Televisie, film en theater: stapje vooruit, stapje achteruit…

Emancipatie is een zaak van de lange adem. Stapje vooruit, stapje achteruit. Dat geldt ook voor visuele kunsten zoals film, televisie en theater. Neem een serie zoals Doctor Who: de hoofdpersoon is een onsterfelijke alien die iedere menselijke vorm aan kan nemen. De fantasie van de makers bleef echter 53 jaar en twaalf Doctors lang stagneren op de vorm van een blanke man. Pas de dertiende Doctor wordt een vrouw: Jodi Whittaker. Eindelijk. Feest! Maar in reactie op dat nieuws publiceerde de Engelse roddelpers meteen naaktfoto’s van de actrice en kregen fans op internet een publiekelijke zenuwinzinking.

De nieuwe Doctor Who is een vrouw….

De structurele discriminatie van alles wat niet blank en mannelijk is, komt behalve in dit soort anekdotes ook steeds terug in onderzoeken. Zo analyseerde de Amerikaanse vakbond Equity alle theaterproducties van 2013 tot 2015. Bij Broadway-stukken, de producties met de hoogste status, krijgen vrouwen en mensen met een gekleurde huid veel minder werk in het theater dan blanke mannen. Vaak kwamen vrouwen niet verder dan 35% van alle rollen op het toneel. Achter de schermen kwam het percentage uit op 37% stagemanagers. Heb je een gekleurde huid, dan hield het nagenoeg op. Slechts vijf (5) van de 226 stage managers had een gekleurde huid. Deze groep kreeg ook slechts 11% van de grote rollen op het toneel.

De dominante positie van blanke mannen komt ook terug in televisieseries. Amerikaanse zenders presenteerden het aanbod voor het seizoen 2017-2018. Vakblad Variety zag meteen dat het wemelde van de shows met blanke mannen in de hoofdrol. Vrouwen kregen bij de 39 nieuwe series 35% van de hoofdrollen, terwijl het wemelt van de actrices en vrouwen de helft van de bevolking uit maken.

Aan de aanbod kant ligt het niet. Eén oorzaak van de achterstand van vrouwen ligt bij de mensen die personeel aannemen. Vaak zijn dat mannen, en vaak kiezen zij voor mannen die ze kennen. Zo koos Chris Carter, de grote man achter de X-files en andere series, voor de X-files doorstart alleen mannelijke schrijvers. Drie daarvan hebben nooit eerder scripts geschreven, maar Carter kent en vertrouwt hen. Zo werkte een van de mannen jarenlang voor hem als zijn persoonlijke assistent. Hij opereert bovendien in een traditie van vrouwen uitsluiten. Weblog Nerdist becijferde dat bij de tot nu toe 202 episodes van de serie, twee X-files films en de reboot van zes afleveringen alles bij elkaar slechts negen keer een schrijfster betrokken was.

Mannen maken de dienst uit bij de serie, en de eenzame schrijfsters merkten dat aan alles:

When you’re in an environment that isn’t like a team-environment, more of a ‘survival-of-the-fittest’ environment, it’s a real challenge … On the day-to-day, you are always feeling like your job is at risk.” All of the women enlisted to write for The X-Files were relatively new in comparison to the male writers who were hired, according to Newton. Each female writer left after only one year working there — “[some] probably happily, and some probably hoping to come back, but [were] not invited back,” said Newton.

Toch komt er gelukkig ook steeds meer goed nieuws. De organisatie die voor de Oscars stemt, nam 774 nieuwe leden op. Van die instromers is 39% vrouw. Dat zorgt er voor dat het totale aandeel vrouwen in totaal op 28% uit komt. Bovendien heeft 30% een gekleurde huid. Die instroom van niet-blanke leden zorgt ervoor dat hun aandeel stijgt van 11 naar 13%. Vooruitgang! 

Bovendien beloont het publiek diversiteit en grote rollen voor vrouwen. Films met een vrouw in de hoofdrol halen bijvoorbeeld meer omzet. Zo liep Wonder Woman blockbuster The Mummy onder de voet – Tom Cruise was nergens in de strijd om de gunst van de bioscoopganger. Mensen omarmden Hidden Figures, een biografische film over de zwarte vrouwelijke wiskundigen van NASA. De musical Wicked staat inmiddels tweede op de lijst van meest succesvolle Broadway producties ooit. Daarnaast nam Netflix de categorie ‘sterke vrouwelijke personages’ op in het rubriceringssysteem, zodat kijkers makkelijker een serie vinden waarin vrouwen duidelijk hoor-en zichtbaar zijn. Kortom, succes, vooruitgang, meer kansen voor vrouwen. Super!

India vecht tegen bruidsschat

Officieel mogen families in India geen bruidsschat eisen, maar de praktijk is weerbarstig. Vrouwen die een dochter baren krijgen er van langs, en gezinnen die een dochter uithuwelijken moeten krom liggen om geldbedragen en goederen zoals koelkasten en televisies te geven. Er komt echter steeds meer verzet tegen deze praktijk. In Moslim-kringen ontstond een nieuw initiatief, de Dahez Roko Abhiyan (DRA). Deze Stop Bruidsschat- organisatie koppelt mannen en vrouwen aan families die bewust afzien van de betaling.

De traditie van de bruidsschat verandert dochters in schadeposten. Eenmaal in het huis van de bruidegom krijgen ze vaak een slechte behandeling. Als hun familie de bruidsprijs niet kan betalen, neemt de familie van de bruidegom bijvoorbeeld wraak op haar. Jaarlijks registreert de Indiase overheid 8000 sterfgevallen, waarbij de dood van de vrouw te maken had met ruzies over de bruidsprijs. Onnodig te zeggen dat het aantal doden in werkelijkheid veel hoger ligt. Sommige deskundigen stellen dat er ieder uur een vrouw sterft vanwege toestanden rond de bruidsschat.

Omdat families zo zwaar de klos zijn als er een dochter komt, leidt de bruidsschat ook tot het aborteren van foetussen. Zodra een gezin er achter komt dat een vrouw zwanger is van een meisje, staan vrouwen onder zware druk om de zwangere naar een kliniek te brengen om het probleem op te lossen. Deze praktijk hangt samen met een algemene minachting voor vrouwen. Zonen geven status en bovendien brengen ze geld in en een gratis voetveeg en werkkracht binnen als hij trouwt.

De overheid begon het probleem van de bruidsschat serieus te nemen en lanceerde campagnes. Zo zagen bezoekers van bioscopen vorig jaar filmpjes, waarin een gemeen kijkende vrouw de kijkers eraan herinnert dat zij in feite voor hun zoon betaalde met haar bruidsschat. Ze kocht hem, hij is nu haar eigendom, ze kan met hem doen wat ze wil. Ieieieieieieiiek!!!! Daarnaast lanceerden activisten Angry Brides, een game om op je smartphone te spelen en tegelijkertijd de boodschap te krijgen dat je vrouwen niet voor een prijs moet verhandelen.

De DRA pakt de zaken op een andere manier aan. Medewerkers van deze campagne bezoeken in Moslim kringen families en bespreken de praktijk van de bruidsschat met hen. Ze proberen gezinnen ertoe te bewegen af te zien van het vragen of betalen van een bruidsprijs. Ook brengt de organisatie trouwlustigen bij elkaar. Zo ontstaan huwelijken waarbij beide families uitspreken dat ze afzien van een bruidsschat. Ook geven families soms een bruidsschat terug, als die in het verleden betaald was.

In sommige regio’s kelderde de bruidsschat-eis van bijna iedereen, naar 5%. Hindoeistische families kregen lucht van de succesvolle campagne en willen kijken of deze aanpak ook in hun milieu werkt. De DRA campagneleden hopen dat de praktijk snel verleden tijd wordt:

“Our DRA came up as an experiment among Muslims. The campaign has met with massive success. Now, we will be happier if we see it spread among Hindus as well,” he said. “We know parents of girls in Hindu society also suffer because of the pressure of dowry. How happy they would be if the practice were abolished.”

Wonder Woman komt eraan en mannen zijn nu al boos

Uh ooh, een bioscoopketen in de V.S. viert de premiere van de film Wonder Woman op 2 juni met speciale vertoningen waar alleen vrouwen welkom zijn. Prompt barstte via sociale media zoals Twitter de hel los. Mannen of zij die zich met hun Twitternaam als mannelijk identificeren, schreeuwen moord en brand. Deze filmvertoningen vinden zij seksistisch en een teken dat vrouwen mannen op de kop zitten.

De Alamo Drafthouse Cinema in Austin, een progressieve stad in Texas, verkocht binnen een paar uur alle kaarten voor de Wonder Woman premiere van 2 juni. De bioscoopketen organiseert inmiddels tweede en derde vertoningen. Tijdens deze speciale avonden is al het personeel van de bioscoop vrouw of identificeert zich als vrouw. Op die manier willen ze vieren dat de Amazone prinses – als in: van een eiland waar alleen vrouwen wonen – eindelijk haar blockbuster Hollywood debuut maakt.

De alleen voor vrouwen-vertoning was tegen het zere been van allerlei mannen. Massaal togen ze naar sociale media en de Facebook pagina van de bioscoop om hun ongenoegen te uiten. Seksistisch! Mannen verdienen ook toegang! Heej, komen er voor mannen nu speciale alleen-voor-mannen vertoningen als de nieuwste Thor-film in premiere gaat?

Dit soort mannen kunnen niet rekenen op begrip van de bioscoopketen:

“This has zip to do with equality,” the theater commented. “This is a celebration of a character that’s meant a great deal to many women since 1940.”

Even voor de context: Sinds 1920 telde Hollywood circa 130 superheldenfilms, berekende io9.com. Van deze 130 films met één duidelijke held (dus geen ensemble films zoals de X-Men) kenden er slechts acht een vrouwelijke hoofdrol. Acht. Als in 8. De andere 122 gingen over Batman, Iron Man, Superman, Spiderman, enz enz enz, man na man na man. Ook de recente golf superheldenfilms kent vooral blanke en mannelijke helden. Het zijn er zodanig veel dat volgens io9.com ieder meisje, geboren in 2005, nog nooit de kans kreeg om een heldin uit haar eigen superhelden-stripserie op het witte doek te zien.

Wonder Woman is zodoende de eerste film met een superheldin sinds járen. Daarna moeten vrouwen weer wachten tot circa 2019, als Captain Marvel haar debuut maakt. Wonder Woman is ook een van de weinige blockbuster superhelden film met een vrouw aan het roer, regisseuse Patty Jenkins. In alle andere gevallen werd de regisseur een man. Zelfs mannen die nul ervaring met blockbusters hadden en voor het eerst een miljoenen dollar kostende productie moesten leiden.

In zo’n door mannen gedomineerd landschap zou je zeggen: gun vrouwen een avond. Eentje maar. Zelfs zakenblad Forbes, bepaalt geen progressief bolwerk, kan weinig begrip opbrengen voor de protesten. De Austin Chronicle maakt het nog duidelijker: dit zijn de internet-trollen die vrouwen niks gunnen terwijl ze ondertussen alle privileges voor zichzelf opeisen. io9.com heeft ook weinig begrip voor de klagers die de Wonder Woman filmavond seksistisch vinden:

to all the men complaining that a couple screenings of Wonder Womanexclude them, I say this: just shut up. Women have had to deal with the bullshit of non-representation for generations, and we will probably keep having to deal with it for generations to come. Wonder Woman is the first blockbuster comic book film starring a woman in American history, and it happens to star comics’ biggest female icon. At the very least, women deserve to have a space—even if it’s just a single screening of a movie that’s going to open in literally thousands of theaters across America—where they can celebrate that together.

Want wat valt er te vieren? Zoals Julia Alexander van Polygon uitlegt:

when I watch Gal Gadot save Steve Trevor while taking down an army of enemies in the trailers, I get excited. It’s the rare time in superhero movies that I’m seeing a woman not take a backseat to a male character. It’s the rare time that I feel like a woman’s story isn’t being told to supplement a male character’s. It’s the rare time I can look at a heroine on screen and think “I want to be her.”

2 juni…. Wonder Woman komt eraan!

Briljante parodie toont wat privilege is

Saturday Night Live is een betrouwbare leverancier van briljante satire. Deze parodie op de nieuwe televisie hitserie The Handmaid’s Tale is er ook zo eentje. Acteur Chris Pine, bekend van Star Trek, gedraagt zich met zijn maten als een vrolijke, onbekommerde man – een staat die hij kan behouden dankzij zijn privileges. Hij en zijn vrienden geven slechts vluchtig aandacht aan de onhoudbare situatie waarin vrouwen moeten overleven. Daarna gaat hij weer gezellig zijn eigen gang:

Zelfs Wonder Woman dient als wapen tegen vrouwen

Nog een paar weekjes slapen en dan is het zover: Wonder Woman in de bioscoop! Maar zelfs deze heldin ontkomt niet aan minachting. Eerst moesten we decennia wachten op de film. Daarna bleef het bijzonder stil om de film te promoten. Nu de p.r. eindelijk tekenen van leven toont, blijkt Wonder Woman gekoppeld te worden aan dieetproducten. Wonder Woman verandert zo in een wapen tegen vrouwen – je moet perfect zijn, val af, anders kotsen we je uit.

Gal Gadot, die Wonder Woman speelt,  kan er niets aan doen dat ze bijna voldoet aan het dominante schoonheidsideaal. Ze werd geboren met bepaalde fysieke kenmerken die onze cultuur waardeert. Ze werkte hard om in 2004 de kroon van Miss Israel te winnen. Ook voor haar filmrollen moet ze er perfect uit zien – Hollywood ziet actrices alleen staan als ze jong, bloedmooi en sexy zijn, anders kun je fluiten naar een inkomen. Op je 23ste ben je al over je hoogtepunt heen, lijkt het. Kortom, ze moet wel hard aan haar uiterlijk werken, anders krijgt ze geen klussen.

Het wordt nog vervelender als anderen aan de haal gaan met Gadot’s bijna perfecte uiterlijk en vrouwen allerlei gekkigheid voorschrijven. Journalisten publiceren clickbait over een ‘Gal Gadot dieet plan‘. Daarin staan vermaningen dat je als vrouw voedsel moet vermijden waar je opgeblazen van raakt. Geen groenten eten, meisjes! Een banaan mag nog net, maar echt, je wil geen vet zwijn worden, toch? En blijven scheren, vrouwen. Haar in oksels of op benen vinden we alleen prima als het gaat om mannen. Vrouwen moeten met dure producten en door pijn te lijden die natuurlijke begroeiing verwijderen. Levenslang.

De huidige dieet pr-campagne, rijkelijk gelardeerd met foto’s van Gadot als Wonder Woman, heeft de slogan ‘denk dun’. De kritiek was al snel niet van de lucht. Eindelijk een grote Hollywood productie over en rondom Wonder Woman. De eerste productie uit de huidige superhelden-golf waarin een vrouw centraal staat als heldin. Maar nee, krijg je weer gezeur over het uiterlijk van vrouwen. Je zou er depressief van worden. Zoals website The Mary Sue samenvat:

 “Think thin” is not a slogan we need associated with a fierce warrior. […] This cross-promotion is full of the mixed messages of unrealistic standards women have forced upon them their whole lives. We’re supposed to be as strong as Wonder Woman but also expected to “think thin,” to keep our bodies small and unimposing, preferably to the point of having no body at all. Hopefully the movie itself does a better job of promoting representation of a stronger, unapologetically impressive sort of woman.

Ik hoop het ook. De trailers beloven in ieder geval veel goeds:

 

Lekker tellen: wil om diversiteit te bieden heeft effect

Een Brit irriteerde zich zo mateloos aan komische shows vol mannen, dat hij eigenhandig de samenstelling analyseerde van 4.700 radio- and TV episodes sinds 1967. Wat hij onder andere merkte was dat de BBC in 2014 beloofde geen enkele show met louter mannen meer te zullen maken. En ze hielden woord. Sinds dat jaar bevat ieder programma minstens 1 vrouw. Hulde! De wil om diversiteit te bieden heeft effect….

Stuart Lowe werkt bij het Open Data Institute in Leeds. In zijn vrije tijd spitte hij omroeparchieven door, op zoek naar gegevens van de deelnemers aan alle humorshows van Britse radio- en televisiezenders. Gewoon, omdat hij zich irriteerde aan de eenzijdige samenstelling van dat type programma en hij zijn ongenoegen graag wilde onderbouwen met harde feiten.

Die feiten kreeg hij. Van de 4.700 uitzendingen die hij analyseerde, bestonden er 1488 uit louter mannen. In 49 jaar tijd gebeurde het slechts één keer dat een uitzending een louter uit vrouwen bestaand panel had. Het beste jaar voor vrouwen was 1967, vanwege programma Just a Minute. De makers van deze show zorgden ervoor dat van de vijf deelnemers er altijd twee het vrouwelijk geslacht hadden. Daardoor kwam het percentage vrouwen dat jaar ruim boven het gemiddelde uit.

Het percentage blanke vrouwelijke deelnemers nam in de decennia die Stuart analyseerde langzaam toe. Van 3% in 1989, naar 31 procent nu. Ondanks die toename zijn vrouwen vaak nog steeds de enige vertegenwoordiger van hun sekse in een humoristisch programma. Dat zorgt voor stress, signaleert stand-up comédienne Deborah Frances-White:

“A lot of the time what people don’t realise they are watching is five men in their local pub – they are regulars, they look like everyone else and they are made to feel welcome – and one woman on a job interview. Because she knows that not only will [the audience] decide whether she is good enough to be allowed back on this show and other panel shows, but they will be judging whether all women are funny.”

Daarom was die ene uitzending met alleen maar vrouwen zo’n opluchting, verteld programmamaakster Coren Mitchell. De druk was er vanaf. Geen enkele vrouw hoefde zich verantwoordelijk te voelen voor ‘de’ humor van ‘de’ vrouwelijke sekse:

with four women the pressure was off. It was nobody’s individual responsibility to prove anything. So we all got the chance to just mess about, relax and make free jokes like men do.”

Alleen al om die reden zouden programma’s naar meer diversiteit moeten streven. Als vrouwen zich wat meer op hun gemak voelen, kunnen ze veel vrijer grappen maken en is het speelveld gelijkwaardiger. Dat leidt tot betere grappen, meer plezier voor de kijker en een hogere kwaliteit van programma’s. Waar wachten we nog op?

Sneue muziekfestivals kunnen geen vrouwen vinden

Zomer! Muziekfestivals! Heerlijk. Maar wiens muziek hoor je daar? Mannenmuziek, concludeert website Thump. De redactie telde het aantal vrouwelijke acts op techno muziekfestivals. Als je alle ”mannenacts” verwijdert van posters, houd je nauwelijks vrouwelijke bands en artiesten over. Dat was in 2015 zo. 2016 levert hetzelfde beeld, met bijvoorbeeld in Nederland amper 6% vrouwelijke artiesten op de podia. Grote kans dat deze hardnekkige situatie dit jaar opnieuw zorgt voor een blanke, mannelijke monocultuur. Wordt het niet eens tijd dat mannelijke artiesten zulke eenzijdige festivals boycotten? De kritiek op vrouwen vergeten wordt in ieder geval steeds luider, wereldwijd.

 Het programma van Leeds als je alleen de vrouwen noemt. Akelig leeg.

Thump bracht een paar patronen aan het licht die feministen akelig bekend voorkomen, omdat je dat steeds opnieuw ziet in de achterstelling van vrouwen. Ook in de literatuur, de kunstensector en de wetenschap. Vertaald naar muziek:

• hoe meer mainstream het muziekgenre, hoe meer mannen
• hoe meer status en hoe groter het festival, hoe meer mannen
• kleine festivals en niche markten: meer vrouwen

Nederland vormt geen uitzondering. Website Noisey deed een steekproef in 2015 en kwam situaties op het spoor zoals Lowlands, met 37 volledig mannelijke acts tegenover 2 vrouwelijke en 2 gemixte. Ook bij de line-up van festivals zoals Appelsap moet je goed zoeken voordat je een paar vrouwelijke artiesten aantreft temidden van de bergen mannen. Tijdschrift Vice keek in 2016 opnieuw naar het aandeel vrouwen en kwam uit op gemiddeld 6% vrouwen op het podium. Dat betekent gemiddeld 94% mannelijke artiesten. 94 procent! Alsof we in de middeleeuwen leven, toen alleen mannen buitenshuis mochten schitteren.

Wat steeds minder werkt is met smoesjes komen als mensen kritiek uiten op je eenzijdige programma:

Most of the arguments that attempt to shut down people when they just want to talk about why women are excluded can be found in a useful mocked-up bingo card called Female Conference Speaker Bingo, which can be applied to all aspects of female invisibility in public realms […] Those making these repetitive arguments and excuses often don’t realise that women have heard them so many times before, to the point that they are memes. They are also “tail end” arguments, rather than “source” arguments, in that they ignore the context within which the exclusion of women occurs.

Wat wél werkt is druk van buitenaf. Zo protesteerden fans hevig toen de organisatoren van het Australische festival Days like This dit jaar 30 mannelijke acts op het podium zette, tegenover nul (0) vrouwen. En festival Spilt Milk, in Canberra, Australië, kwam onder vuur te liggen toen ze op de proppen kwamen met zestien optredens, waarvan slechts één met vrouwelijke artiesten. Organisatoren beloofden beterschap of hielden na die kritiek haastig een tweede wervingsronde, om alsnog meer vrouwelijke artiesten te boeken.

Een boycot werkt ook zeer effectief. Zo nomineerde de jury van een beroemd stripfestival, Festival van Angoulême, vorig jaar alleen mannelijke tekenaars voor een prestigieuze Grand Prix. Vrouwelijke tekenaressen riepen op tot een boycot. De drie uiteindelijke genomineerden verklaarden dat ze de prijs niet meer wilden ontvangen en trokken zich terug. In lijn daarmee zou het enorm helpen als mannelijke artiesten weigerden te spelen op muziekfestivals die geen vrouwen contracteren. Net zoals steeds meer mannelijke sprekers conferenties mijden als de organisatie nauwelijks vrouwelijke sprekers weet te vinden.

Het kan namelijk wel degelijk anders. Magneet Festival deed het vorig jaar met 17,5% vrouwelijke acts opvallend goed. Tegenover dagblad Metro verklaarde een van de organisatoren dat de verdeling tussen mannen en vrouwen actief onderdeel van het beleid is. Met andere woorden: je bewust zijn van discriminerende selectieprocessen, en je onbewuste vooroordelen bijsturen, werkt. Met als hulpmiddel: als je jezelf hardop uitspraken van de eerder genoemde bingokaart hoort opsommen, weet je dat je seksistisch bezig bent en moet je kritisch kijken naar je denkprocessen en je selectiemethodes. Succes!

Verzetsheldin verandert in ‘de vrouw van’

De vrouw van de dierentuin-houder. Als je de filmtitel ‘The Zookeeper’s Wife‘ naar je eigen taal omzet, voel je pas goed wat er gebeurt. Een Poolse verzetsheldin, die in de tweede wereldoorlog enorme risico’s nam door Joden te redden via de dierentuin die zij en haar echtgenoot samen hadden, verandert in het wormvormige aanhangsel van een man-met-een-functie. Dit incident staat niet op zichzelf.

De echte Antonina Zabinski, met olifant

Zoals gewoonlijk zijn het kritische feministische denkers die afstand nemen van situaties die iedereen normaal vindt, vragen stellen en lekker gaan tellen. Zoals Shana Mlawski van website Overthinking It. Zij trof in boektitels vele dochters en vrouwen van aan. Uit haar analyse van boektitels op Amazon blijkt dat ‘dochter van’ het meest populair is, gevolgd door ‘de vrouw van’. Als het gaat om een mannelijke echtgenoot in de titel, heeft een vrouw meestal de hoofdrol. De verhalen draaien vooral om het krijgen van een man – de plicht van iedere vrouw zodat ze braaf kan trouwen en ‘vrouw van’ kan worden – of om een vrouw die wraak wil nemen op ‘haar’ man.

Niet alleen in boeken, ook in films wemelt het van ‘vrouw van‘/’echtgenote van’ in de titel. Met als belangrijke subgroep films waarbij deze echtgenote het aanlegt met een andere man. Het omgekeerde komt nauwelijks voor. Als het woord echtgenoot al in de filmtitel voorkomt, staat de relatie tussen man én vrouw centraal. Eigenlijk draait het in die gevallen nog steeds om een man en zijn vrouw.

Of het nou gaat om dochters of echtgenotes van, zulke titels definiëren volwassen vrouwen in termen van hun relatie met een man. Het zijn geen zelfstandige individuen, maar onderdelen van een relatie. In het geval van een verzetsheldin zoals Antonina Zabinski is die afhankelijke status nog eens extra irritant. Zabinski leidde met haar man een dierentuin in de Poolse stad Warsaw. Bij het uitbreken van de tweede wereldoorlog wist ze circa 300 joden via de dierentuin naar de vrijheid te smokkelen. Toen de Duitsers haar echtgenoot arresteerden, ging zij door met Joden redden. Maar haar huwelijkse staat is in de film- en boektitel belangrijker dan haar daden. Ze is de zoveelste ‘vrouw van’.

Dit soort patronen geven een blik in het onbewuste van ons mensen.  Het gaat om taal, en om de beelden en associaties die deze woorden volautomatisch oproepen. De woorden vormen dan de bril waardoor we naar de wereld kijken. Dat heeft gevolgen in de echte wereld. Zo praten mannelijke politici in de V.S. routinematig over vrouwen in de zin van ‘dochter/echtgenote van’. Ze reduceren vrouwen tot een onderdeel van een relatie met een man. Alleen als het gaat om een dochter of vrouw van, kunnen deze mannen zich voorstellen dat het erg is als deze vrouw het slachtoffer wordt van een misdaad of in de knel komt door hardvochtig beleid. Ben je als vrouw geen familie van ze? Dan maakt het blijkbaar niet uit.

Dit soort denkbeelden scheppen afstand tussen zulk soort mannen en vrouwen in het algemeen. Zolang hun dochter of hun echtgenote het goed heeft, mogen andere vrouwen verrekken. Zo’n houding leidt ertoe dat mannen belangen van vrouwen makkelijk weggeven aan de onderhandeltafel. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij de nieuwe ziektewet, die de Republikeinen door hun versie van de tweede kamer wilden loodsen. Mannen spraken over specifieke zorg voor vrouwen, bijvoorbeeld rondom zwangerschap, abortus en geboorte. En besloten daarna dat vrouwen wel zonder konden.

Dus, praten over vrouwen alsof we alleen bestaan in relatie tot een man lijkt onschuldig, totdat je ziet wat dat wereldbeeld doet in de ”echte” wereld. Hopelijk stopt de trend snel. Je kunt ook boeken en films verkopen zonder te vervallen in makkelijke cliché-titels met de dochter/vrouw van X in de titel. Hopelijk helpt dat om vrouwen vaker te zien als mensen, met eigen levens, meningen, gevoelens en behoeftes.

Hidden Figures: wiskunde op leven en dood

Een goed verhaal. 67 nominaties en 27 onderscheidingen daadwerkelijk in de wacht gesleept. En een geschiedenis die een lang verborgen gebleven rol van vrouwen eindelijk zichtbaar maakt. Wat wil een mens nog meer? Hidden Figures, een film over de zwarte vrouwelijke wetenschappers van NASA die reizen rond de maan mogelijk maakten, was dé feministische verrassing van 2016. Eindelijk ook te zien in Nederland, vanaf 9 maart.

Eén van de (ironische) definities van feminisme luidt: de overtuiging dat vrouwen mensen zijn. In het V.S. van de jaren dertig golden zwarte vrouwen niet als mensen. Ze hadden weinig burgerrechten en leden onder een systeem van Apartheid – aparte toiletten, aparte scholen, achter in de bus zitten, enzovoorts. De wetenschap in gaan en bijvoorbeeld ingenieur worden? Ondenkbaar.

Toch deden zich hier en daar mogelijkheden voor. Nieuwe takken van wetenschap waren nog niet helemaal dichtgetimmerd voor en door blanke mannen, dus vrouwen hadden een kans. Wat ook hielp was dat de V.S. betrokken raakte bij de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog, zodat er meer werknemers nodig waren. Onder andere NASA besloot vrouwen aan te nemen voor hun ruimteprogramma. Met als voordeel dat ze die vrouwen niet zoveel hoefden te betalen als mannen.

Onderbetaald en ondergewaardeerd gingen vrouwen aan de slag in ondergewaardeerde, nieuwe onderdelen van de wetenschap. Ze kregen bijvoorbeeld banen als ‘computer‘: rekenwonders. Onder hen Katherine Johnson, Dorothy Vaughan en Mary Jackson. Ze programmeerden de eerste computersystemen van IBM en berekenden uit het hoofd banen om de aarde en van de aarde naar de maan. Het was wiskunde op leven en dood. Fouten zouden resulteren in uit elkaar spattende raketten en dode astronauten.

Deze vrouwen deden pionierswerk. Samen met andere computers, bijvoorbeeld werkzaam bij de universiteit van Harvard, stonden ze aan de basis van de ruimtewetenschap, maakten de ontwikkeling van machinale computers mogelijk, en zorgden ervoor dat de eerste Amerikaanse blanke man de ruimte in kon. Hoe het afliep laat zich echter raden: geen standbeelden, geen vuistdikke boekwerken over hun heroïsche bijdrage, en zodra de apparaten status kregen en ICT een goed betaald beroep werd, zorgden machtsverhoudingen en sociale normen ervoor dat mannen gingen domineren en opeens gelden als dé norm in de ICT-sector:

male programmers wanted to elevate their job out of the “women’s work” category. They created professional associations and discouraged the hiring of women. Ads began to connect women staffers with error and inefficiency. They instituted math puzzle tests for hiring purposes that gave men who had taken math classes an advantage, and personality tests that purported to find the ideal “programming type.

De rol van de zwarte wetenschapsters bleef alleen bekend in een klein kringetje NASA-medewerkers en geschiedkundige specialisten. De rest van de samenleving vergat hen. Voor de actrices die de rollen van Katherine Johnson, Dorothy Vaughan en Mary Jackson kregen, ging zodoende een wereld open toen ze het op ware feiten gebaseerde script ontvingen. Zwarte vrouwen? Die de wetenschap voor altijd veranderden? Aan de basis stonden van de computerrevolutie? Waarom had niemand hen dat ooit verteld? De ontdekking van deze verborgen geschiedenis hakte erin, onder andere bij Janelle Monae:

they were mystified by how little they knew. […]Monae dropped all her other projects to become part of this film once she learned the story was real. “I had a plethora of feelings I went through — one being shock,” she said. “I had no clue who Mary Jackson was, or Katherine Johnson or Dorothy Vaughan or any of the ‘colored computers’ who worked at NASA during that era. I had no idea who these women were. So I made it a personal responsibility to stop what I was doing and portray Ms. Mary Jackson. I didn’t want any other girl, any other American, to not know about this history.”

Hidden Figures zorgt voor een meeslepend verhaal, maar neemt daarbij geen blad voor de mond als het gaat om racisme en seksisme. Zo mochten vrouwen geen vergaderingen bijwonen rondom de lancering van de eerste bemande raket. Daar was geen protocol voor. En moesten de vrouwen naar het kleurlingentoilet, helemaal aan de andere kant van het NASA-terrein.

De Groene Amsterdammer noemt de film een voorbeeld van cinematografische rechtstelling: ”wat lang verzwegen werd – de rol van de zwarte vrouwen – wordt nu uitgeschreeuwd op de meest krachtige manier denkbaar, namelijk via de populaire verbeelding”, schrijft het magazine.

Dat blijft niet zonder gevolgen. Zo produceert Lego een reeks poppetjes van vrouwelijke wetenschapsters, waaronder een aantal heldinnen van Hidden Figures. Aanleiding vormt een jaarlijkse wedstrijd, waarbij mensen ideeën bij Lego aan kunnen dragen. Een tot twee plannen per jaar krijgen genoeg handen op elkaar om werkelijkheid te worden, Waaronder het voorstel om deze vrouwen te eren met een Lego-set. Meisjes kunnen straks hun fantasie gebruiken en spannende missies bedenken voor deze pioniersters.

Enfin, vanaf 9 maart in de bioscoop. Komt dat zien:

 a whole generation of girls are going to see how their foremothers were vital to the Space Race. I can’t wait to see what they do now.

Nieuwe generatie popjournalisten stelt geschiedenis bij

Blanke mannen die het werk van blanke mannen ophemelen. Je treft dat patroon aan in de literatuur, in de kunst, in de muziek…. Maar zo hoeft het niet te gaan. Een nieuwe generatie popjournalisten stelt de geschiedenis bij. Met als gevolg een enorme toename van de diversiteit, in stijlen en in aandacht voor makers. Waaronder talloze vergeten vrouwelijke artiesten. Daarnaast herkennen journalisten racisme en seksisme sneller dan voorheen. En maken ze er een probleem van als de jury van de Grammy’s een artiest zoals Beyoncé achter stelt.

De New Statesman zet het geijkte popmuziek-geschiedenisboek op een rij. Elvis Presley start de rock/popmuziek, waarna de Beatles, volgen, de Beach Boys, de Rolling Stones en Bob Dylan. Dan volgt een terugval, met een kleine opleving als de punkmuziek het toneel betreedt, en daarna weer een lange rij blanke mannelijke popmusici die het stokje aan elkaar doorgeven.

Dat lijkt verdacht veel op het patroon dat filosofe Vigis Songe-Møller identificeert in het gedachtegoed van de oude Griekse beschaving: mannen die mannen voortbrengen, waarna nog meer mannen volgen in een ononderbroken harmonieuze lijn van perfectie en eenheid, zonder dat mislukte mannen (= vrouwen) de boel verstoren.

Gaaaaaaaaaaap, en bovendien niet waar. Dat type geschiedschrijving negeert talloze muziekstijlen en de mensen die in dat genre opereerden. Met name vrouwen. Onder andere de Amerikaanse recensent David Hajdu schreef daarom een alternatieve muziekgeschiedenis, met een focus op zijn eigen land, de V.S. Hij besteedt onder andere aandacht aan vaudeville zangeres Eva Tanguay. Hij noemt haar de Lady Gaga of Madonna van haar tijd:

“utterly defiant and radical … turned the whole ideal of Victorian femininity upside down and inside out. … and changed the way young women and many young people thought about sex roles, about gender roles, and about behavior.”

Anderen nemen een specifiek genre en richten dan hun aandacht op vrouwen. Zoals Amy Oden’s documentaire From the Back of the Room. Ze laat zien hoe punk begon als een revolutionaire beweging, met vrijheid en diversiteit. Maar omdat de sociale omgeving nog steeds dacht in oude rolpatronen, ontwikkelde punk al snel een vrouwenprobleem. Direct betrokkenen ondervonden dat direct:

As LA punk veteran Alice Bag has pointed out, punk started out as an inclusive and diverse movement, but was quickly annexed by white dudes. Women have had to fight for space and recognition in punk ever since.

Door te kijken naar de bijdragen van vrouwen en hen met elkaar in verband te brengen, kun je ook gouden tijdperken op het spoor komen. Zo benadrukt poprecensent Jon Lisi van Pop Matters dat 2000-2010 gewoonlijk in het teken staat van mannelijke sterren en bands zoals Radiohead, de White Stripes en Eminem. Maar als je goed kijkt domineerden vrouwelijke popsterren dat decennium. Pink, Beyoncé, Kylie Minogue, Christina Aguilera, Kelly Clarkson, Avril Lavigne, Rihanna, de lijst is langer dan je denkt.

Als je let op sekse, vallen nog andere zaken op. De gendersituatie verschilt per genre. Zo geldt Country als een door mannen gedomineerde muziekstijl, maar het zou wel eens het meest inclusieve genre van 2016 kunnen zijn. Vrouwen sleepten belangrijke prijzen in de wacht en een verrassingsoptreden van de Dixie Chicks met zangeres Beyoncé sloeg in als een bom. Veel mensen vonden het geweldig. Anderen riepen radiostations op om minder vrouwelijke artiesten te draaien, omdat Countrymuziek teveel zou feministen.

Een typisch gevalletje backlash, gedreven door de angst dat wat meer aandacht voor vrouwen prompt betekent dat mannen in de marge zouden verdwijnen. Nou nee. Er komt steeds meer tegenwicht voor zulke hysterische tegenreacties. Eén van de wapens om vrouwen terug in hun hok te douwen is door te stellen dat het werk van vrouwelijke artiesten inferieur zou zijn. Om hun aandeel op waarde te schatten vinden conferenties plaats over gender en geschiedschrijving rondom popmuziek. Vorig jaar kwamen bijvoorbeeld talloze wetenschappers, popjournalisten, redacteuren en direct betrokkenen bijeen in Duitsland, voor een conferentie georganiseerd door de Hochschule für Musik und Theater van Hamburg. Of studies naar het werk van vrouwelijke jazzartiesten tussen 1928 en 1959.

Op die manier krijgt het streven naar een evenwichtiger beeld van de populaire muziekgeschiedenis zelfs academische status. Hoog tijd. Vrouwen doen veel meer dan wij als samenleving bereid zijn om te zien. Maar als je de weerstand opzij zet, wemelt het opeens van de artiestes en kan het proces van erkenning geven een aanvang nemen. Hoera!

Jaaroverzicht Lezeres des Vaderlands: een must-read

Iedereen die meent dat kwaliteit ‘vanzelf’ boven komt drijven, iedereen die vindt dat vrouwen gewoon beter hun best moeten doen om hun boeken gepubliceerd te krijgen, iedereen die zich afvraagt ‘waar zijn de vrouwen toch?’ zouden het jaaroverzicht van de Lezeres des Vaderlands als must-read op hun lijstje moeten zetten. De cijfers zijn overduidelijk (70% m-30% v) en als niemand iets wil doen omdat eerst anderen iets zouden moeten veranderen, zitten we over vijftig jaar nog steeds met blanke eenheidsworst.

Eerst de feiten. Na een jaar turven en tellen blijkt de aandacht voor vrouwelijke auteurs steken op 30%. Dit aandeel van circa eenderde komt ook terug in andere landen, zoals Australië of in de VIDA-tellingen uit de V.S. Het gaat om een structurele blinde vlek voor alles wat buiten het veld van blank en mannelijk valt. Daardoor halen schrijfsters de krantenkolommen slechts mondjesmaat, ongeacht hun werk.

In Nederland zouden vooral Het Parool en Vrij Nederland zich moeten schamen: die redacties komen niet verder dan rond de 20%. Dat het echt anders kan bewijst dagblad Trouw, met gemiddeld 40%. Niet geheel toevallig werken bij Trouw de meeste vrouwelijke recensenten en bij Vrij Nederland de minste, merkt de Lezeres op. Hulde aan Trouw! Allemaal een voorbeeld nemen aan die krant! Wordt abonnee van Trouw! Hoera!

Bij het stukken tellen hield de Lezeres geen rekening met de omvang van artikelen, en de plek binnen een boekenbijlage – prominente voorin met foto, of ergens achterin bij de korte signalementen. Zou ze dat aspect meegenomen hebben, dan duikelt dat gemiddelde van 30% aandacht voor vrouwen verder omlaag. Zowel in week 4 als in week 6  telde ze dit wel mee, en bleken stukken over vrouwen bij bijvoorbeeld de Volkskrant structureel korter te zijn en in de marge te staan. Op die manier ontstaat een tweede vorm van structurele marginalisering, binnen de geturfde marginalisering.

Tot slot maakt de Lezeres des Vaderlands korte metten met smoezen van het type ‘ja maar misschien  publiceren vrouwen minder boeken, uitgeverijen moeten ook wat doen, waarom heb je zo de pik op arme onderbetaalde krantenrecensenten’ enz enz. Welnu, verwijzen naar het aanbod uitgeverijen of andere schakels in de literaire wereld, is een manier van wegduiken:

Het is zeker zo dat waar je je schijnwerper ook zet in deze keten, vrouwen ondervertegenwoordigd zijn. Zelf heb ik al eens laten zien dat leeslijsten op middelbare scholen ook allesbehalve divers zijn. Dat betekent ook dat iedereen in de keten naar een schakel vóór zich kan wijzen om het probleem – en de verantwoordelijkheid – van zich af te schuiven. Dan verandert er echter nooit iets. […] Er wordt veel meer geproduceerd dan gerecenseerd, dus een boekenbijlage kán makkelijk diverser bespreken dan nu gedaan wordt. […] We zijn niet ‘vanzelf’ op weg naar meer gelijkheid, daar moet actief aan gewerkt worden.

Aan dat argument kan ik er nog eentje toevoegen. Kranten en andere media hebben de functie van poortwachter. Boeken waar zij aandacht aan besteden, komen beter onder de aandacht van lezers. Daarom houden uitgeverijen nauwlettend in de gaten welk boek De Wereld Draait Door in de etalage zet. Hun Boek van de Maand belandt daarna steevast in de toptien van de Bestseller 60. En daarom reageerden comics-fans zo teleurgesteld toen de New York Times een rubriek over dat genre schrapte – het wordt nu lastiger om uit te vogelen welk album je wil lezen, wat de aanbevolen titels zijn.

Ook op andere manieren blijken kranten en andere media poortwachters. In Australië komt tweederde deel van alle boeken uit de koker van een schrijfster. Als literaire bijlagen slaafs het beleid van uitgeverijen zouden volgen, zou het in de Australische media moeten wemelen van de artikelen over schrijfsters en recensies van hun boeken. Maar dat is niet zo. Australische boekenkaternen geven nog steeds tweederde van de kolomruimte aan mannelijke auteurs.

Kortom, op de media rust een extra verantwoordelijkheid om de situatie te veranderen. De Lezeres des Vaderlands hint dat Nederland misschien een eigen structurele telling krijgt, een instituut zoals VIDA. Dat hoop ik van harte, want de buren overzee merken dat cijfers publiceren een schok veroorzaakt in medialand en dat lekker tellen het debat naar een hoger niveau tilt:

VIDA’s count director Jen Fitzgerald says the numbers are so clear that they’re starting to change the conversation. “We have these stark blue-and-red charts that offer up data, and there’s no negating it. When we present it, it’s no longer a question of, ‘Is there an imbalance?’ Now, it’s a question of, ‘Why is there an imbalance? Do we want to change the imbalance?’ ” Fitzgerald says. “You know, the initial shock of, ‘Oh my goodness, are we really seeing 75 percent men across the board?’ to a question of, ‘Why are editors OK with 75 percent men across the board?’ “

Vrij Nederland, Parool, Volkskrant, NRC enz.: de bal ligt bij jullie. Doe er iets goeds mee.

Nieuwsronde

Feminisme in de Zuid-Koreaanse gaming industrie, succesvolle sopranen uit 1850, Russische mannen mogen straffeloos Russische vrouwen slaan, de bestrijding van het Zika-virus, straatintimidatie wordt wellicht strafbaar, dat en meer in deze nieuwsronde

• Vrouwen die graag gamen komen hopen haat en minachting tegen, maar het verzet tegen die seksistische behandeling neemt toe. Vrouwen groeperen zich rondom een fictief vrouwelijk personage uit het spel Overwatch en voeren actie om mensen bewust te maken van de situatie.
• Elizabeth Taylor Greenfield… noooooit van gehoord. Zij blijkt een Afro-Amerikaanse sopraan die in 1851 een zeer succesvolle tournee door de V.S. maakte en met haar talent alle vooroordelen over primitieve zwarten overhoop gooide. Met haar optredens maakte ze de weg vrij voor andere Afro-Amerikaanse artiesten, zoals Sissieretta Jones en Audra McDonald.
• Groot nieuws voor de organisatie die straatintimidatie aan wil pakken: de PvdA diende een initiatiefwet in om deze vorm van openbare agressie strafbaar te stellen. Denk aan vrouwen voor hoer uitmaken, met een groepje omsingelen, vertellen welke seksuele handelingen ze met haar willen verrichten, dat en meer zou de status van overtreding moeten krijgen. De politie kan dan situaties onderzoeken, straatintimidatie opsporen en boetes uitdelen. Ook gemeenten zoals Amsterdam werken al aan hun eigen anti-straatintimidatie regels.
• Vrouwen moeten blij zijn dat hun man ze slaat. Aldus columnist Yaroslav Korobatov over een nieuwe Russische wet die huiselijk geweld uit het strafrecht haalt. Alleen verkrachting en het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel blijft strafbaar. ”Het voortaan oogluikend toestaan van mishandeling is het gevolg van een succesvolle lobby van ultraconservatieve politici in het land,” constateert Joop.nl.
• De eerste vrouw als leider van het Holland Festival is het snelst weer weg, kopt Dagblad Trouw. Ruth MacKenzie verhuist na de editie van 2018 het Holland Festival naar Frankrijk, om het Parijse Théâtre du Châtelet te leiden. Ze heeft het Festival dan vier keer gedraaid. De mannen deden gemiddeld zeven edities.
• Patricia Paay besloot in het openbaar te treden om te praten over de gevolgen van een seksfilmpje. Onbekenden publiceerden dat filmpje op diverse websites. In een positief ontvangen interview bij Jinek vertelde Paay dat haar leven nu een nachtmerrie is: ”Ze komt haar huis niet meer uit, voelt zich bekeken. “Wat erg voor u,” had een taxichauffeur gezegd. Om in één adem door te vragen of ze écht van plasseks houdt.”
• Zika bestrijden en voorkomen dat dit virus schade toebrengt aan baby’s? Top. Dat in die strijd vrouwenrechten sneuvelen? Niet top. Regeringen eisen dat vrouwen voorkomen dat ze zwanger worden, dat vrouwen niet naar andere landen reizen en dat vrouwen voorkomen dat ze verkracht worden en dan alsnog zwanger raken. Op die manier schuift de samenleving de verantwoordelijkheid  voor de ziekte af op vrouwen, zodat die nog meer problemen krijgen bovenop al bestaande problemen zoals armoede, geweld, zware zorgtaken en andere toestanden.
• Na de aandelencrisis van 2008 verzuchtten experts dat alles anders zou zijn geweest als het Lehman Sisters was geweest in plaats van Lehman Brothers: vrouwen zouden de crisis hebben voorkomen. Grappig maar waar: bij een soortgelijke aandelencrisis in 1720 gebeurde het omgekeerde. Mannelijke experts wezen vrouwen aan als de schuldige. Om uit de crisis te komen moesten mannen weer mannen worden, en moest vrouwen buiten de beursvloer blijven.
• De regering van El Salvador verleende gratie aan Sonia Tábora, een vrouw die 30 jaar de cel in moest voor een miskraam.  Een conservatieve regering, gesteund door de Katholieke Kerk, maakte het afbreken van een ongewenste zwangerschap in 1998 totaal verboden, zonder enige uitzondering. Sindsdien belandden honderden vrouwen na een miskraan in de cel. Er gaan inmiddels stemmen op om abortus weer toe te staan in geval van incest, verkrachting of als het leven van de moeder in gevaar is. Deze gratie kan daar een voorbode van zijn…. Wie weet….

En de Oscar gaat naar….. een man

Jaarlijks reikt de Amerikaanse filmindustrie Oscars uit, en jaarlijks blijkt welke verhalen, personages en makers de dominante cultuur belangrijk vindt: het werk van blanke mannen en de verhalen van blanke mannen. Vrouwen maken slechts 20% van de genomineerden uit. Het protest groeit, onder de noemer Oscars So Male. Hollywood heeft een enorm mannenprobleem, waardoor mannen kansen en werk aan andere mannen geven en vrouwen buiten in de kou staan.

Vakblad Variety signaleert dat de diversiteit op het gebied van huidkleur een beetje toenam en, na een aantal zeer magere jaren, nu weer opklom naar het niveau van 2007. Onder andere Octavia Spencer, Denzel Washington en Viola Davis maken dit jaar kans op een Oscar en in de categorie ‘beste film’  staan Moonlight, Hidden Figures en Fences, drie films met ras en etniciteit als belangrijk thema.

Deze relatieve vooruitgang strekt zich echter niet uit tot de seksen. Als je de acteurscategorieën even buiten beschouwing laat, domineren mannen in hoge mate. Dit jaar nomineerde de Academy of Motion Picture Arts and Sciences geen enkele vrouw voor beste regisseur of cinematograaf. De categorie scenarioschrijver leverde slechts 1 vrouw op uit een groep van minstens 10 genomineerden. Bij producenten ziet het beeld er iets gunstiger uit: negen van de 30 genomineerden zijn vrouw.

Al met al komen mannen op 80% van de genomineerden. De Academy nomineert liever een jodenhater als Mel Gibson dan een vrouw, aldus actrice Lena Dunham:

“It’s so crazy that Mel Gibson gets to make those insane movies and like scream about Jewish people on the street and then he gets to make a movie and everyone’s like, ‘But he’s an artist!’” Dunham is confident that, “If a woman went on a rant about Jews she would literally be like put in a dungeon.” Robinson inserted that, adding insult to injury, Gibson was nominated for “fucking Hacksaw Ridge,” a film she places in the cinematic genre of a “white dude jerking off about the heroism of another white man—I could not be less interested in that.”

De mannelijke dominantie is hardnekkig. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen in de periode van 2005 tot 2016 gemiddeld nooit verder kwamen dan 19% van de Oscarnominaties. Dit jaar biedt meer van hetzelfde. Alleen in de categorie ‘korte documentaires’ bevat de lijst evenveel mannen als vrouwen. Heel toevallig gaat het dan om relatief goedkope films, die je zelfstandig kunt maken met weinig middelen.

Bij de acteurscategorieën kom je altijd 50-50 uit, maar ook dan zie je opvallende verschillen. Zo hebben vrouwen in de categorie ‘beste ondersteunende actrice’ opvallend vaak rollen waarin ze een mannelijke hoofdpersoon helpen. Bijvoorbeeld als loyale echtgenote van of als de moeder van. Omgekeerd gaat het bij ondersteunende acteurs meestal om schurkenrollen, of zelfstandig opererende personages die het pad van een mannelijke hoofdpersoon kruisen, signaleert website Goldderby.

Waarom zijn lof en eer voor vrouwen en ‘vrouwenverhalen’ belangrijk? Welnu:

Because what we choose to honour doesn’t only tell us who excelled; it tells us who we are. If women aren’t integral to our storytelling, it skews the perspective of which stories are “worth” hearing, and how they’re told. At this point, you’re likely smacking your head, thinking you’ve heard all this before. Listen, I would give anything not to be still writing it. But the statistics keep forcing me to, like some film-columnist Ancient Mariner with a dead Oscar hanging around my neck.

Dus is het veelbetekenend dat wij als cultuur vrouwen marginaliseren. Het ontneemt vrouwen kansen en sluit deuren voor ze. Zo pikte Steven Spielberg het werk op van Colin Trevorrow omdat hij zichzelf in deze regisseur herkende. Hij gaf hem een miljoenenbudget en de kans om Jurassic World te regisseren. Dit gebeurde in hetzelfde jaar waarin Kathryn Bigelow Zero Dark Thirty uitbracht (omzet ruim 95 miljoen dollar). Maar, zoals Johanna Schneller van dagblad de Globe and Mail constateert:

Bigelow is the only woman to have ever won a best director Oscar, for 2008’s The Hurt Locker. But if Spielberg saw himself in her, he hasn’t said so. And she’s not directing Star Wars: Episode IX, either. Colin Trevorrow is.

Zo houd je de status quo in stand en kom je vanzelf op baggercijfers zoals 7% regisseuses in de top 250 van meest succesvolle films uit 2016. En weet je vrij zeker dat Oscars naar een man gaan.

Feministen roeren zich met symbolische en echte strijd

President Donald Trump verhoogde met 1 pennenstreek de drempel voor vrouwen uit arme landen om baas in eigen buik te zijn. Hij tekende zijn decreet omringd door welvarende blanke mannen in pak. De Franse feministische groep 52 maakte prompt een parodie met presidente Clinton die, omringd door andere vrouwen, een wet tekent die het mannen verbiedt om te ejaculeren, tenzij het de voortplanting dient. Nu volgt de Zweedse regering met de ondertekening van een klimaatverdrag door een vrouw, omringd door vrouwen. Deze symbolische strijd loopt parallel aan harde actie in de ‘echte’ wereld: een algemene staking van Amerikaanse vrouwen. Een dag zonder vrouwen.

Feministen strijden altijd op twee niveau’s: het gebied van symbolen en de ‘echte’ wereld. Op beide terreinen proberen dominante groepen namelijk hun territorium af te bakenen en hun macht vast te houden. Beide niveau’s versterken elkaar. Daarom had het zo’n grote symbolische impact toen Trump  arme vrouwen onder de bus gooide toen het gaat om hun reproductieve rechten, omringd door mannen:

Het Franse Collectif 52 besloot tegenwicht te bieden aan dit beeld. Ze produceerden een fictieve ondertekening van een fictieve wet om mannen te vertellen wat ze met hun lijf mogen doen. Door Clinton, omringd door vrouwen:

De Zweedse milieuminister Isabella Levin versterkte deze beeldenstrijd in de ‘echte’ wereld toen ze, omringd door vrouwen uit haar ministerie, een klimaatovereenkomst tekent om de uitstoot van schadelijke stoffen in 2045 terug te brengen tot nul. Fictie werd werkelijkheid met deze foto:

De Zweedse minister ensceneerde de ondertekening expres net zoals Trump zichzelf graag afgebeeld ziet. Slate magazine over deze beeldenstrijd:

The photo is striking in part because there are rarely, if ever, images of all-female groups making rules and laws. Women are disproportionately affected by the whims of legislators, but their whims often don’t even make it to the discussion table; women still make up a tiny minority of public officials in the U.S. and around the world. Watching a committee of men rule on the most intimate goings-on of women’s bodies may cause some viewers to boil with rage, but just as many others won’t bat an eye. It’s the status quo.

Zeker als vrouwenlevens op het spel staan, zoals bij pogingen van mannen om vrouwen te dwingen tot baren, mag die status quo niet vanzelfsprekend zijn. Vrouwen zijn ook mensen. Vrouwen hebben ook een kloppend hartje. Vrouwen voelen ook pijn. Als je niet eens kunt beslissen over je lijf, heb je geen poot meer om op te staan. Persoonlijker dan een gedwongen zwangerschap met baarplicht wordt het niet.

Extra motivatie dus voor vrouwenorganisaties in allerlei landen, waaronder de V.S., om te protesteren en verandering te eisen. Naast allerlei demonstraties willen de organisatoren van de Women’s March naar Washington een algemene staking uitroepen. De datum is nog niet bekend, maar hun oproep krijgt inmiddels veel bijval. Het is een krachtig middel. Onder andere vrouwen uit IJsland en Spanje gingen de Amerikaanse vrouwen voor, met succesvolle stakingen die hele steden en landen lam legden. Zodra er een datum is laat ik het weten….

Singer eert Desirée Dolron met veelzijdige expositie

Zijn het stofdeeltjes? Planeten? Sterrenstelsels? Hoe hangt dat gewervel samen met de weerspiegeling in het plafond? Daardoor lijkt het alsof je omhoog kijkt naar een sterrenhemel. En wat heeft dat alles te maken met angst? Die verwondering en meer roept het werk van Desirée Dolron op, onder andere met haar video-installatie ‘I will show you fear in a handful of dust II‘. Het werk maakt deel uit van een veelzijdige expositie in het Singer Museum in Laren. Grijp je kans – dat kan tot en met 14 mei 2017.

Xteriors

Harper’s Bazaar houdt het kort. ”Wie van fotografie houdt: dit is jouw tentoonstelling”. Dolron brak door met een reeks foto’s over religieuze rituelen in India, Pakistan en andere landen, waar mensen zichzelf pijnigen om een staat van transcendentie te bereiken. Tegelijkertijd toont het Singer ook haar latere werk, zoals de serie Xteriors, met prachtige, verstilde foto’s van serene mensen met een onpeilbare blik.

Maar Dolron doet meer dan alleen fotografie. Meteen als je de hoofdgang van het Singer museum in loopt, hoor je een onrustig fladderend ruisen. Het geluid komt van video-installatie Complex Systems. Geïnspireerd door de bewegingen van een zwerm spreeuwen speelt Dolron hier met leegte en beweging, soms harmonieus, soms manisch, aanzwellend en wegstervend. Enige minpunt: vanwege de locatie in de gang lopen er constant bezoekers door het beeld. Het pleit voor de kracht van Dolron’s installatie dat mensen toch geboeid bleven kijken.

Eenmaal binnen in de reeks zalen begint de bezoeker bij de onderwaterfotografie van de serie Gaze, waarna de religieuze beelden uit de jaren negentig volgen, een mooie reeks foto’s uit Cuba en Xteriors. Ook al lijkt het werk ernstig, je kunt wel degelijk humor ontdekken. Zoals Habana Libre, een foto van de Cubaanse hoofdstad gezien vanaf de boulevard. Dolron gebruikte bedekte kleuren. Donkere wolken aan de hemel en duidelijk zichtbare gaten in de vervallen gevels, ja, vrijheid…..

Tussendoor kun je in een pikdonkere bijzaal ‘I will show you fear in a handful of dust II‘ ondergaan. Ik heb er geen ander woord voor – ondergaan. Op een goede manier. Ik vond het werk vervreemdend, mysterieus, mooi op een ontzagwekkende manier. Dolron hierover in een interview voor het Financieel Dagblad:

Dolron komt niet uit een religieus nest, maar zat wel op een nonnenschool. ‘Daar werd ik niet blij van. Ik zie de secularisering als een bevrijding. Ik geloof ook niet in een hiernamaals. Mijn recente werk, I Will Show You Fear in a Handful of Dust (2016, red.), is een video van dwarrelend stof. Als mens ben je niets anders dan een transformatie van de stof. Zelfs onze angst huist in de materie.’

Zoveel kun je dus bereiken met warrelende deeltjes.

Om Dolron’s laatste installatie te zien moet je eerst door de toegift wandelen. Het Singer liet de fotografe een keuze maken uit de collectie. Ze koos vrouwenportretten van Leo Gestel en Jan Sluijters, omdat die schilderijen ”voor haar een sterke zeggingskracht en tijdloos karakter hebben”, aldus de toelichting. Leuk: het naakt met parelketting (Jan Sluijters, circa 1932) heeft gewoon haar op haar oksel, zoals dat hoort bij mensen.

Enfin, helemaal achterin zie je Uncertain, TX. Begeleid door omineuze a-tonale muziek zie je beelden van Caddo Lake in Texas, waar vreemde eend in de bijt Salvinia Molesta (grote vlotvaren) het hele ecosysteem aan het verwoesten is. Aan de oppervlakte zie je er weinig van. Zon, blauwe hemel, exotische bomen in een moeras…  maar onder water verstikt deze woekeraar alle leven. Beklemmend

Geen wonder dat grote musea zoals Victoria & Albert museum in Londen of het Reina Sofia Museum in Madrid haar werk bewonderen en tentoon stelden. Fijn dat je nu niet naar Engeland, Spanje of de V.S. (Guggenheim) hoeft te reizen. Je kunt alles zien in ons eigen kikkerlandje. Aanbevolen!

Resident Evil laat verrassend feministische erfenis na

”Jovovich heeft haar niche gevonden als de Brünnhilde van de film, de schildmaagd, de sterke en alerte Walküre die geen enkele man nodig heeft om de wereld te redden, tot de volgende apocalypse”. Met die woorden vat filmrecensente Thelma Adams het werk samen van actrice Milla Jovovich en de Resident Evil serie. Die bereikt met deel zes een einde – hoewel je dat nooit zeker kunt weten met zombies. Tijd voor een terugblik, met vrouwen centraal en een focus op gender. Hoe pulperig ook, de reeks films bevat verrassend veel feministische elementen.

Resident Evil begon als een computerspel. Een sinistere onderneming, de Umbrella Corporation, voert experimenten uit die leiden tot een zombieplaag en (bijna) het einde van de wereld. Slechts een paar mensen hebben door wat er gebeurt en proberen de Umbrella Company te bestrijden, terwijl ze zich tegelijkertijd de zombies van het lijf moeten houden. Deze beknopte samenvatting doet absoluut geen recht aan de serie games, dus lees vooral dit type dossier over het hoe en wat, met alle details.

Regisseur Paul Anderson besloot de succesvolle games in 2002 om te zetten naar een film. Met een vrouw in de hoofdrol. Dat beschouwden Amerikaanse studiobazen, ondanks de Alien reeks met Sigourney Weaver, als een te groot risico. Anderson produceerde deel 1 daarom buiten het Hollywood systeem om.

Dat een vrouw centraal staat in de Resident Evil films mag bijzonder heten, want zoals Gender and Genre constateert, begon de zombiefilm als een nogal vrouwvijandig genre. De verhalen straften getrouwde vrouwen die vreemd gingen met andere mannen. Op naar zombieland, slet! Regisseur George Romero gaf vrouwelijke personages meer ruimte, maar volgens Gender en Genre moesten ze hun vrouw-zijn grotendeels bij de voordeur achterlaten, net zoals moderne loopbaanexperts nog steeds adviseren.

Met de Resident Evil serie kreeg je op het eerste gezicht een ander stereotype. De films kregen een vrouwelijke hoofdpersoon, Alice, die er op het eerste gezicht uitziet als de sterotiepe sexy chick die zombies bevecht met allerhande wapentuig, gekleed in zoiets als een rode jurk en laarzen met hoge hakken. Tussen de bedrijven door deden de films echter wel degelijk iets wat je niet vaak ziet. Het verhaal van de eerste aflevering in de serie draaide bijvoorbeeld om twee vrouwen:

The conventional wisdom has always been that video games pull a male audience, and the movies would, too. Anderson, a teenage admirer of Sigourney Weaver’s Ripley, simply ignored that old saw, reasoning that men liked an adventurous heroine as much as women did. He described the first movie as being driven “the relationship between two women, Alice and Rain,” the commando leader played by Michelle Rodriguez.

De serie zette die lijn voort in de daaropvolgende delen. Vrouwen spelen belangrijke rollen, en de centrale heldin opereert in een zeer divers universum. Niet alleen telt haar team meestal meerdere vrouwen, maar ook meerdere mannen met een niet-blanke huidkleur. Bovendien maken de films zich niet schuldig aan het kwetsbare vrouwen syndroom. In iedere film sneuvelen personages, maar vaak gaan er meer mannen dan vrouwen dood.

De serie haalt vanwege de verfrissende diversiteit van de cast meerdere mijlpalen. De Bechtel test: de verhalen kennen meerdere bij naam genoemde vrouwelijke personages, die over iets anders praten dan een man. De Sarkeesian Corollary: als hierboven, met de toevoeging dat de vrouwen langer dan een minuut aan het woord zijn. En de toevoeging dat ditzelfde gebeurt rondom personages met een niet-blanke huidkleur. Tot slot haalt de serie ook de Ripley Test, namelijk dat de sekse van personages er in de kern niet toe doet voor hun functie in het verhaal. Ze doen hun werk, proberen te overleven, ze gedragen zich ‘gewoon’, als mensen.

Wat ook opvalt is dat de meeste vrouwelijke personages samenwerken en elkaar steunen in de strijd – meestal een strijd tegen mannelijke schurken. Actrice Ali Larter hierover in een interview:

“Milla has really spearheaded, and was one of the first women to frontline any action movies,” Larter continues. The fact that we’re now in our sixth one and still female-led, that’s the real story for me. And the fact that we haven’t been pitted against each other, that we haven’t fallen into those traps. We build each other up. We’re there to support each other. And I think that’s something that makes it different and really special.”

Kortom, bloederige pulp van soms twijfelachtige kwaliteit, maar met het hart op de juiste plek en zeer vrouwvriendelijke casts en verhaallijnen. Je kunt het slechter treffen in Hollywood. Om al die redenen tonen filmrecensenten zich enigszins weemoedig, nu het laatste deel in de bioscopen komt:

We all probably wish they were a bit better; that there was better character drama to go with the immersive visuals and bonkers action, but the films deserve some credit too. Not just for the spectacle, but for delivering some good zombie action before it was a commercial craze and for delivering one kickass action heroine after the next. Sure, Alice always has her thighs out for some reason (Alice’s Road Warrior garters in Extinction are an all-timer of stupid sexy costuming) and it would be nice to see women with that kind of training dress a bit more tactically, but you’d be hard-pressed to find another franchise that is overflowing with so many female characters who call the shots and save the day.

Belangstelling groeit voor Octavia Butler’s vooruitziende blik

Octavia Butler schreef genuanceerde science fiction over racisme, seksisme, het milieu, de Ander. Nu, dankzij het oprukkende conservatieve populisme, krijgen deze vraagstukken een nieuwe urgentie. En neemt de belangstelling voor de ideeën van deze auteur toe. ‘Alles wat je aanraakt, verander je’, schreef Butler, en met die hoopvolle boodschap kunnen mensen wellicht verder in het tijdperk Trump (en bij ons Wilders? Of die seksistische Trump-sympathisant Thierry Baudet???)

De hernieuwde aandacht voor Butler uit zich op allerlei manieren. Non-profit organisatie Clock Shop organiseerde vorig jaar een evenement rondom de auteur. Onder de noemer Radio Imagination vonden het hele jaar door performances, filmavonden en literaire bijeenkomsten plaats.  Clock Shop zelf produceerde bovendien een reeks podcasts over haar leven en werk.

Daarnaast houdt de Huntington Library, trotse beheerder van Butler’s archief, vanaf april 2017 een tentoonstelling, zodat mensen haar brieven, schetsen, aantekeningen enz. met eigen ogen kunnen zien. Oktober vorig jaar nam een journalist uit Los Angeles bovendien het instagram-kanaal van de Huntington Library over om haar nalatenschap digitaal te ontginnen. En haar roman Kindred (geestverwant) werd bewerkt tot een literair stripboek, met een voorwoord van SF auteur Nnedi Okorafor. Recensenten noemen dit album essentieel leesvoer en een prima introductie tot haar werk.

Butler’s ideeën en inzichten krijgen op die manier de kans om breder bekend te raken bij een groter publiek. Een hoopvol teken, zeker in de V.S., waar blanken met een abonnement op Fox News een seksistische, racistische president kozen, die op dit moment allemaal racistische, seksistische mannen aanstelt die de rechten van vrouwen en niet-blanke mensen in willen perken.

Hoe kun je in zo’n verhard klimaat verder? Hoe navigeer je dit soort troebele wateren? Butler zelf kan een voorbeeld vormen, met haar pure wilskracht. Daarnaast biedt ze inzicht in situaties (kennis is macht). Ze snapte precies hoe conservatief populisme werkt en hoe ras, gender en sociale klasse op elkaar inwerken. Zo voorspelde ze Trump’s campagneslogan al in de jaren negentig. In Parable of the Talents staat een figuur op die, in een tijd van crisis, religieuze intolerantie en een toenemende hang naar isolationisme, campagne voert onder het uitroepen van ‘maak Amerika weer groot’.

Literair tijdschrift ZYZZYVA nam dit boek dan ook prompt op in een leeslijst voor het Trump tijdperk:

While Butler tackles the issues of white supremacy, misogyny, and exploitative capitalism that climax in a post-apocalyptic America, her real concern is the novel’s empathic protagonist. Lauren turns her burden into the foundation for a religious community based in empathy; in doing so, she lets us imagine what a society organized according to human need might look like.

Naast medemenselijkheid stelt Butler in haar verhalen een vorm van holistische spiritualiteit voor, samen met een politiek gebaseerd op ecologie en de gemeenschap, zoals collectieven en coöperaties. Ze plaatst zichzelf daarbij in een lange traditie van feministische utopieën en dystopieën, signaleert magazine FemSpec. Cruciaal daarbij is het vermogen van mensen om te kunnen veranderen:

Butler in the end opts for the pragmatic solution within her utopian vision, and with that speaks to concerns within feminist grassroots movements: With whom to ally? What compromises are acceptable, what is not open for negotiation? And above all, she addresses issues of agency and the potential to seize the moment and change the world around us, the promise of “All that you touch, you change.”

Dat kan op een negatieve manier zijn, maar ook op een positieve wijze. Butler laat zien hoe je aan de positieve kant uit kunt komen. Mensheid, doe er je voordeel mee.

PS.: In Nederland is alleen De Patroonmeester tweedehands verkrijgbaar, de rest van haar werk bleef zo te zien onvertaald in het Nederlands. Uitgeverijen…..?!?

Vrouwen vogelvrij in nieuwe cultuur onder Trump

Donald Trump’s voorbeeld om vrouwen te behandelen als koopwaar en hen desgewenst in hun gleuf te grijpen, heeft effect. Partijgenoot Chris von Keyserling besloot op zijn beurt óók een vrouw tussen de benen te grijpen, want nu hoeft hij niet meer politiek correct te zijn. En vrouwen die werkzaam zijn binnen de hamburgerketen van de door Trump aangewezen nieuwe minister van Werk krijgen veel vaker dan gemiddeld te maken met seksuele intimidatie, mede door seksistische reclames van het bedrijf.

Von Keyserling is een Republikeinse politicus uit de staat Connecticut. Volgens de berichtgeving liet hij een politieke discussie met een werkneemster escaleren. Haar naam en functie worden niet genoemd, maar ze had een kantoor in hetzelfde pand waar Von Keyserling werkt. De discussie draaide er volgens de aangifte op uit dat hij haar uitschold voor lui, bloedzuigend vakbondslid en haar toebeet dat er een nieuwe situatie is ontstaan. Eentje waarin hij zich niet meer politiek correct hoefde te gedragen. Waarop hij haar achtervolgde tot in haar kantoor en haar, toen ze weg wilde lopen, in haar vagina greep en zei:

According to the warrant, he “looked back with a really evil look in his eyes and said, ‘it would be your word against mine and nobody will believe you.”

De vrouw diende een klacht in, mede omdat ze er achter kwam dat Von Keyserling zich vaker seksistisch en agressief gedraagt jegens vrouwen. De politie arresteerde hem. De Republikein probeert de situatie nu te herformuleren als een grap, een speels gebaar, iets wat heus niet zo erg is als overgevoelige vrouwen beweren en komop mensen, niet zo moeilijk doen. Het lukte Trump, dus waarom Von Keyserling niet?

Dat een seksistische houding jegens vrouwen gevolgen heeft voor normen en waarden, blijkt ook uit onderzoek naar de situatie in de hamburgerketen van Andrew Puzder. Trump droeg deze man voor als degene die zich over de arbeidssector moet buigen. Puzder heeft een goed gedocumenteerde geschiedenis van seksuele intimidatie en seksistische reclamecampagnes vol halfnaakte modellen.

Dat voorbeeld werkt negatief door binnen zijn onderneming. Rapporteren gemiddeld 40% van de fast food medewerksters seksuele intimidatie, bij Puzder’s bedrijven stijgt dat percentage naar 66%. Klanten beroepen zich daarbij op de seksistische reclames om hun gedrag goed te praten: in die filmpjes zijn de vrouwen gewillig en vrijelijk beschikbaar om te bepotelen, dus waarom de medewerksters dan niet? The Guardian concludeert somber:

When the person at the top of a company normalises objectification, it makes it much more socially acceptable for others to treat women in a similar way. This is one of the clearest illustrations yet of the “trickle-down” effect we see when people who themselves exhibit prejudiced views are put in positions of great power. It is a phenomenon we must prepare ourselves to see a great deal more of after Donald Trump is inaugurated as the 45th President of the United States.

De schaduwkant van Hygge

Hygge is hot. Deze Deense levensstijl slaat aan in Nederland. Zelfs op treinstations liggen de tafels bij de Ako vol feelgood boeken over de soorten Hygge, hoe je die sfeer kunt bereiken en wat je moet doen en laten om ‘echte Hygge’ te creëren. Wat ik, op Vrij Nederland na, niet gezien heb in Nederland zijn de kritische analyses. Want Hygge levert meer werk op voor vrouwen. Hygge heeft associaties met allerlei rechtse groeperingen. Je kunt het streven naar Hygge zien als een vorm van psychologische regressie in onzekere tijden. En het werkt meer en meer kopen in de hand.

Eerst een disclaimer: ik wil NIET beweren dat mensen die de idealen van Hygge voorstaan, automatisch directe banden ontwikkelen met rechtse groeperingen, psychologisch niet deugen of wat dan ook. Wat ik wil doen is verwijzen naar kritische artikelen die duidelijk maken, dat Hygge een schaduwkant heeft. Hygge vergroot onder andere het risico dat je jezelf plaatst in tradities en ontwikkelingen waar je jezelf misschien liever niet mee zou willen associëren.

Wat is Hygge? Nederlandse media leggen het als volgt uit:

De ingrediënten van hyggen zijn namelijk: je allerleukste vrienden en/of familieleden, een brandende open haard, glühwein (yaasss), een keur aan koek en snoep (nog meer yaaass), brandende kaarsen én een pan met stoofvlees (nog veel meer yaaassss). Buiten moet het vooral schemerig en guur zijn, en oh ja, je moet natuurlijk een warme gebreide trui aan en dito sokken. Kortom, wie wil dat nou niet?

Vele lofzangen op Hygge volgen. Je wordt er gelukkiger van. Het zorgt voor een veilig gevoel. ”Het gaat over goed zijn voor jezelf en vooral tijd doorbrengen met je eigen vriendenkringetje” en/of eigen gezin.

Heel mooi allemaal, maar het zijn bewegingen naar een gesloten systeem. Er is geen ruimte voor ‘andere’ (onbekende) mensen, alleen maar voor de leukste vrienden. Niks naars mag het gezellige heppie-peppie gevoel verstoren. Tijdschrift J/M Ouders neemt dat zelfs op in de regels: géén negativiteit. Samen zijn, kaarsen aansteken, iPad en televisie uit en lekker ouderwets een bordspel spelen, zo doe je Hygge.

Hygge heeft echter een duistere tegenhanger, uhygge, het negatieve en enge:

If hygge is sitting round the campfire, all differences forgotten, warmed by the dancing flames, uhygge is the darkness beyond that enchanted circle. Uhygge, in fact, threatens to engulf the warmth, the solidarity, the kindness. In the unfathomable bleakness of uhygge exist those terrible things from the outside that could destroy you. On some atavistic, deep-buried level, migrants, refugees, and those with starkly different values, bring with them the fearful perfume of uhygge.

Klassieke psychologen zoals Jung zien je terugtrekken in een warm, veilig kringetje om te ontsnappen aan enge dingen als een vorm van psychologische regressie, signaleert Alex Robert Ross in Slate Magazine. Als het te moeilijk wordt voor ons mensen, zoeken we houvast in nostalgie en kinderlijke onschuld. Lekker kleuren en ouderwetse gezelschapsspelletjes doen terwijl buiten de storm raast.

Maar er is meer. Zoals andere trends (yoga, de Happinez spiritualiteit) gaat Hygge prima samen met kapitalisme. Het kost geld om deze levensstijl aan te houden. Je moet de juiste kaarsen kopen, de juiste etenswaren, de juiste plaids, meubels, noem maar op. Dat maakt deze stijl lastig bereikbaar voor gemarginaliseerde mensen en iedereen met een inkomen rond het minimum.

Je ziet dit welvarende wens-karakter terug in de beeldvorming: bij reportages over Hygge staan steevast slanke, heteroseksuele, knappe blanke mensen op de foto. Typ Hygge in bij Google afbeeldingen en kijk zelf maar. Daarnaast is die blanke opvallend vaak een vrouw, want drie keer raden wie het huis Hygge aan moet kleden, die sokken en truien moet breien en al die rustieke gerechten moet koken? Manlief gaat dat niet doen in Nederland, want die is druk met betaald werk buitenshuis.

Tot slot de laatste stap. Als je alle lastige dingen buiten de deur wil houden en de nadruk legt op nostalgische gezelligheid in huis met je eigen gezin en eigen bekenden – alléén de leuksten, géén negativiteit! – wordt de kans steeds groter dat je je gaat gedragen zoals rechtse partijen dat graag zien. Hoe a-politiek Hygge ook lijkt, er kan wel degelijk een politiek effect optreden als je zo wil leven.

Dat ontdekte onder andere Charlotte Higgins. Ze dook voor de Engelse krant The Guardian diep in de wereld van Hygge – (Vrij Nederland haalt haar artikel ook aan) – en ontdekte dat mensen die de normen en waarden van deze levensstijl voorstaan, dicht aanschuiven tegen rechtse ideeën. Op hun beurt promoten die rechtse groeperingen Hygge, in een zichzelf versterkend proces. Zo werpt de Danish People’s Party zich op als de beschermer van Hygge:

The lightly encoded thought process, then, is that if hygge is uniquely Danish, and hygge can only be enjoyed by insiders, then migrants and outsiders will destroy the nation’s hyggelig atmosphere, and therefore effectively destroy Denmark. Lotte Folke Kaarsholm, an editor on the newspaper Information, said, “Of course hygge excludes. The whole problem with Scandinavia is that these countries can only really work if you shut the borders. You have all these ideals of kindness on the inside, but for our solidarity to function, you need pretty tall walls.”

Dat vertellen J/M Ouders, Mama En Zo en de vele lifesyle bloggers je er niet bij. Momenten van ontspanning opzoeken is natuurlijk prima, maar als je Hygge als levensstijl wil aanhouden, is het goed om te weten dat in die wereld geen plaats is voor milieuprobleem door teveel consumeren, vrienden die ‘niet meer leuk zijn’ (omdat ze in een scheiding liggen, een ziekte kregen of wat dan ook), vluchtelingen, vreemden of kritiek op ouderwetse rolpatronen. Het wordt een houding van wegkijken en onder de tafel vegen. Hoe lang dat goed gaat…..?

Amerikaanse damesglossies maken revolutie door

Er gebeuren hele interessante dingen op de Amerikaanse bladenmarkt. Twee voorbeelden: Glamour magazine, en Teen Vogue. Glamour kondigde trots aan dat het nummer van februari 2017 op één uitzondering na geheel door vrouwen werd geschreven, gefotografeerd en ontworpen. De coverfoto viel daarnaast op omdat er een vrouw met cellulitis op staat – tot voor kort echt onbestaanbaar. En Teen Vogue ontpopt zich tot een feministisch en politiek lijfblad voor intelligente tienermeiden. Revolutie!

Een typisch exemplaar van damesblad Glamour staat weliswaar vol door vrouwen geschreven teksten, maar voor de rest domineerden mannen de kolommen. Eén van de eigen redactrices, Cindy Leive, begon lekker te tellen en kwam tot de slotsom dat mannen 63 procent van alle fotografen uitmaken, evenals 68 procent van de kappers en iets meer dan de helft van de make-up artists.

Bij deze laatste categorie leek een evenwicht bereikt, totdat je keek naar de ruimte die deze grimeurs kregen. Vrouwelijke make-up artists zagen hun werk voornamelijk terug in kleine rubrieken en kleine fotootjes, terwijl hun mannelijke collega’s de klussen kregen die op centrale plekken in het blad verschenen – de spraakmakende fotoreportages, de grote spreads.

Leive problematiseerde deze situatie. Glamour moedigt vrouwen aan om de top te bereiken, schreef ze in een Van de Redactie stuk, en dan kan het niet zo zijn dat je in eigen huis een scheve situatie tolereert. De redactie besloot het eigen beleid bij te stellen en veel meer vrouwelijke werkneemsters betaald werk te geven. Het februarinummer komt zodoende geheel uit de koker van vrouwelijke fotografen, stylistes, make up artists en kappers. Met één uitzondering: Carl Ray, de make-up artist van Michelle Obama, die in het blad staat met een interview.

Na deze symbolische 100% vrouwen-editie wil Glamour in 2017 scherp opletten en de taken achter de schermen eerlijker verdelen onder mannelijke en vrouwelijke professionals. Onder andere Slate magazine juicht deze stap toe:

Putting women in front of the camera while men wield creative control both reflects and creates a social paradigm that lets men be “doers” while relegating women to the “done to.” Women’s magazines that lean on men to style, photograph, and make up the women in their pages are quite literally printing and disseminating a vision of women seen through the male gaze. Glamour is right to make this overdue alignment in priorities.

En dan Teen Vogue. Quartz Magazine vat de ontwikkeling van dit meidenblad als volgt samen: Teen Vogue werd kwaad, schrok wakker en begon mannen zoals Donald Trump angst aan te jagen. Volgens dit webmagazine zitten editor Elaine Welteroth en digital editorial director Phil Picardi achter deze verschuiving. Twee jaar geleden bestonden de meest gelezen berichten van Teen Vogue nog uit verhalen over het verleden van popster Taylor Smith en schoonheidstips. Het afgelopen jaar (2016) was het meest gelezen artikel een analyse van de manier waarop Donald Trump tegenstanders ondermijnt.

De koerswijziging naar kritische journalistiek ging gepaard met een opleving in het feministische bewustzijn van Teen Vogue. Bust Magazine prees bijvoorbeeld het nummer van februari 2016 voor reportages over jonge feministen, de situatie van meisjes met een donkere huid, over Know Your IX, een organisatie die studentes voorlichting geeft over hun rechten en mogelijkheden na aanranding of verkrachting op een campus, en een openhartig interview met Amandla Stenberg, die de rol van Rue speelde in de eerste Hunger Games film. Vox Magazine noemde het nummer een must read.

Ja, mode, make up en sterren komen nog steeds aan de orde in Teen Vogue, maar de redactie durft veel verder te gaan dan die traditionele onderwerpen en snijdt thema’s aan over gender, ongelijkheid, seksisme, racisme, politiek, enzovoorts. Eén van de medewerksters, Lauren Duca, durfde het zelfs aan om mee te ‘praten’ in een show van Fox News, een bolwerk van seksisme en conservatief populisme. En veegde prompt de vloer aan met mensen die vinden dat mode en politiek niet samen gaan.

Volgens The Atlantic geeft de redactie haar lezeressen wat zij willen, vragen en nodig hebben. Met dank aan de invloed van het internet zijn tieners tegenwoordig prima op de hoogte van allerlei ontwikkelingen in de wereld. En daar willen ze wat over lezen in hun eigen lijfblad:

“When it comes to news and politics, we look at ourselves as an ally and a platform—particularly to young women, and young people from marginalized communities,” Picardi said. “I think young people, and perhaps particularly young women are so wildly underestimated by the world at large, and I want us to be a platform that challenges that idea.”