentaren op de stukken, dan ontstaat een opvallende verschuiving. De top tien van degenen die een bijdrage leverden aan de site die het minst werd lastiggevallen, bestaat volledig uit mannen. De top tien van mensen die het meest werden lastig gevallen, bestaat vooral uit 8 vrouwen en twee ‘zwarte’ mannen. Dat blijkt uit een analyse van circa 70 miljoen commentaren, die op de website van de krant verschenen sinds 2006.

Zoals zo vaak biedt zo’n berg gegevens, over een langere periode in kaart gebracht, bewijs van onbewuste vooroordelen en patronen. Eerder volgden onderzoekers bijvoorbeeld een aantal jaren de loopbanen van 20.000  medewerkers van een groot Canadees bedrijf. Uit die analyse bleek dat blanke mannen het soepelste doorstroomden naar de top. Vrouwen bleven hardnekkig vastkleven aan een plakkerige vloer.

Bij The Guardian kwamen blanke mannen ook terecht in een warm bad. Ze krijgen minder kritiek, en de kritiek gaat vaker over de inhoud. Vrouwen, veelal vrouwen met een gekleurde huid, en mannen met een gekleurde huid, konden het vaakst rekenen op seksueel agressieve reacties en doodsbedreigingen. Dit terwijl ze de minste artikelen schreven. Binnen die scheve situatie werden een paar andere interessante trends zichtbaar in het Guardian-onderzoek:

• Onderwerpen zoals feminisme en verkrachting wekten de meeste haat op. Een mooie illustratie van de wet van Lewis: alle commentaren die volgen op een artikel omtrent feminisme rechtvaardigen het feminisme
• Hoe ”mannelijker” het genre, zoals Sport of Technologie, hoe agressiever de reacties op artikelen van vrouwen
• Het jaar 2010 leverde een scheidslijn op. Sinds dat jaar leveren artikelen van vrouwen altijd meer reacties op die de redactie moet blokkeren, omdat de inzenders de regels voor commentaren overtreden, dan artikelen van mannen. Ongeacht genre of thema

In een commentaar op de onderzoeksresultaten stelt feministe Jessica Valenti, eerste plek in de top tien van meest beledigde Guardian-auteurs, dat mensen digitale haat serieus moeten nemen:

while misspelled threats or entreaties for me to get back in the kitchen are certainly easy to mock, the disdain with which they’re employed is not very funny. For all the progress women have made, there’s always an online comment section or forum somewhere to remind us that, when given anonymity and a keyboard, some men will use the opportunity to harass and threaten.

Valenti classificeert dit type haat als intimidatie op het werk, die niet stopt als het werk gedaan is. Internet raast 24 uur per dag door, en de bedreigingen met seksueel geweld kunnen op ieder moment in je inbox rollen. Andere online journalisten, bloggers en feministen merken daarnaast dat online gebeurtenissen razendsnel doorwerken in het ”echte” leven. Wil een werkgever je aannemen, als je op internet zwartgemaakt wordt als een slet en een hoer? Kun je nog rustig een studie volgen, als je merkt dat de mensen die verkrachtingfantasieën over je publiceren, bij jou in de klas zitten? Dat soort dingen.

Onderzoeken zoals de Guardian die uitvoerde, zijn zeer waardevol. Kennis is immers macht… De feiten helpen zodoende mensen, tot nu toe vooral vrouwen, die proberen de online haat in te dammen of te voorkomen. Games-producente Zoë Quinn richtte bijvoorbeeld Crash Override op, om vrouwen die het doelwit van haat werden, te ondersteunen. Wetenschapster Michelle Ferrier wil hetzelfde bereiken met haar platform Troll Busters.

Vrouwen zijn mensen. We kunnen echt wel tegen een stootje. Maar bedreigingen en op de persoon gerichte seksuele agressie gaan veel en veel te ver.

BONUS – voor meer onderzoeken naar vrouwen en online haat: Dit onderzoek, waaruit blijkt dat anonieme trollen het vooral voorzien hebben op jonge vrouwelijke internetgebruikers. Of deze studie, over haat op Twitter. Een ander onderzoek analyseerde de situatie van vrouwen in India. Ook in dit land krijgen vrouwen veel meer online haat te verduren dan mannen. En leve John Oliver, die in een video online trollen perfect fileert.

 

”Herland” krijgt prachtige herdruk

De satirische roman Herland, van schrijfster en feministe Charlotte Perkins Gilman, kreeg een prachtige herdruk in de Future serie van uitgeverij Vintage. Niet alleen kan iedereen dit verhaal uit 1915 nu weer overal aanschaffen, de kaft is ook nog eens geniaal ontworpen. Ieder boek bevat een doorzichtige kaart met lijntjes. Als je dat kaartje op de illustratie op de kaft legt en heen en weer beweegt, beweegt ook het plaatje.

Van de negen tot nu toe gepubliceerde romans in de reeks Vintage Future zijn er twee van vrouwelijke auteurs. Naast Herland kreeg ook The Handmaid’s Tale van Margaret Atwood deze spectaculaire herdruk. Wie het plastic kaartje over de kaft schuift ziet een vrouwelijke figuur uit een rood vlak stappen. Volgens de uitgever staat dit symbool voor hoofdpersoon Offred, die zichzelf losrukt uit een onderdrukkend systeem.

Bij Herland kozen de ontwerpers voor de vormen van bloemen en planten uit de Amazone, die samen een harmonieus geheel vormen. Ook dit past bij het verhaal: drie mannelijke wetenschappers ontdekken tijdens een expeditie een samenleving met louter vrouwen. Dat kan niet, denken de heren. Het is een beschaafde samenleving, dus er móeten mannen zijn die de scepter zwaaien.

Met die opzet stak Perkins de draak met allerlei rolpatronen en stereotiepe denkbeelden over ‘de’ man en ‘de’ vrouw. Zestig jaar na dato zijn veel fenomenen die ze op de hak neemt nog akelig actueel, signaleert Lindy West in de Engelse krant The Guardian. Zoals de houding van de drie mannelijke hoofdpersonen:

they feel fresh and relevant enough to populate any sarcastic modern-day feminist blog post. Terry is all puffed-up sexual entitlement; Jeff oozes chivalric “nice guy” condescension; and Van is your bog-standard faux-innocent demanding to be educated. These are tropes that I still see actual human men falling into now, 100 years later, in my social media feeds and in my physical life

Of neem Jillian Mae McKeown, die Herland zo naar 2015 (of 2016) kan vertalen:

The issues that strike me the most are the ones concerning gender assumptions and relationships between masculine and feminine personalities.  […] Unlike in Herland, women and men in our “bisexual” culture grow up with these labels assigned to us. Given this, when women and men act like People instead of feminine women or masculine men and make the conscious choice to identify as one or the other, they are truly exercising a feminism and to quote the movie Frida, “is truly revolutionary.”

In ons land, waar de stereotypering al begint met blauwe babykleertjes met ‘stoer’ erop en roze babykleertjes met ‘lief’, kunnen we niet snel genoeg beginnen om Herland te herlezen en ouderwetse rolpatronen te ontmantelen. Hoe hoognodig dat is bewijst onder andere het seksisme museum van journaliste Ascha ten Broeke.

Nederlandse docenten krijgen hulp bij gender

Nederlandstalige handboeken die zonder Mars en Venus geneuzel over jongens en meisjes in de klas schrijven, zijn dungezaaid, signaleert documentatiecentrum Rosa. Daarom zijn de medewerkers blij met Linda Knobbe. Die schreef Een Klas vol Jongens en Meisjes, een toegankelijk boek vol handige adviezen voor leerkrachten. Zodat ze kinderen écht gelijke kansen bieden.

Hard nodig, merkte Esther Vis. Voor project Van Dolle Mina tot Twitterfeminist verdiepte ze zich in de rol van stereotypen in het Nederlandse onderwijs. Dat het in de jaren zeventig in schoolboeken wemelde van de huisvrouwen en mannen met zakenkoffertjes verbaast misschien niemand. Ruim veertig jaar later is er echter weinig veranderd, constateert Vis. Nog steeds duwen onbewuste vooroordelen en hardnekkige overtuigingen, over ‘de’ jongen en ‘het’ meisje’, kinderen in een nauw hokje.

Linda Knobbe besloot dieper in te gaan op dit genderprobleem op school. Ze richt zich vooral op bewustzijnsbevordering: ,,Het boek wil leerkrachten stimuleren om de kansengelijkheid voor jongens en meisjes te verhogen. Daartoe biedt het de nodige tools”, aldus Rosa.

Wie meer theorie wil (en nog meer handige tips) kan ook te rade gaan bij de website van project Gender in de Klas. Of de kennispagina van Athena’s Angels, waar vier hoogleraren gedegen wetenschappelijke studies verzamelen over vooroordelen, indirecte en directe discriminatie en alles wat je altijd wilde weten over seksisme, maar nooit durfde te vragen. Docenten en opvoeders van Nederland, doe er je voordeel mee!

 

Het vrouwelijke gezicht van het hogere

Wow. Net Werner Herzog’s documentaire Cave of Forgotten Dreams gezien, over prehistorische schilderingen in de grot van Chauvet. Behalve de pracht en praal van vele afbeeldingen van paarden, bizons, oerossen en leeuwen, valt ook op dat in het diepste gedeelte van de grot de enige menselijke afbeelding voorkomt. Van een vrouw. In een context die duidt op spirituele zaken. Het is de vrouwelijke kant van god, die volgens historica Annine van der Meer officieel uitgebannen werd, maar nog steeds voortleeft.

Om het evenwicht te herstellen inventariseerde Van der Meer de verschillende types vrouwenbeeldjes uit de prehistorie, die overal opduiken. Het ene type benadrukt de ogen, andere types zitten op een soort troon, anderen zijn verbonden met dieren, weer anderen benadrukken vruchtbaarheidskenmerken zoals borsten, vagina of duidelijk zwangere buiken. De godin heeft vaak een dier bij zich. Katachtigen, roofdieren, of ossen.

Met de opkomst van de landbouw komen steeds vaker associaties met graan en brood voor. Er zijn tekenen die erop wijzen dat die symboliek, met de opkomst van het Christendom, overgeheveld werd naar Jezus, maar ook Maria. Die observatie past bij andere onderzoeken die erop duiden dat de Europeanen van rond het jaar duizend nog steeds godinnen vereerden en het nieuwe geloof niet zomaar overnamen. Misionarissen moesten Maria wel een rol geven, en symbolen van voorgangsters in haar verenigen. Anders slikten mensen de nieuwe religie niet.

Van der Meer gaf ook in eigen beheer een boek uit over de Zeelandse godin Nehalennia. In het Oudheidkundig Museum Leiden kun je altaarstenen zien met beeltenissen van deze inheemse godin. In schoolboekjes of elders lees je nauwelijks iets over haar, maar de symboliek van hond, scheepsroer en mandje met fruit verbindt haar volgens Van der Meer met andere moedergodinnen. De hond linkt haar met de onderwereld, het fruit duidt op vruchtbaarheid, de zittende houding verbindt haar met andere godinnen die ook op banken, krukken en tronen zitten, enzovoorts.

Nehalennia is wat dat betreft geen lokale godin. Ze maakt deel uit van een lange traditie. Die minstens tot de prehistorische grot van Chauvet teruggaat. Van der Meer en anderen proberen die traditie opnieuw zichtbaar te maken, of er in ieder geval meer te weten over te komen. Zie voor meer informatie: Academie PanSophia.

Studio schrijft Sneeuwwitje uit haar eigen film

Okeeeeee, het is weer zo ver… Hollywood laat zich van z’n meest vrouwonvriendelijke kant zien door Sneeuwwitje letterlijk uit haar eigen verhaal te schrijven. In 2012 deed ze nog mee, in een film die destijds ook al een paar genderproblemen kende. Maar deze keer luidt de titel ‘De Jager – Winteroorlog’ en ontbreekt de eigenlijke titelheldin volledig. De jager, die in het sprookje een kleine bijrol had, domineert nu.

Ooit meegemaakt dat een mannelijk personage uit z’n eigen verhaal wordt geschreven? Superman maar dan zonder Superman! Ontdek het verhaal van Batman vóór Batman! De Hollywood reporter vat deze vreemde  situatie goed samen:

So in 2016, after all the debates about disparate pay, the Bechdel test, the paucity of female filmmakers and female lead characters in mainstream filmmaking, #AskHerMore and all the rest, isn’t it kind of depressing that one of the few big-budget franchises of the last five years to feature a woman protagonist has literally written her out of her own eponymous story in order to make some guy the star of the show? It’s as if Lionsgate and Co. had decided to get rid of Katniss after the first The Hunger Games movie in order to focus on Liam Hemsworth’s Gale instead

Cijfers uit verantwoord uitgevoerde onderzoeken versterken de treurnis nog. Organisatie Polygraph nam 2.000 scripts, 25.000 acteurs en 4 miljoen regels van een scenario onder de loep. In 75 procent van de gevallen zijn voornamelijk mannen aan het woord. Zelfs in prinsessenfilms komen mannen het vaakst aan het woord. Van daar uit is het slechts een kleine stap om een vrouwelijke hoofdpersoon helemaal te schrappen uit haar eigen sprookje.

Is alles nu verloren? De Hollywood Reporter denkt dat een paar mensen bij de studio zich ietwat ongemakkelijk voelden bij de situatie in The Huntsman. Ze concentreerden het gros van de gebeurtenissen rondom drie vrouwelijke personages, gespeeld door de actrices Charlize Theron, Emily Blunt en Jessica Chastain. En zorgden voor diversiteit bij de dwergen, met twee vrouwelijke leden erbij.

Je zou daarin een poging tot het herstellen van de balans kunnen zien. Maar het blijft raar: een Sneeuwitje-gerelateerde film waarin een bijfiguur opeens de centrale held wordt, met Chastain als zijn strijdbare liefje.

Charlize Theron zorgt in ieder geval ook buiten de filmset voor feministische momenten. Zo zette ze de situatie naar haar hand tijdens een interview met de pers. Een mannelijke verslaggever onderbrak een vrouwelijke collega. Theron onderbrak op haar beurt deze man en zorgde ervoor dat de verslaggeefster haar zin af kon maken. Ook uitte ze haar ongenoegen toen diezelfde mannelijke journalist eindelijk zijn vraag stelde. Of het als actrice belangrijk is om sterke rollen te kiezen. De actrice maakte korte metten met dit type vraag:

When the male journalist finally gets to ask his question about the actress’ “need to choose roles that are strong”, she retorts: “In my 20 years of acting, not once do I hear a male actor getting asked this question in interviews.”

Theron is een held! Ook Jessica Chastain spant zich in om vrouwen in de filmwereld betere kansen te geven. Chastain richtte samen met o.a. Queen Latifah een productiemaatschappij op om het werk van vrouwen te promoten. Ze willen het komende filmfestival van Cannes, in mei, benutten om de eerste vrucht van die samenwerking in premiere te brengen. Zie voor meer informatie de site van We Do It Together, de naam van deze onderneming.

Chileense vrouwen maken grote kans op baas in eigen buik

Eindelijk, na jaren demonstreren, debatteren, en gedoe aanhoren van conservatieve en religieuze partijen, maken Chileense vrouwen kans op het recht van baas in eigen buik. Nadat dictator Pinochet abortus totaal verbood, mogen vrouwen nu zwangerschappen af laten breken als de foetus niet levensvatbaar is, het leven van de moeder gevaar loopt of als de zwangerschap een gevolg is van verkrachting. Als de Senaat tenminste niet alsnog roet in het eten gooit….

Michelle Bachelet, heldin.

Michelle Bachelet, die voor de tweede keer als president het land leidt, had een fatsoenlijkere abortuswetgeving hoog op haar lijstje staan. Het totale verbod op het afbreken van ongewenste zwangerschappen kwam uit de koker van haar aartsvijand, ex-dictator Pinochet. Deze generaal en schender van de mensenrechten nam nog even snel een wet aan, voordat hij het veld moest ruimen. Bachelet probeerde dat verbod al eerder terug te draaien en abortus opnieuw mogelijk te maken.

In 2014 zette ze het onderwerp opnieuw op de agenda. Vanaf mei 2015 voerden voor- en tegenstanders van een soepelere abortuswet een felle strijd, onder andere  via Youtube. Conservatieve artsen zeiden in filmpjes dat vrouwen niet op hen moesten rekenen, als ze een zwangerschap af wilden laten breken. Voorstanders stelden het ironische feit aan de kaak dat vrouwen volgens de wet alleen onschuldig zijn, als de abortus het gevolg was van een ongeluk. Ze plaatsen allerlei sarcastische video’s op Youtube met tips om zo’n ongeluk voor elkaar te krijgen:

‘Als het licht oranje wordt, geven veel auto’s extra gas’, legt de zwangere vrouw uit. ‘Dat is een goed moment om te springen. Zorg ervoor dat je gezicht naar de auto toewijst, zodat de bumper vol tegen je buik aanbotst.’

Ook schandalen, zoals 11-jarige kinderen die gedwongen moesten bevallen van een ongewenst kind, zorgden voor opschudding. Bachelet kreeg steeds meer steun. En nu, 26 jaar nadat Chili terugkeerde naar de democratie, kunnen vrouwen in een aantal situaties eindelijk legaal besluiten dat ze een abortus willen.

Onder andere het blad Knack wijst erop dat de versoepeling van de wet nog niet honderd procent zeker is. De Senaat kan de wet nog inperken, maar de regering van Bachelet heeft daar de meerderheid. Dus, duimen maar! En hopen dat andere Latijns-Amerikaanse landen Bachelet’s voorbeeld volgen.