De beste boeken van 2020

Vervrouwelijk je leeslijst, die oproep deed ik in een eerder artikel. Dat geldt natuurlijk ook voor mezelf. Daarom houd ik vanaf 2019 bij wat ik lees en uit welke kokers de verhalen en verhandelingen komen. Uit de nulmeting van 2019 bleek dat ik, als ik nergens bewust bij stil sta, al aardig 50-50 m/v lees. Wel waren de auteurs van de 46 in dat jaar gelezen boeken bijna zonder uitzondering witter dan wit. Op zich mooi dat ik uit mezelf de weg naar boeken van schrijfsters goed weet te vinden, maar mijn leesgedrag bleek duidelijk voor verbetering vatbaar. Voor 2020 was mijn goede voornemen dan ook: nog meer vrouwen lezen, en meer diversiteit. Hoe pakte dat uit?

In totaal las ik dit afgelopen jaar 82 boeken, waarvan twee door meerdere auteurs geschreven. Van de 80 boeken met een enkele auteur waren 58 afkomstig van een schrijfster en 22 van een schrijver. Meer vrouwen: missie geslaagd. Maar de diversiteit was helaas nog steeds ver te zoeken. Van de 80 titels waren er slechts 11 van een auteur met een gekleurde huid. Een Russische en een Israelische auteur vind ik twijfelgevallen, als ik hen meereken in de categorie “niet westers” kom ik op 13 van de 82. Nog steeds matig, zou ik zeggen.

Ik ben bang dat de verklaring eenvoudig is: 2020 bracht enorm veel stress met zich mee en ik ben grotendeels in mijn comfortzone blijven hangen. Veel science fiction en fantasyromans, wat historische fictie, een paar goede thrillers, en in de non-fictie categorie vooral geschiedenis- en feministische boeken. Uit je groef komen vergt meer energie dan lekker de gebaande paden blijven bewandelen, en die energie ontbrak blijkbaar.

Topboeken van mijn leesjaar 2020

Welke van de in totaal 82 titels staken wat mij betreft met kop en schouders boven alles uit? Mijn oordeel is ontzettend persoonlijk en subjectief, natuurlijk. Waar ik op let is de wow-factor, een soms nauwelijks te definiëren gevoel van ontzag,  ‘wat ik hier lees is bijzonder’. De X-factor. Daarnaast delen alle topboeken de factor ‘grabbyness‘. Dat is de term die auteur Jo Walton gebruikt voor boeken die je bij je lurven grijpen en niet meer loslaten. Grabbyness staat los van de officiële ”literaire kwaliteit” van een boek, benadrukt Walton:

For me, grabbyness is a quality entirely orthogonal to actual quality. There are grabby books that are only OK and great books that are not grabby. It also has nothing to do with how ostensibly exciting they are, nor how comforting they are. There are just books that are grabby and books that are not. What I’m talking about is the power to bring you right into the story so that all you want to do is read more, and you forget entirely about the real world around you.

Mijn topboeken van 2020 zijn zodoende, in willekeurige volgorde:

• Anna Burns, Milkman. In het Nederlands vertaald als Melkboer. (Ik las ‘m in het Engels). Burns hanteert een unieke stijl. Zo geeft ze nergens namen. Personages hebben bijnamen, zoals de melkboer uit de titel, of krijgen generieke aanduidingen zoals Somebody McSomebody. Dat doet ze niet zomaar: het past bij de claustrofobische sfeer die ontstaat in gesloten gemeenschappen in tijden van oorlog. In dit geval: de Ierse onlusten, met de IRA en schietgrage Engelse agenten. Iedereen houdt iedereen in de gaten en officieel velt niemand een oordeel, maar ondertussen heeft iedereen een oordeel, en die onuitgesproken oordelen kunnen fatale gevolgen krijgen – het etiket ‘informant’, een kogel door je hoofd. Briljant boek, onder andere in dagblad Trouw lovend besproken, met een grimmige, gortdroge overlevingshumor die bij mij zeer in de smaak viel maar waar waarschijnlijk niet iedereen van houdt.
• Hallie Rubenhold, The Five. Biografie van vijf Victoriaanse vrouwen. Wat ze met elkaar gemeen hebben is dat ze door verschillende oorzaken aan lager wal raakten en uiteindelijk op straat belandden. Daar werden ze vermoord door Jack the Ripper. Dit boek gaat echter expliciet niet over de moordenaar, maar over de vrouwen. Hun levens, hun belevenissen, en wat hun ondergang zegt over de maatschappij van die tijd. Bijna alle vrouwen raakten bijvoorbeeld in de problemen omdat hun man stierf of van hen scheidde, en ze als vrouw onmogelijk in hun eigen onderhoud konden voorzien – een bewuste keuze van autoriteiten en werkgevers, met rampzalige gevolgen voor vrouwen die, veelal buiten hun schuld om, niet konden voldoen aan het ideaal van de Engel in Huis. Ontroerend boek.
• Martha Wells, All Systems Red. Novelle, science fiction over Murderbot, die namens een corporatie astronauten begeleidt op hun missie naar een onbekende planeet. Meer vertellen zou zonde zijn, laat je verrassen. Voor mij dé ultieme novelle: compact, geen woord teveel, een achtbaan met verraad, avontuur, humor en – logisch, met een Murderbot in de hoofdrol – diverse gevechten met dodelijke afloop. In éen ruk uitgelezen en daarna nog lang nagedacht over wat Wells verder meenam in haar verhaal, zoals kritiek op bloedcommerciële ondernemingen, sociale uitsluiting, wie vinden we ”mens” – en wie niet.
• Nghi Vo, The Empress of Salt and Fortune. Novelle, fantasy. Waar Martha Wells voor de grote explosies gaat, letterlijk en figuurlijk, verpakt Vo haar mokerslagen in een ogenschijnlijk melancholisch, poëtisch verhaal over een vrouw uit een overwonnen volk, die om politieke redenen moet trouwen met de keizer van de winnaars, en na geleverde diensten verbannen wordt. Maar ze is haar afkomst niet vergeten en zint op wraak. Ook hier geldt: hoe minder je van tevoren weet, hoe beter je van het verhaal kunt genieten, dus meer details wil ik niet geven. Prachtboek.
• Jane Gardam, Crusoe’s Daughter. ‘Ik wilde dat ik de dingen niet pas begreep als ze al voorbij waren’, roept de hoofdpersoon op een gegeven moment uit, en als je dat motief doorkrijgt, zie je opeens hoe knap dit boek in elkaar steekt. Gardam schetst een prachtig beeld van een eigenzinnige vrouw die, door een combinatie van toeval, pech en haar eigen persoonlijke voorkeuren, haar hele leven single blijft en in het huis van haar tantes blijft wonen, wat er ook gebeurt – eerste wereldoorlog, Spaanse griep, tweede wereldoorlog, de oprukkende moderne tijd… Die korte samenvatting doet totaal geen recht aan de sfeer, het taalgebruik, de ontwikkeling van de hoofdpersonen, etc. Dit is een grabby boek met een verhaal wat bij mij lang bleef nagalmen.

Eervolle vermeldingen

Een paar andere boeken haalden deze erelijst van 2020 net niet. Zo las ik twee boeken van Anne Enright, The Green Road en The Gathering, die ik erg mooi vond maar die me net niet zo grepen zoals bijvoorbeeld Crusoe’s Daughter. Ik denk dat ik de verhalen van Enright ervaar als te subtiel en ingehouden om echt te ontvlammen. Hetzelfde gebeurde met Lavinia, de laatste roman van Ursula Le Guin. Maar het zijn en blijven prachtromans, dus warm aanbevolen.

Een andere aanrader is Lagoon, van Nnedi Okorafor. Ze deconstrueert het science fiction ‘eerste contact met aliens’ genre en creëert tegelijkertijd een lofzang op de Nigeriaanse stad Lagos en haar inwoners. Mooi verhaal, met duidelijk politieke ondertonen. De roman haalde de erelijst net niet omdat de veelheid aan personages mij op afstand hield – zat ik er net lekker in, kwam er een wisseling van perspectief en moest ik weer van voren af aan een band met het verhaal opbouwen. Desalniettemin indrukwekkend. Deze roman verdient een herlezing om te kijken of mijn innerlijke obstakel dan minder speelt.

A Memory Called Empire van Arkady Martin kwam ook dicht bij de top. Een vrouw van een ruimtekolonie wordt benoemd tot ambassadeur en reist naar een ander, groter rijk. Helaas blijkt bij aankomst dat haar voorganger is gestorven (vermoord?) en haar niet kan inwerken. Bovendien dreigt een ruimteoorlog. Martin schetst een fascinerend beeld van een futuristische beschaving die trekjes vertoont van het oude Aztekenrijk en waar inwoners poëzie als wapen gebruiken, en de ontwikkeling die de hoofdpersoon moet doormaken om overeind te blijven in die ingewikkelde samenleving. Bijna wow, absoluut een aanrader.

Afrader van het jaar

Tot slot las ik in 2020 één roman die ik walgelijk vond, maar die ik uit heb gelezen omdat het voor een boekenclub was, én omdat de auteur een perfecte illustratie biedt van de aard van vrouwenhaat zoals Kate Manne die blootlegde in Down Girl. Die fascinerende dampende drol betreft Labor Day van Joyce Maynard, in het Nederlands vertaald als Een Lang Weekeinde. Het boek biedt een schoolvoorbeeld van himpathie. De mannelijke hoofdpersoon is een crimineel die ontsnapt, een kind gebruikt om zich op te dringen aan de moeder, en zich in haar huis schuil houdt voor de autoriteiten. Maynard laat geen detail onbenut om sympathie op te wekken voor deze man. Hij vermoordde zijn vriendin, maar zij loog en bedroog hem! Hij had een oorlogstrauma! Hij kreeg ten onrechte de schuld voor de dood van nog eens twee anderen in zijn schoenen geschoven, en het is heel tragisch dat hij daardoor onschuldig langer in de gevangenis belandde! Ja, hij dringt andermans huis binnen, maar hij kookt geweldig en doet allemaal klusjes in huis en hij wordt oprecht verliefd op de vrouw des huizes en zij vindt hem ook leuk en blijft jarenlang passief op hem wachten totdat ze echt samen kunnen zijn.

Terwijl Maynard op die manier een vrouwenmoordenaar ophemelt, sabelt ze de vrouwelijke hoofdpersonen neer als zwak, leugenachtig, moreel failliet en/of hysterisch. Ze plegen verraad, lijden aan eetstoornissen, en misbruiken hun vrouwelijke verleidingskunsten om jongens en mannen te manipuleren. Bonus: wie een ongewenste zwangerschap afbreekt, wordt daarna onvruchtbaar, verliest haar huwelijk (echtscheiding) en gaat lijden aan allerlei neuroses en sociale angsten zodat je de rest van je leven een psychologisch wrak blijft. Het lijkt net alsof de SGP deze verhaallijn sponserde. Braak.

Actrices kregen er sinds 2007 geen tekst bij

Actrices in Hollywoodfilms komen gemiddeld eenderde van de tijd aan het woord. Dat percentage is sinds 2007 nagenoeg niet toegenomen. Dat betekent dat mannen de filmverhalen domineren. Zij overheersen op de schermen en in de gesprekken. Dat blijkt uit een studie van Stacy L. Smith van het USC Annenberg Inclusion Initiative.

De schaarste aan goede rollen met veel tekst voor actrices is niet de enige vorm van ondervertegenwoordiging. Als een vrouw in beeld komt, is het veelal een witte vrouw. Smith en collega’s zetten op een rijtje dat kijkers naar de top 100 van grootste (duurste) films van 2019 in 33 gevallen geen zwarte actrice zagen. Meer dan de helft, 55, ontbeerden Aziatische vrouwen, 71 van de films uit de top honderd brachten geen Latina’s in beeld en vertegenwoordigers van de oorspronkelijke bevolking van de V.S. en Hawai waren helemaal niet te zien.

Smith en collega’s noemen de stagnatie teleurstellend. Je zou denken dat mensen de afgelopen decennia doordrongen raakten van de waarde van diversiteit, maar dat is helaas niet het geval. Zelfs het feit dat films met diversiteit en vrouwen in hoofdrollen meer geld opleveren, stimuleert studio’s niet om de oververtegenwoordiging van veelal witte mannen voor en achter de schermen terug te dringen. Goede raad is duur, verzucht Smith:

“After 13 years, it is not clear what might convince entertainment companies to change,” Smith remarks. “Despite public statements, the data reveal that there is still apathy and ambivalence to increasing representation of speaking characters overall in popular films. This is both the easiest representational gap to address and one that is essential to strengthen the pipeline to more prominent roles.” 

De vrouw als onafhankelijke kunstenaar

‘Het uitbreken van de burgeroorlog, van de vrouw van Gerald Brenan’. Zo luidt de ondertitel van een recensie van het boek Death’s Other Kingdom van Gamel Woolsey. Je zou kunnen denken dat deze titel uit de jaren vijftig stamt, maar nee, de recensie verscheen in 2014. Een vrouw reduceren tot het aanhangsel van een man is één van de manieren waarop zij als onafhankelijke kunstenares uit beeld verdwijnt. Op diverse manieren proberen organisaties nu om vrouwen terug in beeld te krijgen. Bijvoorbeeld door de echte naam te geven van auteurs die een mannelijk pseudoniem gebruikten om hun boek op de markt te krijgen, of door via twitterhashtag #womensart hun werk te tonen aan een breed publiek.

Uitgeverij Virago zorgde voor een moderne herdruk van Death’s Other Kingdom uit 1939. Woolsey doet daarin verslag van het uitbreken van de Spaanse burgeroorlog in haar toenmalige woonplaats Málaga. Een belangrijk thema, prachtig beschreven, maar hedendaagse recensenten kunnen haar niet zien als een onafhankelijke kunstenaar wiens werk op haar eigen merites besproken moet worden.

De recensie, geschreven in 2014, vormt een bruikbaar voorbeeld omdat de schrijver van het artikel het probleem benoemt, maar vervolgens alles doet om dat probleem te continueren en te versterken. Eerst krijgt Woolsey geen naam, maar voert de recensie haar op als de vrouw van. Vervolgens komt haar man steeds terug in omschrijvingen over Gamel’s leven en werk. Om te eindigen met:

Gamel Woolsey returned again to Spain after the Civil War with Gerald Brenan, but her life as a writer and spiritual Hispanist would be forever eclipsed by the success of her husbands more analytical writings on the origins of conflict and his time living in the Alpujarras. (The Spanish Labyrinth and South of Granada).

Geen wonder dat ze in de schaduw staat van haar man, als iedereen haar man voorrang geeft en Woolsey reduceert tot een soort wormvormig aanhangsel, de mindere versie van de mannelijke norm.

Om dat patroon te doorbreken helpt het vrouwen voor het voetlicht te brengen op hun eigen voorwaarden, met hun eigen werk, onder hun eigen naam. In Engeland zorgde een samenwerking tussen de Women’s Prize for Fiction and Bailey’s bijvoorbeeld voor een herdruk van 25 boeken van vrouwen die een mannelijke naam gebruikten. Ze kozen daar om verschillende redenen voor. Sommigen schatten terecht in dat mensen haar boek serieuzer zouden nemen, als ze dachten dat een man het schreef. Anderen vreesden een schandaal – een schrijvende vrouw, neeee! Met als gevolg dat iedereen de naam George Eliot kent, maar bijna niemand weet dat de auteur van Middlemarch eigenlijk Mary Ann Evens was.

#Womensart maakt vrouwen op een andere manier zichtbaar. Wie dit Twitteraccount volgt, krijgt in zijn of haar tijdlijn zonder veel commentaar de prachtigste kunstwerken te zien. Alle genres komen aan bod, van beeldhouwkunst tot borduurwerk, met waar mogelijk en bekend de naam van de artiest of artiesten. Op die manier wen je aan kunst van vrouwen en ontdek je hoeveel vrouwen de mooiste dingen schilderden, weefden, bakten (keramiek) en beeldhouwden. Eenmaal gewend aan die overvloed ga je vanzelf vraagtekens plaatsen bij musea die nauwelijks 17% werk van kunstenaressen in hun collectie hebben.

In Nederland sloten diverse musea zich aan bij Het Jaar van de Diversiteit. Zo zou het Drents Museum dit najaar een prachtige expositie over en met werk en voorwerpen van de Mexicaanse schilderes Frida Kahlo tonen. Helaas gooide Corona roet in het eten – de Frida Kahlo tentoonstelling werd zodoende verplaatst naar najaar 2021. Maar ook dit soort themajaren kunnen ervoor zorgen dat mensen de witte mannelijke norm kunnen ontwennen.

Meer lezen, luisteren en kijken? Eef Segers breekt met een essay op Studio, Platform voor Inclusiviteit, een lans voor vrouwelijke kunstenaars. Afgelopen juli besteedde NPO Radio 1 een uitzending van Kunststof aan de onderwaardering voor kunstenaressen, en wat we kunnen doen om hun werk beter op waarde te schatten. Of luister eens naar deze podcast, waarin Diana Stigter van galerie Stigter van Doesburg je meeneemt in de kunst van het naar kunst kijken – en vrouwen in de kunst.

Vrouwen houden onvergetelijke toespraken

Victorie! Schrijfster Jeanette Ng won zojuist een Hugo Award voor een speech.  En zij is niet de enige vrouw die een onvergetelijke indruk maakte met een toespraak: ook de Australische ex-premier Julia Gillard en het Amerikaanse congreslid Alexandria Ocasio-Cortez gingen viraal. Wat de drie vrouwen gemeen hebben is dat ze de status quo bekritiseren en zich luid en duidelijk uitspreken tegen racisme en seksisme. Vrouwen zwijgen niet langer, maar eisen verandering.

De Hugo’s gelden als een van de meest prestigieuze onderscheidingen voor werk op het gebied van science fiction en fantasy. Eén van de categorieën is een soort ‘overig’. De jury kan ‘m uitreiken aan blogberichten, toespraken en allerlei andere uitingsvormen die niet in een hokje passen. Ng won in deze categorie voor de toespraak die ze hield nadat ze in 2019 de John W. Campbell Award kreeg. De prijs is vernoemd naar een eindredacteur die decennia lang fungeerde als culturele poortwachter. Tijdens zijn leven gaf hij diverse malen blijk van racisme en vrouwenhaat, en maakte SF bewust of onbewust ontoegankelijk voor iedereen die niet voldeed aan zijn beeld van hoe het genre en dienst auteurs moesten zijn. En dat pikte Ng niet. ‘Campbell was een fascist’, luidde haar eerste zin.

Haar speech leidde tot getergde reacties, met name van mensen die tot dan toe geen behoefte hadden gevoeld om de culturele erfenis van Campbell kritisch te onderzoeken. Zo stak een vorige winnaar van de John W. Campbell Award, SF auteur John Scalzi, de hand in eigen boezem. Toen hij won, stond hij niet stil bij de naamgever van de onderscheiding. Omdat hij als witte man profiteerde van een systeem, met bijbehorend normen- en waardenstelsel, wat gemaakt was voor witte mannen zoals hij:

the world of science fiction and fantasy was literally designed — by Campbell and many others! — to take me, a chummy white dude writing in the Campbellian/Heinleinian mode, to its bosom. The ease with which I slid into its good graces is pretty much a matter of record, and you can believe I was happy to slide right on in there. The world of science fiction and fantasy wasn’t so felicitously designed for Ng and many others who are not, shall we say, chummy white dudes writing in a way Campbell would approve. She and they have spent years working to make the genre a place where they could work and build and thrive.

Gezien die realiteit omarmden velen haar moedige speech. Zovelen, dat ze er deze eerste augustus 2020 een Hugo Award voor won.

De speech van premier Julia Gillard dateert van langer geleden, namelijk 2012, maar daarom is het des te indrukwekkender dat lezers van de krant The Guardian haar optreden dit jaar uitkozen tot het meest onvergetelijke televisiemoment van Australië. Na maandenlang in stilte allerlei seksisme geslikt te hebben, waarbij Gillard door politieke tegenstanders etiketten opgeplakt kreeg van het type bitch en heks, besloot Gillard haar spreektijd tijdens een vergadering te benutten om dit seksisme openlijk aan de kaak te stellen.

Haar ‘misogyny speech‘ resoneerde bij Australische vrouwen en gaf de aanzet tot een golf van analyses, ervaringsverhalen en getuigenissen van vrouwen die net als Gillard geen geduld meer op konden brengen voor mannen die vrouwen het leven zuur maken met hun vijandigheid. In de woorden van Gillard:

I say to the Leader of the Opposition I will not be lectured about sexism and misogyny by this man. I will not. And the Government will not be lectured about sexism and misogyny by this man. Not now, not ever. The Leader of the Opposition says that people who hold sexist views and who are misogynists are not appropriate for high office. Well I hope the Leader of the Opposition has got a piece of paper and he is writing out his resignation. Because if he wants to know what misogyny looks like in modern Australia, he doesn’t need a motion in the House of Representatives, he needs a mirror. That’s what he needs.

Dat dit soort uitingen van verzet broodnodig zijn, bleek ook in de V.S. Daar bestond een mannelijk congreslid het om een vrouwelijke collega politicus in juli, op de trappen van het Capitool, op ongepaste wijze aan te vallen op haar standpunt en voor bitch uit te maken. De dader was Ted Yoho en de vrouw die hij aanviel Alexandria Ocasio Cortez. Hij deed zijn onprofessionele uitval in het bijzijn van journalisten. Die publiceerden zijn daden. Na felle kritiek kwam hij uiteindelijk met een sorry o nee toch niet sorry ‘verontschuldiging’, waarin hij verwees naar zijn passie en het feit dat hij een echtgenote en dochter heeft:

Alleen omdat een verslaggever van The Hill getuige was van het incident zijn de uitspraken uiteindelijk erkend: in eerste instantie ontkende Yoho nog. Uiteindelijk ging hij diep door het stof en excuseerde hij zich voor zijn ‘abrupte manier van praten’. Hij zou juist altijd alert zijn op zijn taalgebruik, omdat hij zelf een vrouw en dochters heeft. ‘Ik kan niet mijn verontschuldigingen aanbieden voor mijn passie of voor het liefhebben van God, mijn familie en mijn land.’

Hoyo heeft duidelijk nog nooit Down Girl van Kate Manne gelezen. Deze filosofe legt haarfijn uit hoe je als man intens van je echtgenote en dochter kunt houden, en tóch een enorm seksistische klootzak kunt zijn die het klimaat voor vrouwen vergiftigt. Hoyo begreep ook duidelijk niet wat een oprecht excuus inhoudt – hoe dat klinkt en wat je dan behoort te zeggen.

Geen wonder dat Ocasio Cortez juist in die niet-verontschuldiging de reden vond om haar speech te houden. Wat Hoyo deed is geen incident, maar onderdeel van een structurele achterstelling van vrouwen. Tot hier en niet verder, besloot Cortez:

this harm that Mr. Yoho levied — it tried to levy — against me was not just an incident directed at me, but when you do that to any woman, what Mr. Yoho did was give permission to other men to do that to his daughters. In using that language in front of the press, he gave permission to use that language against his wife, his daughters, women in his community, and I am here to stand up to say ‘that is not acceptable.’

Sterker nog, ze bedankte Yoho op een ironische manier voor zijn optreden, omdat het zoveel duidelijk maakt over stelselmatig seksisme:

Lastly, what I want to express to Mr. Yoho is gratitude. I want to thank him for showing the world that you can be a powerful man and accost women. You can have daughters and accost women without remorse. You can be married and accost women. You can take photos and project an image to the world of being a family man and accost women without remorse and with a sense of impunity. It happens every day in this country. It happened here on the steps of our nation’s Capitol. It happens when individuals who hold the highest office in this land admit — admit — to hurting women and using this language against all of us.

Het resultaat van al die indrukwekkende toespraken is wisselend. Bij de John W. Campbell Award ging het snel. De prijsuitreikers veranderden de naam van de onderscheiding binnen een week na Ng’s toespraak in de The Astounding Award for Best New Writer.

Gillard vecht tot op de dag van vandaag om de positie van vrouwen en meisjes te verbeteren, maar moest voortijdig het veld ruimen als premier. Haar val had diverse oorzaken, maar seksisme en weerzin tegen vrouwen met macht maakten zeker deel uit van het complexe geheel. Zoals de Syndmey Morning Herald analyseerde zien veel mensen politiek leiderschap als iets van en voor mannen. Gillard bleef zodoende haar hele periode als premier aanbotsen tegen wantrouwen en een dubbele moraal – hij is een baas, zij is bazig.

En de V.S.? Daar gaan Trump en zijn Republikeinse horigen gestaag verder met het afbreken van de reproductieve rechten van vrouwen, het ondermijnen van de democratie en het verergeren van de toch al ernstige Corona epidemie. Pas in november komt er mogelijk verandering in de situatie, als de volgende presidentsverkiezingen plaats vinden (hopelijk) en de Democraten het voor het zeggen krijgen (dromen mag, toch?).

Dikke pillen voor de pandemie

Zodra duidelijk werd dat het land op slot ging, sprintte de Engelse journalist Nick Duerden niet naar de supermarkt om rollen wc papier te hamsteren, maar naar zijn plaatselijke boekhandel. Als fervent lezer had hij voorraad nodig voordat zijn favoriete dealer de deuren zou sluiten. Hij is niet de enige. De VPRO biedt literaire hulp bij Corona, op sociale media tippen boekenwurmen elkaar over goede titels, en ook ik laat mij niet onbetuigd. Na een lijstje met romans die ingaan op epidemieën, nu een special over dikke pillen. Ze zijn minstens 350 pagina’s ”lang”. Maar het gaat natúúrlijk om de kwaliteit…

Wat is er heerlijker in tijden van onzekerheid dan met een dik boek op de bank te kruipen? Romans waar je uuuuuren mee zoet bent en die je stof tot nadenken geven, of juist naar andere werelden transporteren. Gezien de verkoopcijfers hebben veel mensen de dikke pillen van de Zeven Zusters serie al ontdekt. Bijzonder, want zoals magazine Opzij signaleert, kreeg het eerste deel geen enkele recensie in de Nederlandse dagbladen. Lezers tipten elkaar en de rest is geschiedenis. Daarnaast hebben veel lezers hun weg al gevonden naar De Reiziger serie van Diana Gabaldon en de Cromwell trilogie van Hilary Mantel. Ik kies daarom wat minder bekende boeken, die vaak al wat langer geleden gepubliceerd zijn en die wat mij betreft een tweede kans verdienen.

Wil je groots en meeslepend lezen, probeer dan eens een roman van de Spaanse auteur Almuneda Grandes. Zij grossiert in historische romans van 600 pagina’s of meer, en de meesten kregen een vertaling in het Nederlands. Bijvoorbeeld Het IJzig Hart, over de impact van de Spaanse Burgeroorlog op de verschillende leden van een familie. Of haar meest recente, De Patienten van Dokter García, waar ze een literaire prijs mee won (de Premio Nacional de Narrativa). In dat boek verhaalt ze van een smokkelnetwerk dat na de tweede wereldoorlog hooggeplaatste nazi’s hielp ontsnappen naar het fascistische Spanje van generaal Franco. Tip: Julia Navarro is een andere Spaanse schrijfster die dikke pillen schrijft. Ik persoonlijk vindt Grandes net wat beter, maar laat dat je niet weerhouden.

Als Engels geen bezwaar is, tip ik graag Green Dolphin Country van Elizabeth Goudge. Ze publiceerde deze vuistdikke roman in 1944, maar het boek beleefde gelukkig diverse herdrukken. Ik heb de versie uit 2009, uitgegeven door Capuchin Classics (767 pagina’s). In Nederland beschikken we alleen over een vertaling van één van haar jeugdboeken, Het Witte Paardje. Green Dolphin Country is echter bedoeld voor volwassenen en sleept je mee in de tragische liefdesgeschiedenis van twee zussen, die dezelfde man achterna reizen naar Nieuw Zeeland.

Nog een vergeten meesterwerk: Almanac of the Dead van de Indiaanse schrijfster Leslie Marmon Silko, uit 1991. Een tour de force over de ingewikkelde situatie in de Amerikaans-Mexicaanse grensstreek. Drugskartels, vermiste kinderen, de clash tussen de inheemse en de blank-Amerikaanse cultuur, geweld tegen vrouwen, alles komt langs in 763 pagina’s. Het laatste hoofdstuk heeft de titel ‘thuis’, dus hoe erg het ook wordt, Silko sluit af met een voorzichtig gevoel van hoop.

Van Nederlandse bodem: Wie Scheep Gaat van Rascha Peper/Jenneke Strijland. De Groene Amsterdammer noemde Peper in een recensie van dit boek de koningin van de ingehouden hartstocht en die beheersing benut ze ten volle in een verhaal over een vrouw die het ruime sop kiest, de vrijheid tegemoet, maar omkomt als haar bootje zinkt – of niet? Peper volgt vijf nabestaanden bijna vijfhonderd pagina’s lang en brengt op een gevoelige manier in beeld wat zo’n verdwijning doet met de achterblijvers. Tot op het einde blijft bovendien raadselachtig wat er nou precies op zee gebeurde.

Van Nederlands-Somalische bodem: Yasmine Allas. Ze schreef verschillende romans en daarnaast ook een essaybundel over de manier waarop ze zich de Nederlandse cultuur eigen maakte (of juist niet ;)) Van de romans is De Blauwe Kamer de dikste, iets meer dan vierhonderd pagina’s. De hoofdpersoon vraagt een goede vriendin of zij haar levensverhaal wil opschrijven. De vriendin stemt toe en valt tijdens de gesprekken van de ene verbazing in de andere.

Warm aanbevolen en ruim vijfhonderd bladzijden: Een Halve Gele Zon van Chimamanda Ngozi Adichie. Het is een historische roman in de zin dat het gaat over de burgeroorlog die Nigeria in de jaren zestig trof, maar bovenal is het een portret van een samengesteld gezin uit de middenklasse en hoe de verschillende personages reageren op de toenemende politieke spanningen, hongersnood, het geweld en het verlies van idealen.

Tot slot – ik heb me ingehouden want bovenstaande titels vallen allemaal in categorieën zoals ‘literatuur’ of ‘historische roman’ of ‘politiek’. Geen enkele science fiction of fantasy roman. MAAR als je jezelf wil verliezen in een dikke pil, biedt dit genre veel moois. Daarom toch heel beknopt twee tips. Absoluut geniaal blijft de debuutroman van Susanna Clarke: Jonathan Strange & mr. Norrell, in het Nederlands vertaald door uitgeverij Vassalucci. Het is een soort fantasy Jane Austen met een briljant gebruik van voetnoten. En ruim negenhonderd pagina’s sfeervolle magie.

Voor een dik boek met politiek beladen science fiction adviseer ik A Memory Called Empire van Arkady Martine. Deze historica bestudeerde het Byzantijnse rijk en verwerkte haar kennis in een debuutroman over een diplomate die afreist naar het Teixcalaanli rijk. Daar belandt de ambassadrice al snel in levensgevaarlijke situaties. Je zou bij alle spanning en sensatie bijna vergeten dat Martine in dit boek complexe thema’s behandelt, zoals identiteit, kolonialisme, de rol van cultuur en waar beschaving uit bestaat.

Tot zover mijn aanbevelingen. Veel leesplezier!

Oscars blijven wit en mannelijk

Wil je zien hoe machtsbolwerken zichzelf in stand houden? Dan hoef je niet verder te kijken dan de Oscars. De veelal witte, mannelijke stemmers nomineerden vooral witte mannen, en sloegen vrouwen opnieuw over voor de hoofdprijs van beste regisseur, de Oscar waarmee Hollywood haar filmgenieën eert en de canon in stand houdt. Van de nominaties voor acteursprijzen ging er slechts eentje naar een persoon met een gekleurde huid: Cynthia Erivo, voor haar rol in “Harriet.”

De Oscars leveren gemengde gevoelens op bij onder andere Dana Stevens, de vaste filmrecensent van webmagazine Slate.com. Ja, de nominaties zijn een Hollywood incrowd feestje. Als regisseur kun je misschien meer genieten van complimenten van de bezoekers die naar de bioscoop gaan om jouw werk te zien. Aan de andere kant, zo benadrukt Stevens, kun je er niet omheen dat de Oscars nog steeds betekenis hebben. De prijzen bepalen welke werken de officiële filmcanon waardig zijn en geven aan welke verhalen we als cultuur belangrijk vinden.

Daarom is het volgens Stevens extra schrijnend dat films van regisseuses wel nominaties kregen in categorieën zoals beste film en beste actrice, maar opnieuw genegeerd werden toen het aankwam op de nominaties voor beste regisseur:

2019 was a year in which the number of mainstream films made by women started to reach critical mass: Lorene Scafaria’s Hustlers, Lulu Wang’s The Farewell, Kasi Lemmons’ Harriet, Marielle Heller’s A Beautiful Day in the Neighborhood, Olivia Wilde’s Booksmart, Joanna Hogg’s The Souvenir, Claire Denis’ High Life, Céline Sciamma’s Portrait of a Lady on Fire, and Mati Diop’s Atlantics were all either well-reviewed, successful at the box office, or both, and several of them were recognized in Monday morning’s nominations in categories other than directing. To respond to a year like that with the studious exclusion of anyone female from the award that above all others confers authorship and authority, the one that attributes a film’s success to the unifying vision of an individual, starts to look like nothing else but rank condescending sexism.

Het overslaan van regisseuses leidde tot cynische commentaren van het kaliber ‘denken mensen soms dat films zichzelf regisseren?’ Dat kaboutertjes, in plaats van vrouwen zoals Greta Gerwig, een meesterwerk zoals Little Women vorm gaven? Time Magazine ziet een eenvoudige reden voor het negeren van vrouwelijk talent. Degenen die bepalen wie de nominaties voor de Oscars krijgen, zijn nog steeds veelal man en wit. Zij herkennen talent en kwaliteit blijkbaar alleen als het in een witte mannelijke vorm verschijnt. De uitzondering bevestigt de regel dat alleen mannen en het mannelijke tellen:

it’s certainly worth pointing out that men can vote for female-directed films. But historically, they have not. Bigelow remains the only woman ever to win Best Director, and she won for Hurt Locker, a war movie that stars primarily men, delves deeply into the male psyche and fits neatly into a long line of Academy-anointed films on that particular topic.

De mannen die de nominaties voor beste regisseur bepaalden, gaven dit jaar opnieuw blijk van die interesse voor verhalen van mannen, over mannen. Kanshebbers zijn Martin Scorsese, “The Irishman”, Todd Phillips, “Joker”, Sam Mendes, “1917”, Quentin Tarantino, “Once Upon a Time in Hollywood” en Bong Joon Ho, “Parasite”. Als Bong Joon Ho zou winnen, is hij de tweede niet-witte man ooit die deze eer te beurt valt. De beste regisseur is en blijft een witte man, volgens de Oscars.

Behalve in Parasite spelen vrouwen geen rol van betekenis in de werken van deze genomineerde meesterregisseurs. 1917 is een door mannen gedomineerde oorlogsfilm met 1 (korte) scene waar een burger in voor komt. Dat is een vrouw en zij treedt vooral op als verzorgster van een baby die niet de hare is. In The Irishman heeft de enige actrice, Anna Paquin, zeven woorden tekst in de hele rolprent. Once Upon a Time draait om mannen en telt wat meer vrouwenrollen, maar die zijn stuk voor stuk problematisch. De vrouwelijke personages dienen respectievelijk als vijand om in elkaar te slaan en in brand te steken, als middel om de mannelijke hoofdrolspeler aan te moedigen zijn vak weer serieus te nemen, en als object om naar te kijken, tevens beloning voor de mannelijke hoofdrolspelers (de mannen verdelgen het kwaad en mogen dan bij haar aanschuiven voor een gezellig diner).

In Joker dienen de paar vrouwenrollen opnieuw vooral als middel om de mannelijke hoofdpersoon motieven voor zijn handelen te geven, of als contrast – hij verdient sympathie omdat hij psychische aandoeningen heeft, maar zijn moeder, die ook duidelijk psychisch niet in orde is, blijft een tweedimensionale karikatuur, de Slechte Moederfiguur die je openlijk mag haten omdat ze haar zoon verpestte. Daarnaast presenteert de film een man die een vrouw stalkt als iets onschuldigs en romantisch. Yikes. Het is opvallend hoeveel mannelijke filmrecensenten blind bleven voor het seksistische gehalte van deze film. Ze prezen Joker de hemel in, terwijl vrouwelijke filmrecensenten met afschuw reageerden. Zij zijn echter zodanig in de minderheid, dat de mening van de mannelijke recensenten domineert.

Tot slot Parasite. Dit is de enige film van een man met een gekleurde huid/nietwesterse achtergrond, en ook de enige film waarin vrouwen volwaardige rollen spelen. De actrices spelen personages met een eigen identiteit, een eigen verhaal. Ze hebben hun eigen problemen en handelen op eigen initiatief. Het is niet voor niets dat de Alliance of Women Film Journalists Parasite uitriep tot beste film van 2019.

Al met al kun je opnieuw stellen dat de leden van de organisatie die de Oscarnominaties bepaalt, geen zin hebben in verhalen met, over of van vrouwen. Ze hebben ook geen zin in mensen m/v/x met een andere huidskleur. Dieptriest.

‘Dark Fate’ heeft een vrouwvriendelijk, politiek hart

De nieuwste Terminator film Dark Fate draait in de bioscopen en als SF fan moest ik die natuurlijk zien: drie vrouwen in de hoofdrollen! En, volgens Amerikaanse recensenten, de beste uit de reeks sinds Terminator 2. Bekeken door een politieke- en genderlens biedt deze Hollywoodproductie een verrassend scherp randje. Om daarover meer te zeggen zijn SPOILERS onvermijdelijk. Dus, wil je erheen maar heb je de film nog niet gezien, wacht dan met het lezen van dit artikel.

SPOILER ALERT

Ok je bent er nog? Mooi. Dark Fate komt creatief gezien uit de koker van mannen. Tim Miller regisseerde een verhaal van mannelijke scenaristen, waaronder James Cameron, bekend van de eerste twee Terminator films. Alleen bij het screenplay komt een vrouwennaam voor, namelijk Gale Anne Hurd. Zij speelde als producer en schrijver een belangrijke rol bij de eerste twee Terminator films en is gewend om in mannenbolwerken te functioneren. Zo zei ze in een interview voor het blad The Verge dat ze het etiket ‘bitch’ omarmt, omdat het betekent dat ze haar werk goed doet:

“I embrace being a bitch. No guy would be called that. You’ve got to remember that,” she stressed. “There is no equivalent term for a guy. So it’s really not being a bitch. It is standing up for yourself, defending yourself, and speaking out.” The trick, Hurd said, is being fastidious and prepared, both to take advantage of opportunities when they arise, but also so mentors and allies can go to bat when bias gets in the way

Hurd, Cameron en Miller gaven in aanloop naar de film aan dat ze alle films na Terminator twee zouden negeren, en het verhaal zouden oppakken waar Terminator 2 eindigde. En ook al domineren mannen het creatieve deel, ze geven ruim baan aan vrouwen. In Dark Fate blijkt dat Connor de toekomst niet definitief heeft kunnen veranderen aan het slot van T2. Een ander bedrijf heeft een ontwikkeling op gang gebracht die uiteindelijk leidt tot het ontstaan van robots die de mensheid uit willen roeien. Cue de klassieke scenes met aanzwellende windvlagen, elektrische ontladingen, witte lichtbollen waar naakte mensen uit tuimelen, en de jacht kan beginnen op iemand die in het hier en nu een bedreiging voor de robots vormt.

Het scenario biedt diverse genderomdraaiingen. MacKenzie Davis neemt met het personage Grace de rol op zich die Michael Biehn in de allereerste Terminator film speelde. Zij is de moedige soldaat uit de toekomst, die haar leven geeft om de hoop van de mensheid te redden. Ze maakt haar entree naakt – volgens de Terminator regels kun je niks meenemen uit de toekomst. Op geen enkel moment vertoont de cameravoering hijgerige trekjes. De beelden seksualiseren haar niet. Ze is ook geen mannelijke fantasie van een rondborstige krijgsheldin. Dat was een bewuste keuze, vertelt de actrice in een interview met Vulture, de cultuurbijlage van New York Magazine:

I know it was a real concern of Tim’s — and [for] me, too, and I’m sure with all of us. I was privy to conversations about me and my costuming and the way I looked. He didn’t want it to be sexy, and he didn’t want it to be a sweaty male version of a warrior. He was like, “I don’t want it to be filtered in that way. I want her to look like a soldier.” I really think we did that.

Degene die gered moet worden om de mensheid een kans te geven tegen de killer robots is deze keer geen jongen, zoals John Connor, afgekort J.C. (jawel), maar een jonge vrouw met een gekleurde huid, Dani Ramos (gespeeld door Natalia Reyes). Daarover later meer, maar eerst Linda Hamilton. Grace en Dani’s eerste confrontatie met een moordende Terminator dreigt verkeerd af te lopen, maar redding komt in de vorm van Sarah Connor. Zo krijgen we eindelijk Linda Hamilton weer te zien in haar iconische rol. Ze krijgt een geweldige entree:

Hoe vaak zie je een zestig-plus actrice in zo’n scene? Bij mannen is dit doodgewoon – Sylvester Stallone, Nicolas Cage, Liam Neeson, de lijst oudere actiesterren is behoorlijk lang. Als het daarentegen gaat om actrices, lijkt het wel alsof Hollywood gelooft dat vrouwen na hun dertigste niks meer voorstellen. Oudere vrouwen in actierollen komen zelden voor. Helen Mirren had veel lol met grote geweren in de Red films, maar dan heb je het ook wel gehad. Daarom is het een welkom gezicht om Hamilton, 61, fit, strijdbaar en krachtig op te zien treden. Samen met Mirren doorbreekt ze de symbolische vernietiging waar vrouwen algemeen, en oudere vrouwen in het bijzonder, vaak onder lijden als het gaat om onze cultuur.

Ook als het gaat om de reddersrol speelt de film met gender. Een tijdlang – nogmaals: SPOILER ALERT – speelt het script met onze verwachtingen. In de eerste twee afleveringen van de Terminator reeks draaide alles om de zoon die Sarah zou baren en, eenmaal geboren, moet beschermen. Het lijkt erop alsof dit ook voor Dani Ramos geldt – dat zij de moeder wordt van degene die de robots de pas af snijdt. Pas vrij laat bekent supersoldate Grace dat het geen moer uitmaakt wat er met haar baarmoeder gebeurt. Het gaat om haarzelf. Zij, Ramos, een jonge vrouw, zal zich ontwikkelen tot de leider van het verzet. De robots willen haar vermoorden omdat zij persoonlijk hun ondergang zal bewerkstelligen.

Met dit gegeven doet de film niet alleen iets leuks met gender (de vrouw als mens! De vrouw als leider! Een Mexicaanse die ons redt!) maar levert ook indirect commentaar op het politieke klimaat in de V.S. Sinds zijn campagne van 2016 heeft president Trump het gemunt op buitenlanders, waaronder Mexicanen en breder, Latino’s. Hij spreekt regelmatig over Mexicanen als een horde uitvreters, die de V.S. willen overspoelen om werk af te pakken en witte vrouwen te verkrachten. Ook doet hij er alles aan om voldoende fondsen te verzamelen voor het bouwen van een muur op de grens met Mexico. Een muur die de Mexicanen zelf zouden moeten betalen, als het aan hem ligt.

De schandalen rond de muur haalden niet altijd de Nederlandse media, maar we konden hier in ons land wél meelezen met de excessen van Trump’s immigratiebeleid. De concentratiekamp achtige faciliteiten, waar brute bewakers baby’s en kleine kinderen van hun ouders scheidden en iedereen opsloten in kooien, haalden breed het nieuws. In die context is het opvallend dat één van de actiescenes plaats vindt in zo’n detentiekamp voor immigranten, en dat de redder van de wereld een Latina is. Dat is een politiek statement, zoals onder andere het blad Rolling Stone in een recensie van de film schrijft:

You can feel the movie occasionally poking at stuff outside the multiplex, especially when it stages an early set piece inside an immigration detention center along the Tex-Mex border. (A major blockbuster making a Latinx woman the savior of humanity at this particular moment in time is a political statement, whether you care to recognize it as such or not.)

Met dit alles toont Dark Fate een politiek, vrouwvriendelijk hart. Niet slecht voor een commerciële Hollywoodproductie 😉

Warhammer neemt vrouwen steeds serieuzer

”Ik moet even een potje verf kopen”. Zo begon een middagje shoppen met een goede vriendin. Er ging een wereld voor mij open. Want wat bleek? ‘Verf’ betrof geen pot verf om in huis een muur te schilderen, maar een piepklein potje verf voor modelbouw. De te beschilderen modellen bleken figuren te zijn van stoere krijgers met enorme geweren, of draken, of een soort gothic tankachtige fantasievoertuigen. En de plek waar je dat allemaal aantreft is een Warhammer speciaalzaak. Met nadruk op Warhammer 40k. Een game kolos die op de een of andere manier de afgelopen vijftien jaar totaal aan mijn aandacht was ontsnapt. Ja, inderdaad, ik leefde onder een steen…

Door een genderlens bekeken beleefde ik een interessante tijd. Allereerst de winkel en de medewerkers. Mijn eerste indruk was mannelijke spierbundels, mannenfiguren, een boekenkast met Warhammer romans over mannen, man man man, en achter de toonbank alleen mannelijke medewerkers.

Als je zo’n omgeving betreedt weten veel vrouwen, waaronder ik, feilloos eventuele neerbuigende ‘o ja het vrouwtje wil ook iets’ ondertonen te herkennen. Ervaring te over. Maar niet in deze winkel. We werden vriendelijk aangesproken, mijn shoppingmaatje legde uit wat ze nodig had, en een van de medewerkers hielp en adviseerde haar vervolgens deskundig en enthousiast. Hij was duidelijk blij om een leuke hobby te delen met iemand die daar ook actief mee bezig is.

Daarna ging ik grasduinen op internet en trof drie rode draden aan. Het spel begon in 1987 nogal macho. De belangrijkste groep vrouwelijke strijders, een leger oorlogsnonnen, waren lange tijd duur en in omvang en spelmogelijkheden beperkter dan de dominante mannen-of onzijdige legers. Maar: Warhammer begint iets te doen met kritiek en feedback van spelers en begint vrouwen eindelijk serieuzer te nemen. Met een aantal concrete acties, ze doen echt iets.

Wat knelpunt één betreft, de macho start, vond ik een aantal gebruikelijke rode vlaggen. Zo kan de belangrijkste groep, de ruimtemariniers, alleen mannelijk zijn. Sorry vrouwtjes. Het spel heeft daar uiteraard een verklaring voor die binnen de wereld van het spel logisch lijkt. Je hoort dit argument vaker. Ja, dokter Who kan in allerlei vormen reïncarneren, maar toevallig zag die vorm er twaalf keer altijd wit en mannelijk uit en liggen vrouwelijke incarnaties moeilijk. Ja een game gaat over magie en mythische moordenaars, maar ‘we willen authentiek blijven voor wat betreft de historische periode’, dus vrouwen spelen geen rol. Als alles faalt beroepen makers zich op techniek: vrouwenfiguren programmeren, zoooooooo moeilijk….

Zelfs als het historisch gezien aantoonbaar zeer verantwoord is, leveren vrouwenfiguren weerstand op. Zoals bij Battlefield V, met allerlei speelscenario’s uit de tweede wereldoorlog. Onderstaande situatie is geen enkel probleem voor gamers:

Maar vrouwelijke soldaten als speelbaar game-figuur? Huuuuu, neeee, ga weg, je verpest alles!!!!!!!

Maar laten we wel wezen: het is fantasie. Bordspel Warhammer speelt zich af in exotische werelden met magie en draken en trollen en elven en onsterfelijke zombiesoldaten en weet ik veel wat er allemaal over het speelterrein kan duikelen. Er is echt geen enkele reden waarom de dominantste groep in het spel alleen man kan zijn. Zeggen dat het zo is omdat het in de spelwereld nou eenmaal zo is, is een cirkelredenering. Zie ook het vermakelijke boek Crimes Against Logic.

Doordat de ruimtemariniers zo dominant en mannelijk zijn, kom je ook in de knel bij veel omringende aspecten van Warhammer. De romans, comics en andere publicaties, samengevat de Zwarte Bibliotheek, richten zich ook grotendeels op mannen en de avonturen van mannelijke personages.

Deze man als norm aanpak vloeit voort uit het feit dat de fantasie vooral uit de kokers van mannen komt. Een fan die uitploos wie waar bij betrokken was bij een Warhammer genre, de Chaos periode, telde en turfde en kwam op ruim zestig mensen, waarvan acht vrouwen en de rest mannen. De vrouwen waren niet betrokken bij het schrijven, illustreren of ontwerpen. De romans over het chaos tijdperk bevatten nauwelijks vrouwen. Als vrouwelijke personages al voorkomen, zijn ze slachtoffer of een middel om het verhaal van een man meer kleur te geven. Gezien het enorme Warhammer universum zijn er natuurlijk romans waar vrouwelijke personages een grotere rol spelen. Maar je moet goed zoeken.

Wat me bij twee brengt, de oorlogsnonnen. Bij al die mannelijke spierballen toestanden vormen zij de belangrijkste uitzondering. Lange tijd was het nonnenleger echter alleen verkrijgbaar in metaal en in een verpakking met minder aantal stuks. Kortom, deze figuurtjes waren zwaarder en duurder dan de gewone figuurtjes, die van plastic zijn. Op het veld kan een speler ze goed gebruiken, maar ze hebben wat minder mogelijkheden dan de andere legers. En de nonnen oude stijl droegen een raar sexy soort borsten-borstplaat. Brrrr. Ik kwam dan ook allerlei oproepen tegen, oud en recent, om hier aub iets aan te doen. Meer vrouwenfiguren, meer, andere en makkelijker toegankelijke oorlogsnonnen, meer spelmogelijkheden, minder dominantie van die alom tegenwoordige ruimtemariniers. ‘Warhammer, hallo, willen jullie je vrouwelijke fans aub serieus nemen?’

Wat me tot het punt drie en het voorlopige slot brengt: het lijkt erop dat Warhammer naar deze feedback luistert. Dit jaar lanceerde het spel een hele nieuwe reeks oorlogsnonnen. Daarmee speelt het bedrijf in op al die oproepen en pleidooien van fans. Daarnaast introduceerde Warhammer begin 2019 een nieuw leidersfiguur, Severina Raine. Naast het te beschilderen figuurtje om mee te spelen, heeft dit personage ook de hoofdrol in een nieuwe roman in de Warhammer reeks. Het verhaal komt uit de koker van een schrijfster, Rachel Harrison, die Raine eerder al opvoerde in een aantal korte verhalen. Dat zijn dus twee vliegen in één klap: meer vrouwelijke auteurs en meer vrouwelijke personages in de Zwarte Bibliotheek.

Tot slot weten steeds meer vrouwen zichtbaar hun plek op te eisen in het fancircuit. Magazine Vice publiceerde onlangs een aantal portretten van vrouwen die al jaren meedraaien met de Warhammer games. De een kwam wel seksisme tegen, de andere niet, maar allemaal hebben ze lol en maken ze mooie kunstwerken van de plastic figuren. En zo zijn er meer. Zoals die goeie vriendin met haar potje verf. Zij is ook met veel plezier aan het modelbouwen geslagen, met te beschilderen figuurtjes en een verpakking met plukjes gras om een realistisch veld te maken waar het figuurtje op komt te staan. Superleuk.

Allerlei mooie artikelen en essays

Eén van de redenen waarom ik dit blog begon was om allerlei interessante studies, essays en artikelen te delen met mensen die meer willen weten over de positie van vrouwen. Ik richt me daarbij vooral op buitenlandse, Engelstalige media, omdat ik er vanuit ga dat lezers de Nederlandstalige media prima zelf weten te vinden, en omdat veel mensen Engels kunnen lezen. Maar als ik iets moois tegen kom in een Nederlandse krant of tijdschrift, link ik er ook naar door, hoor 😉 Enfin, de oogst was weer rijk. Met twee artikelen over vrouwen in India, maar dat is toeval. Veel leesplezier en nieuwe inzichten gewenst!

Jezelf serieus nemen en ruimte innemen? Voor veel vrouwen in veel landen een hachelijke zaak. Ook in India krijgen meisjes en vrouwen van jongs af aan ingepeperd dat ze zich moeten schamen en vooral niet moeten denken dat iemand hen als mens serieus zal nemen. Toch komt daar steeds meer verandering in. Indiase vrouwen beginnen openlijk uit te komen voor hun opinies en delen hun ervaringen. Vaarwel, schaamte, hallo, eigen stem vinden, vat Madhuri Sastry deze ontwikkeling samen in een mooi artikel voor Bitch Magazine.

In het persoonlijke essay De Kraanvogel Vrouw deelt C.J. Hauser haar ervaringen met trouw blijven aan jezelf, terwijl de omgeving iets heel anders van je verwacht. Zoals genoegen nemen met een emotioneel kille man, trouwen, kindjes krijgen, de ideale schoondochter spelen. Is dat echt alles wat het leven een vrouw te bieden heeft? En wat zou je écht willen, als je die druk laat voor wat het is? Hint: kraanvogels spelen daarbij een rol.

Mooi weer, hitte, nou, dan weet je het als vrouw wel. Zodra je je op straat begeeft, bijvoorbeeld om bij de winkel om de hoek een verfrissend drankje te kopen, ben je vrij wild voor mannen die je naroepen en iets van je willen. Maakt niet uit waar je woont, het gebeurt. Zoë Ettinger schrijft erover in The Independent, en voor de Nederlandstalige editie van VICE klom Lauren O’Neill in de pen. De boodschap van beide vrouwen is echter dezelfde: mannen, stop aub met dit gedoe, het is vervelend en hinderlijk. Oftewel, stop asjeblieft met naar mijn tieten te staren, ik heb het fucking warm. Laat ons!

De Groene Amsterdammer publiceerde de afgelopen maanden een paar mooie artikelen over feminisme, vrouwenhaat, terloops seksisme, het voetbalpatriarchaat, enzovoorts. Filosofe Kate Manne (ik ben fan) krijgt een eervolle vermelding, hoera! Daarnaast dook De Groene in de situatie van vrouwen in Brazilië. Sinds de rechts-extremistische populist Bolsonaro aan de macht kwam, nam geweld tegen vrouwen toe…

Lyz Lenz schreef een persoonlijk artikel over haar ervaringen in Evangelische kringen. Het bleek moeilijk, zo niet onmogelijk, voor haar en haar partner om een kerkgemeenschap te vinden waar zij als vrouw gezien kon worden als mens. Ze bleef de aan haar man gehoorzaamheid verschuldigde echtgenote van, en dat knaagde steeds meer aan haar. Ze hunkert naar een kerk waar ze meetelt als mens, en waar vrouwen ook gewoon op de kansel kunnen staan.

Ook in Nederland ligt dat lastig. Er zijn verschillende stromingen waar vrouwen het goddelijke kunnen vertegenwoordigen en kunnen preken. Bij de remonstranten is het al ruim honderd jaar gebruikelijk dat vrouwen serieus meetellen, en de Oud Katholieke kerk heeft vrouwelijke priesters – kom daar maar eens om bij de R.K. Kerk. Maar bij Christelijk Gereformeerde Kerken blijft de rol van de vrouw zo’n heikel punt, dat kerkscheuringen dreigen.

Een witte Nederlandse jongeman won een miljoen dollar door tweede te worden in een Fortnite toernooi. Op papier staan zulke game-evenementen open voor iedereen, maar in de praktijk komen vrouwen (en mensen met een gekleurde huid) zoveel sociale, psychologische en financiële hindernissen tegen, dat voornamelijk witte en een paar Aziatische jongemannen overblijven. The Guardian geeft een goede analyse over de situatie, want deze monocultuur ontstaat niet vanzelf.

Voor meer verdieping: vrouwen maken bijna de helft, namelijk 46%, van de gamers uit. Vrouwen gamen even goed als mannen. Maar zodra ze verder willen dan onder een mannelijk pseudoniem voor de lol vanuit huis een potje gamen, slaan poortwachters toe. Driekwart van spelers van online games ervaren agressie, en vrouwen worden het hardst getroffen. Zodra ze het wagen om in een toernooi een goede mannelijke speler te verslaan, hebben fans van die jongen of man het op hen gemunt. Bedreigingen, agressie, gedoe, het zorgt ervoor dat vrouwen zich terugtrekken. Daarnaast botsen professionele vrouwelijke gamers aan tegen een enorme loonkloof. Kortom, hoog tijd dat de mannelijke poortwachters stoppen met het agressief bejegenen, onderbetalen en niet serieus nemen van vrouwelijke gamers, en de poort open zetten.

De huren en prijzen van een koopwoning stijgen zo hard, dat steeds meer alleenstaande vrouwen geen dak boven hun hoofd kunnen vinden. Ze moeten ergens op kamers wonen, slapen in een auto of bij vrienden op de bank, of raken dakloos. Ondertussen kunnen alleenstaande mannen zich de hogere prijzen nog net veroorloven: ze profiteren van de loonkloof (of: overbetaling van mannen ten opzichte van vrouwen, overwaardering van ‘mannenwerk’ ten opzichte van ‘vrouwenwerk’). Zie voor Engeland deze reportage, voor Australië deze  en deze, voor België dit artikel.

Nederland lijkt een uitzondering, maar met de enorme stijging van huren en hypotheken zouden we Engeland en Australië snel achterna kunnen gaan. In 2016 meldde het CBS dat de m/v verhouding bij daklozen al jaren op 85%-15% ligt. Maar dat is 2016. Voor alleenstaande is een koopwoning sinds een jaar of twee effectief onbereikbaar geworden, en met een middeninkomen een kale huur van duizend euro moeten ophoesten lijkt op de lange duur ook niet houdbaar te zijn. Daarnaast lijkt het erop dat moeders met kinderen zwaar in de problemen komen, vooral als ze bij hun partner weg willen. NRC Handelsblad noemt, als je geen zin hebt in een hospita en/of huisgenoten, in je eentje huren in een woontoren de enige optie die nog open ligt voor een alleenstaande met een baan. Waarbij de man weer profiteert van de loonkloof en dus eerder zo’n appartement zal kunnen betalen dan de alleenstaande vrouw.

Vrouwen lijden het vaakst honger in de wereld. Veel landen met voedselschaarste hebben een patriarchale cultuur. Mannen eten vaak als eerste, en gezinnen investeren in de jongens. Meisjes en vrouwen komen als laatste, met eten, en worden als eerste opgeofferd als de middelen van bestaan schaars worden. Bijvoorbeeld door meisjes veel te jong gedwongen uit te huwelijken, zodat het gezin die mond niet meer hoeft te voeden. Hier en daar ontstaan initiatieven om een einde te maken aan de ondervoeding bij vrouwen. Zo ontstond in India een initiatief om het hele gezin gezamenlijk aan de maaltijd te zetten. Dat maakte een enorm verschil: vrouwen kregen een gelijk deel van het beschikbare voedsel, in plaats van achteraf de schamele restjes te eten die man en kinderen over lieten.

Zoals eerder gezegd ben ik een fan van website Literary Hub. Een fijne vindplaats voor mooie essays, interessante boeken en inzichten over vanalles en nog wat rond literatuur, gender, taal, vrouwen in de wereld. Lees bijvoorbeeld dit hoofdstuk van Hannah Allam uit een nieuw boek, Our Women on the Ground, over vrouwelijke oorlogscorrespondenten in Irak. Of de revolutionaire effecten van de pil voor vrouwen, op de levens en het werk van vrouwelijke auteurs. Of de manieren waarop internet en feminisme elkaar kunnen versterken. Of een mooi artikel over de ongenadige weerzin tegen ongetrouwde vrouwen bij de vroege witte kolonies in de V.S., en hoe die hatelijke erfenis tot op de dag van vandaag invloed heeft. Of dit mooie artikel over het werk van Nobelprijs winnares Svetlana Alexievich.

Hieraan gerelateerd: bereid je voor om de ogen uit je hoofd te lachen – of te huilen – van de manieren waarop mannelijke auteurs vrouwen beschrijven in hun romans en andersoortige boeken. Twitteraccount Men Writing Women, echt, lezen is geloven. Niet alleen levert het bodyhorror op (personage bewaart een kleine beurs met haar pinpas in haar vagina?!? Alle porieën in de huid veranderen in kleine clitorissen?!?) maar ook de karakterbeschrijvingen van vrouwelijke personages leiden regelmatig tot kotsneigingen. Deze twitterdraad is in zekere zin een vervolg van een actie uit 2018, waarbij Lucy Huber vrouwen uitdaagde om zichzelf te beschrijven zoals een mannelijke auteur dat waarschijnlijk zou doen, als je in zijn boek voor zou komen. Vele hilarische inzendingen volgden.

Voor het Duitstalige gebied: #dichterdran, een satire waarbij mensen over mannen schrijven en praten zoals er vaak over vrouwen wordt gesproken en geschreven. Lichte nadruk op literatuur, maar het gaat alle kanten op.

Enfin, veel leesplezier….

Rock and Roll: vrouwen van het eerste uur

Waar het schrijven van een scriptie al niet toe kan leiden. Van een onderzoek naar muzikantes in de Rock&Roll, naar een uitgebreide website met database op internet waar je zo uren zoet bent als je ergens op begint te klikken. De scriptieschrijfster: Leah Branstetter, die haar studie voor musicologe afsloot met een onderzoek naar Rock and Roll artiesten uit de jaren vijftig. De site: Women in Rock.

Branstetter kwam tot haar thema nadat ze haar hele leven gehoord had dat vrouwen niet actief waren in Rock and Roll. Het zouden alleen mannen zijn geweest, die in de jaren vijftig de basis legden voor dit genre. Het probleem ligt diep en is structureel. Over welke periode je ook spreekt, vrouwen komen er niet aan te pas. Zo telt de beroemde Amerikaanse Hall of Fame waar het Rock and Roll betreft niet meer dan circa 8% vrouwelijke artiesten.

Branstetter geloofde er niets van, dat vrouwen geen deel uit zouden maken van de Rock and Roll. Ze dook de geschiedenis in en trof honderden artiesten aan, die in de beginjaren van het muziekgenre stevig aan de weg timmerden. Breed, als artiest en muzikante, maar ook in allerlei andere rollen, zoals songwriter:

And many more participated in other ways: writing songs, owning or working for record labels, working as session or touring musicians,designing stage wear, dancing, or managing talent—to give just a few examples. It is true that women’s careers didn’t always resemble those of their more famous male counterparts. Some female performers were well known and performed nationally as stars, while others had more influence regionally or only in one tiny club. Some made the pop charts, but even more had impact through live performance.

Branstetter ging gedegen te werk. Magazines willen nog wel eens op de proppen komen met lijstjes vrouwen die opgenomen zouden moeten worden in overzichtswerken en Hall of Fame lijstjes. Branstetter doet dit ook, maar neemt een indrukwekkende bronnenlijst mee. Wie de Engelse taal beheerst vindt daar allerlei interessante boektitels, onderzoeken en andere bronnen. Handig voor mensen die zelf aan de slag willen of zelf ander onderzoek willen doen naar gender en muziek.

Het hart van de site vormen uiteraard de biografieën van allerlei min of meer vergeten vrouwen, die in de jaren vijftig impact hadden op de Rock and Roll scene. Regelmatig komt er weer een portret van een artieste bij, dus het loont de moeite om regelmatig een kijkje te nemen. Women in Rock voorziet ook in interviews met artiesten. Tot nu toe staan er gesprekken op de site met mensen zoals Beverly Ross, Wanda Jackson, Linda Gail Lewis en Laura Lee Perkins. Branstetter stelde ook een Spotify lijst samen, zodat mensen de muziek kunnen beluisteren.

Branstetter’s site werd zeer lovend ontvangen. Voor meer over haar werk, zie bijvoorbeeld: Open Culture over de lancering van de site, of Far Out Magazine over de betekenis van deze vroege pioniersters.

Culturele prestigeproducties laten vrouwen vallen

Als Avenger’s Endgame en Game of Thrones één ding duidelijk maken, dan is het wel dat vrouwen er in deze verhalen zeer, zeer bekaaid vanaf komen. Ze gaan dood, om de ontwikkeling van mannen meer diepgang te geven of om mannendromen in vervulling te laten gaan. Of ze flippen zodra ze macht krijgen. De boodschap is steeds dezelfde: mannen gaan voor, vrouwen zijn eng en/of overtollig. Endgame draait al een tijdje dus dat zou ok moeten gaan, maar LET OP: SPOILER WARNING voor Game of Thrones.

Laten we beginnen met Endgame. Deze film-kolos domineert Nederlandse bioscopen en vormt het sluitstuk van een hele reeks Marvel films. Die hele serie – de verschillende Thor films, films rond Iron Man, Ant Man, de voorgaande Avengers ensemble titels, enz., allemaal zijn deze producties zwaar gedomineerd door mannen, zowel voor als achter de schermen:

Though the phrase “cinematic universe” implies showing viewers a vast, well, universe, it’s clear simply by examining the basic facts that we’ve been presented largely with a world featuring white men.

Als je gaat turven blijkt al snel dat vrouwen bijna geheel ontbreken bij het schrijven en regisseren van de verhalen. De enige (één, 1) vrouw die tot nu toe op dat vlak iets mocht doen, was Nicole Perlman. Ze was co-auteur van het scenario van Guardians of the Galaxy. Pas met het recent uitgekomen Captain Marvel komen er wat vrouwen bij: Anna Boden is mede scenarioschrijver en mede-regisseur van die film. Alle andere ruim 20 producties zijn maaksels van veelal witte mannen. En dat is zeer problematisch:

It’s not just about who is at the table, but what those people bring to the table and the work that comes from it—what we see onscreen and then how we process the world because of that.

Als je gaat turven wordt meteen pijnlijk duidelijk dat die witte mannen in bijna alle standalone films, op Black Panther en Captain Marvel na, kozen voor een witte man als hoofdpersoon. En verhalen vervolgens op zodanige wijze vertellen, dat vrouwen eindigen als het zichzelf opofferende hulpje van zo’n wit mannelijk personage, of de love-interest van een witte mannelijke hoofdpersoon, of degene die sterft. Bedenk bijvoorbeeld dat zowel Gamora als Black Widow de enige vrouw in verder geheel uit mannen en als mannelijk voorgestelde dieren bestaande ensembles zijn. En voilà, beide vrouwen sterven uiteindelijk.

De enige vrouw in de groep, en hup, dood. Wat een toeval (not). Bovendien krijgt hun dood veel minder aandacht – en dus ook minder gewicht, minder status – dan de dood van een enkele man. Black Widow komt in Avengers Endgame bijvoorbeeld nauwelijks meer ter sprake na haar dood, terwijl Iron Man geëerd wordt met tragische muziek en trage beelden van rouwende mensen en zijn uitvaart.

De dominantie van witte mannen leidt duidelijk tot blinde vlekken, vertekeningen in de beeldvorming, en een belabberde behandeling van vrouwelijke personages. Het leidt tot koppen zoals DC versus Marvel, welk filmuniversum is seksistischer?

Dan Game of Thrones. Ook dit betreft een cultureel prestigeproduct. De serie kluisterde acht seizoenen lang miljoenen mensen aan de buis en wordt wel gezien als het laatste televisie evenement waarbij iedereen verenigd naar hetzelfde kijkt. Ook in dit geval ontstaan de verhalen in de context van een enorme dominantie van witte mannen.

Ook hier kun je gewoon turven: het bronmateriaal zijn boeken van een witte man. Witte mannen David Benioff en D.B. Weiss waren de drijvende krachten achter de serie. Zet alle seizoenen en alle afleveringen op een rij, en al snel blijkt dat er slechts één (1) vrouwelijke regisseuse was, Michelle MacLaren, en drie vrouwelijke scriptschrijvers, te weten Jane Espenson, Vanessa Taylor en Gursimran Sandhu. Espenson and Taylor schreven bovendien voor het laatst iets voor episodes uit 2013 en kwamen daarna niet meer aan bod. Dat is het. Dat is alles. Voor de hele serie. Bij seizoen 8 ontbraken de vrouwen geheel.

De dominantie van mannen, mannen en nog meer mannen is helaas slecht nieuws voor de vrouwelijke personages. Net zoals in het Marvel filmuniversum zie je dat de mannen achter Game of Thrones zeer bedenkelijke keuzes maken rond hun vrouwelijke personages. Ze lijken deze personages wat autonomie en macht te geven, om ze daarna aan het einde compleet te verraden en/of voor gek te verklaren. The Daily Beast noemt dat de meest nare erfenis van de serie, deze manier waarop de makers vrouwelijke personages afbreken. Effe op een rijtje:

• Sansa die in de aflevering The Last of the Starks beweert dat al het seksuele geweld haar tot een sterkere vrouw maakte. Bedankt, vrouwenmishandelaars en verkrachters, jullie deden goed werk!
• Cersei als waanzinnige koningin, wreed en niet voor rede vatbaar, verblindt door het verlies van haar kinderen (iets wat de vader, Jaime, totaal niet lijkt te deren, hij blijft wel ”gewoon” functioneren – dubbele moraal)
• De stoere Brienne eindigt in een soort huisgewaad terwijl ze haar man smeekt om haar niet te verlaten want ze is zo verliefd op hem en hij is zo geweldig en… en…. VERLAAT MIJ NIET, boehoehoe! Van haar functie aan het nieuwe hof ziet de kijker alleen dat ze de herinnering aan haar geliefde Jaime zo gunstig mogelijk voorstelt in de kronieken
• Jaime wenste aan de zijde van zijn zus en geliefde te mogen sterven, en voilà, de mannelijke scenarioschrijvers en regisseurs geven hem dat. Niemand vraagt wat Cersei vindt, haar laatste scenes bestonden vooral uit wijn drinken terwijl ze passief uit het raam staart, en haar dood komt als een anticlimax.
• Missandei, zo’n beetje de enige vrouw met een gekleurde huid die een rol van betekenis had, wordt onthoofd. Haar dood dient vervolgens vooral om het verhaal van een witte vrouw, Daenerys, te stutten
• Daenerys – alle haar omringende mannen twijfelen of ze wel kan leiden en oorlog voeren, vanwege haar afkomst. Diezelfde mannen weten dat Jon Snow dezelfde afkomst heeft, maar zien dat bij hem vooral als bewijs dat hij een goede leider zal zijn. Dubbele moraal. Daarna tonen de mannelijke regisseur en scenarioschrijvers een aflevering later dat die wijven inderdaad, zoals verwacht, gek worden zodra ze daadwerkelijk een troon in zicht krijgen

Wat die laatste ontwikkeling betreft signaleert Business Insider dat de mannelijke makers in de personage van Cersei en Daenerys alle seksistische clichés rond vrouwelijke leiders tot walgelijke bloei brengen. Hun personages zijn te emotioneel instabiel om te leiden, en beiden eindigen in een Mad Queen versus Mad Queen catfight:

Though “Thrones” would never explicitly endorse the idea that women are unfit to rule by design, these moments implicitly add fuel to that bias. They strengthen the convictions of people who already hold that worldview.

Daarnaast signaleert onder andere feministe en auteur Sad Doyle dat deze verhalen uit de koker van mannen blijk geven van een diepe angst voor vrouwen die macht krijgen:

Men fear powerful women, because they know that women have always had cause to fear powerful men. Men fear that women’s power will be violent, because they use their power to rape, assault, and beat us. Men fear that women’s power will be temperamental and despotic — that they will be forced to fear our every mood swing and obey our every irrational whim — because men have been raised to believe that their women should tend to them, cater to their whims, hang on the thread of their good graces. Men don’t fear “female power,” in the abstract. They fear being treated like women; they’re afraid that, when we win, they die.

In dit wereldbeeld, signaleert Doyle, zien mannelijke makers liever dat een vrouw overgeleverd is aan de mannen om haar heen en allerlei (seksueel) geweld over zich heen krijgt. Ze mag dan een slachtoffer zijn, maar als mens is ze in ieder geval nog ”goed”, moreel deugt ze:

….when Daenerys goes nuts, and becomes a wicked genocidal dictator who must be deposed, I am remembering her rape scene. Basic story logic: That was the beginning of her arc, this is the end, and we are being asked to see what has changed. It was a journey from powerlessness to power, but now we know this makes it a journey from good to evil, too. What you are telling me, when you make Daenerys a power-mad despot, is that it was better for her to be powerless. It was better for her to be on her knees, with a stranger’s dick forced inside her, than it was for her to be a queen. Power turns Dany bad, and her badness hurts everyone, so it was better for the whole world for that little girl to get raped, over and over and over, than it was for her to find her power.

In dat verwrongen wereldbeeld ben je als vrouw altijd de klos. Je staat bloot aan eindeloze agressie. Maar zodra je als vrouw wat zeggenschap krijgt over wat er met je gebeurt, zijn de rapen helemaal gaar. In die situatie lijkt het voor de mannelijke makers de enige normale keuze om een man in de buurt te hebben, die zo’n waanzinnige vrouw vermoordt zodra ze te gevaarlijk wordt. Dat overkomt Daenarys uiteindelijk. Het is zo’n dom, seksistisch einde voor een van de meest fascinerende figuren uit de serie, dat zelfs actrice Emilia Clarke in het openbaar kritiek uitte op deze gang van zaken:

…after just one pep talk from Tyrion about how someone really ought to stop that crazy lady, Jon is able to walk up to an inexplicably unguarded Daenerys and stab her? The Mother of Dragons left not with a bang, but with a whimper. […] Emilia Clarke admitted to struggling with it, saying in a recent interview that she still “stands by” Daenerys. “If I were to put myself in [Jon Snow’s] shoes,” she said. “I’m not sure what else he could have done aside from … oh, I dunno, maybe having a discussion with me about it?Ask my opinion? Warn me?

Maar in een wereld vol bange mannen is dit niet aan de orde. De heks moet dood. DOOD!!! Zie ook Kate Manne’s nu al klassieke werk Down Girl – the logic of misogyny. De serie, die vanaf het begin al kon rekenen op ladingen kritiek vanwege de vele seksistische elementen in het verhaal, komt aan het slot uit op een plat ‘bitches are crazy’ en redding moet van witte mannen komen. Meer zit er niet in bij de heren schrijvers en regisseurs.

Apocalypse: Nick Fury doet de afwas!!!!

Mannen met een fragiel ego hadden het al moeilijk met de komst van Captain Marvel. Maar nu deze film daadwerkelijk in de bioscopen draait, blijkt dat de ondergang van de wereld nabij is. Je wordt namelijk geconfronteerd met beelden van stoere held Nick Fury die de afwas doet. Het is de Apocalypse! Het einde van de man!! Aaaargh!!!

Het is altijd vermakelijk om te zien wat er gebeurt zodra vrouwen ruimte innemen in de populaire cultuur. Genderperikelen op dat gebied zeggen namelijk iets over de machtsverhoudingen tussen de seksen. Je kunt niet zijn wat je niet ziet, bijvoorbeeld, dus het is veelzeggend als meisjes en vrouwen in films, series enz. onzichtbaar zijn of alleen tweede viool mogen spelen. En als je een keer de hoofdrol hebt, hoeveel weerstand levert dat dan op? Mag je er zijn, anno 2019, of bevind je je als vrouw in zo’n geval prompt in een mijnenveld vol hatelijke mannen die je het liefst weer zo snel mogelijk terug de keuken in willen beuken? Zijn mannen al een beetje opgeschoten in hun denken?

Iedere keer als er een grote Hollywoodproductie op het witte doek verschijnt, met vrouwen in de hoofdrol, komen die vragen terug. Bij Captain Marvel begon de ellende al bij de aankondiging van de productie. Voor de context: het is voor het eerst in 11 jaar dat Marvel Studios een film produceert met een superheldin in de hoofdrol. Daarvoor hadden we van de concurrent Wonder Woman, en daarna komt er een hele tijd helemaal niks. Decennia lang draaide alles om de mannelijke superhelden.

Kortom, het was echt hoog tijd dat wij vrouwen ook eens bediend werden. Dat is voor vrouwen een nieuwe ervaring. Zo merkte filmrecensente Floortje Smit wat het doet met je kijkplezier als een film jou als doelgroep serieus neemt:

Misschien was het het moment dat mijn oog viel op die poster van zangeres en vroegere idool PJ Harvey, achter de telefooncel waarin Carol Danvers alias Captain Marvel vanaf de aarde contact probeert te maken met haar eigen planeet. Of toen ik opveerde bij het nummer van de britpopband Elastica, dat ik grijs heb gedraaid als tiener. Of wellicht lag het aan Danvers Nine Inch Nails-shirt, de favoriete band van mijn eerste vriendje. Het lijkt wel, dacht ik, alsof Captain Marvel opzichtig naar mij (vrouw, bijna 40) persoonlijk zit te knipogen. […] Jezelf terug zien op het scherm, meer uiteenlopende rolmodellen, het is allemaal belangrijk. Maar in Captain Marvel merkte ik wat identificatie ook betekent: het idee dat een film met jou in het achterhoofd gemaakt lijkt, vergroot simpelweg het kijkplezier.

Wat vrouwen leuk en fijn vinden, kan echter zeer bedreigend zijn voor mannen, als die alles zien in termen van ‘winst voor vrouwen = verlies voor mannen’. Ze begonnen zich in de aanloop naar de premiere al breed te maken. Marvel/Carol Danvers zou niet genoeg glimlachen in de trailer. Mannen verdrongen elkaar op Youtube om luidkeels te verkondigen hoe superslecht de trailer en de film zijn. Honderden vooral mannelijke kritikasters togen naar recensiesites als Rotten Tomatoes om Captain Marvel bij voorbaat de grond in te boren – dus nog voordat ze de film konden zien. Vrouwen die zulke mannen bekritiseerden om dit hatelijke gedrag, kregen de volle laag.

Die agressieve houding duurt voort nu iedereen de film in de bioscoop kan zien. De ergste angsten van dit soort fragiele mannen worden bewaarheid – volgens hen staat Captain Marvel bol van de mannenhaat en is het een naar, verdeeldheid zaaiend stuk propaganda. Iets wat deze categorie mannen al eerder brulde toen Mad Max Fury Road uitkwam en Wonder Woman het slagveld van de Eerste Wereld oorlog betrad. Er hoeft maar een heldin om de hoek te gluren, of penissen verschrompelen en mannen gaan jankend het internet op om hun leed te verkondigen. Ze hebben het zwaar, heel zwaar.

Captain Marvel doet niks om dat mannenleed te verzachten. Integendeel, de film geeft mannen een extra trap in hun ballen. Ga maar na:

• Nick Fury doet de afwas! (= boze vrouw castreerde hem, zijn mannelijkheid is weg)
• De vader van Carol Danvers doet gemeen! (= mannenhaat, om zoiets in een film te tonen)
• Danvers belandt in een videotheek en schiet in een reflex door het bordkartonnen hoofd van Arnold Schwarzenegger!
• Een vent op een motor doet gemeen tegen Danvers! (= mannenhaat, om zoiets in een film te tonen)
• Vrouwen nemen teveel ruimte in! (= mannenhaat, om zoiets in een film te tonen)

Kortom, het is erg, heel erg.

Gelukkig zijn er ook verstandigere mensen op de wereld. Captain Marvel doet het commercieel gezien heel goed. De studio haalde op de premieredag in de V.S. een omzet van 61 miljoen dollar. ”Met 302 miljoen dollar was Captain Marvel de op twee na beste internationale première van de studio, en de beste maart-opening ooit”, meldt Medianieuws. Het publiek bestond tot nu toe voor 55% uit mannen, dus het is echt niet zo dat zij deze film mijden. Integendeel, de zalen vertonen een mooie diversiteit en m/v verdeling.

Je mag hopen dat de opeenstapeling van bewijs filmstudio’s eindelijk de moed geeft achterhaalde mythes te verwerpen, van het type ‘vrouwen vergiftigen je omzet’. Onzin. Je kunt prima geld verdienen als vrouwen de hoofdrol hebben. Het zou fijn zijn als we uit het ‘bewijs het nog maar een keer’ patroon kunnen stappen. Zodat studio’s structureel, regelmatig en welgemeend gaan investeren in diversiteit en verhalen waar vrouwen centraal staan. Meer kijkplezier voor meer groepen, wat valt er in hemelsnaam te verliezen?

Emancipatiegolf in het land van kinderboeken

Diversiteit is goed voor ieder kind, betoogt Reza Kartosa-Wong in het Parool. Diversiteit in de literatuur is broodnodig in onze moderne samenleving, betoogt Sayonara Stutgard in diezelfde krant. Heeeej, Nederlandse boekenwereld, het wordt hoog tijd dat uitgevers, lezers en recensenten het werk van schrijfsters serieuzer nemen, stelde Corina Koolen vorig jaar, met de onderzoeksgegevens om dat standpunt te onderbouwen. Zelfs meisjes van 11 zetten tegenwoordig campagnes op om te pleiten voor meer diversiteit in kinderboeken. Het lijkt wel een golf….. Komt er eindelijk ruimte voor een bredere blik?

Er lijkt een emancipatiegolf op handen te zijn als het gaat om boeken en de verhalen die we lezen. Tot nu toe zaten we op een nogal eenzijdig dieet. Ouders namen hun toevlucht tot fora om andere ouders te vragen of er voor hun dochters alternatieven waren voor de vele jeugdboeken waarin jongetjes de hoofdrol spelen. Die komen er gelukkig steeds meer. Hadden meisjes in 1972 in tien procent van de verhalen een hoofdrol, in 2006 was dat gestegen naar veertig procent.

De omgeving van die heldin blijft echter opvallend jaren vijftig. De heldin heet zelden Fatima. Als er dieren in een verhaal voorkomen, blijken die meestal als mannelijk omschreven te zijn. En volwassenen met beroepen houden zich keurig aan klassieke rolpatronen. Lezers komen vooral mannen tegen, in mannenberoepen zoals politieagent. Komt er een keer een vrouw voor met een baan, dan is ze juf of verpleegkundige, constateert Zo Ook.

Op die manier voeden fantasieverhalen uit de kokers van auteurs een wereldbeeld waarbij vrouwen vooral steunen, zorgen, troosten en een mannelijke held helpen, in een wereld bevolkt door werkende mannen in rollen van autoriteit en met de mannelijke held als centrale punt.

Dit wereldbeeld heeft gevolgen voor beeldvorming in de echte wereld. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat kinderen van vijf ‘slim zijn’ nog zien als een kwaliteit van zowel jongens als meisjes. Rond hun zesde vindt een omslag plaats. Vanaf die leeftijd claimen jongens genialiteit voor zichzelf. Meisjes zwichten voor de sociale boodschappen die ze constant horen en vinden zichzelf juist niet slim meer. Zelfs als ze aantoonbaar beter zijn dan jongens, blijkt uit onderzoek van de universiteiten van Illinois (V.S.) en New South Wales (Australië).

Maar er is nog een ander, vervelend gevolg: als je als jongetje jezelf constant ziet als het centrum van alles, leer je af om je te verplaatsen in andere mensen en andere situaties, betoogt Kartosen-Wong. Juist (blanke) jongetjes zouden er als mens beter van worden als ze empathie ontwikkelen met meisjes, vrouwen, en kids uit andere culturen, door verhalen via hun standpunt te lezen. Hij ziet dat jongens daar gelukkig steeds meer kansen voor krijgen. Als leestips geeft hij onder andere:

• Bedtijdverhalen voor rebelse meisjes
• Tori en het vervolg Trobi van de Amsterdamse kunstenaar Brian Elstak
• Brown girl magic van de Vlaamse schrijfster Dalilla Hermans
• Rocca en het geheime toverrecept van Sharid Alles
• Cyrus & Farnaz over 7 grenzen van Mark van Waes (over kinderen die zijn gevlucht naar Europa)
• Het lammetje dat een varken is van Amsterdammer Pim Lammers (Het eerste transgenderprentenboek)

Daarnaast krijgen boeken die verder kijken dan het witte jongetje, steeds meer waardering. Zo won Annet Schaap allerlei prijzen met Lampje. Het verhaal draait om de dochter van een vuurtorenwachter, die na een scheepsramp als dienstmeid aan de slag moet in het Zwarte Huis van een admiraal. In dat huis zou een monster wonen, maar of dat klopt is de vraag….

Meer diversiteit nodig in het boekendieet van je kids? Platform Hebban stelde lijsten op voor kinderen in diverse leeftijdscategorieën. Zoals die met titels voor kinderen van drie tot zes jaar. Je kunt ook eens kijken bij de Feminist Aid Kit, met boeken voor peuters en kleuters die meiden en vrouwen meer te doen geven dan alleen het hulpje zijn van… De beer van Ursula van Rindert Kromhout en Sandra Klaassen, Koning en Koning van Linda de Haan en Stern Nijland, er zijn echt leuke boeken, als je goed zoekt. Dan kun je tegenwicht bieden aan de oude rolpatronen en wordt de kans groter dat je meiske van zes zich op die leeftijd nog steeds als even slim beschouwt als de jongens. Wie weet.

Lekker lezend het nieuwe jaar in

2018 was een veelbewogen jaar, en dat leverde vele mooie artikelen, essays en analyses op. Hieronder een totaal niet representatieve greep uit de goudberg, om heerlijk lezend en denkend het nieuwe jaar in te gaan. Veel plezier!

• Weblog De Tweede Sekse bestond in november tien jaar. Gezien het gure klimaat waarin feministen moeten opereren, is dat een hele prestatie. In een terugblik schrijft de redactie dat er destijds geen enkele Nederlandstalig feministisch blog bestond, ”dus begonnen we er eentje”.  Het allereerste artikel ging in op goedaardig seksisme. Denk ‘o, vrouwen zijn zo geweldig met kinderen’, waarna je als vrouw onderbetaald wordt, minder vaak promotie krijgt, en mensen je prestaties niet serieus nemen want waarom blijf je niet bij je kinderen. Dat genre. Gewone media hebben nog steeds veel te weinig aandacht voor dit soort vormen van seksisme, dus het werk van het weblog blijft broodnodig.
• Eidolon magazine gooide dik een jaar geleden het roer om en besloot de Griekse en Latijnse klassieken vaker te bespreken vanuit andere invalshoeken. Denk feministisch, antiracistisch, enz. Dat leidt onder andere tot mooie besprekingen van romans waarin auteurs het personage van Briseis uit de Ilias centraal stellen. En aandacht voor de lange, lange geschiedenis van mannen die tekeer gaan tegen echtgenotes.
• Marie Claire gaf in 2018 ruimte aan een longread over feminisme. Met als conclusie: ”We moeten niet proberen om het probleem op te lossen door vrouwen te ‘fixen’, te ‘wapenen’. Vrouwen veranderen heeft geen zin. Je kan ze eindeloos weerbaar maken tegen geweld, maar het houdt pas op als mannen ermee ophouden.”
• #metoo, de door Tarana Burke opgezette campagne om solidariteit te tonen met vrouwen die het doelwit werden van seksueel geweld, maakte een doorstart. De beweging gooide in 2018 vanalles overhoop. En bracht wat Moira Donegan betreft een verschil in visie aan de oppervlakte. Een kloof tussen mensen die feminisme beschouwen als een individuele zelfredzaamheidsbeweging, en mensen die uitgaan van collectieve, verbindende idealen. Jezelf bij je schoenveters uit het moeras trekken, versus structuren en patronen radicaal veranderen.
• In Plot Magazine, vakblad voor scenarioschrijvers, vraagt Mirjam Groen aandacht voor vrouwen in de Nederlandse film en televisiewereld. Uit de V.S. komen tegenwoordig allerlei producties die een feministisch bewustzijn tonen en tegenwicht bieden aan de mannelijke kijk op zaken en vrouwen. ”In Nederland lijkt de tijd qua films en series echter stil te staan”, constateert ze. ,,Ons belangrijkste vrouwelijke personage van de afgelopen filmjaren is Soof, die in al haar in bloemenjurkjes gestoken onhandigheid en warrigheid geruststellend niet-bedreigend is voor de status quo.” Groen roept op om andere verhalen over vrouwen te durven vertellen. De markt is er, nu de makers nog…..
• Wat betreft film en televisie: de Graveyard Shift Sisters richten zich al een aantal jaar op de rollen van en verhalen over mensen met een gekleurde huid in het horror genre. Er gaat een wereld voor je open als je hun stukken leest. Kende je bijvoorbeeld Stephanie Jeter al? Of Sloan Turner? Of Justina Ireland? Allemaal regisseurs en auteurs, werkzaam in het genre. Leuk om kennis te maken met hun werk en een indruk te krijgen van de thema’s die hen bezig houden.
• De Belgische feministe Ida Dequeecker blikte in mei 2018 terug op de tweede feministische golf in Vlaanderen. Ze kan dat doen vanuit een schat aan ervaring – Dequeecker speelde een belangrijke rol in die tweede golf en denkt na over feminisme toen en nu.
• Hórmónar is de feministische punkband die we nú nodig hebben, kopte het blad Best Fit in oktober. Zangeres Brynhildur Karlsdóttir schrijft de teksten en legt uit dat ze allemaal op de een of andere manier gaan over hoe het is om opgevoed te worden tot vrouw in een patriarchale cultuur. Dat levert een feest aan herkenning op voor de fans: ,,“Trying to be a woman in a patriarchal society is enough to drive you mad, and punk offers an avenue to express justified anger about an unfair world. It is, after all, a tool to rebel against something, to stand in opposition to something morally wrong. I think that’s why women are flocking to punk these days‘.’
• Feministe en auteur Laurie Penny schreef een essay over de effecten van internet. Internet haat vrouwen niet, stelt ze. Mensen haten vrouwen. Internet geeft hen alleen een middel om dat massaler, sneller en feller te doen. Of om zichzelf op te peppen voordat ze de straat op gaan en vrouwen dood schieten.
• Autostraddle zette de 50 beste feministische boeken van 2018 op een rijtje. In de lijst staan een aantal titels die gelukkig al in het Nederlands vertaald zijn. Zoals Mijn jaar van rust en kalmte, geschreven door Ottessa Moshfegh. Of Circe, van Madeline Miller, bekroond met de Hebban lezersprijs. Rode Klok, van Leni Zumas. Andere boeken wachten nog op de vertaalslag. Zoals She Would Be King van Wayétu Moore, over de eerste jaren van wat nu de staat Liberia is.
• Lithub publiceerde in 2018 talloze lezenswaardige artikelen. Ik heb al vaker aandacht besteed aan deze site omdat er zoveel interessants te vinden is. Zoals analyses van ophef over #metoo – ‘ze’ gaan te ver! Eh… nou nee. Het blad besteedt regelmatig aandacht aan poëzie van vrouwen uit inheemse gemeenschappen. Een mooie manier om kennis te maken met het werk van dichters zoals Abigail Chabitnoy, Tria Blu Wakpa, Heather Cahoon, and Sara Marie Ortiz, om er maar een paar te noemen. Maar ook politieke onderwerpen, zoals de impact van politiegeweld op zwarte vrouwen. En hoe mannen betere feministen kunnen worden. En wat te doen met bedrijven die feminisme gebruiken om spullen te verkopen, het zogenaamde ‘commerciële feminisme‘.

2019 brengt vast ook weer talloze mooie artikelen en essays vol nieuwe inzichten. Maak er een goed jaar van!

Aanbevelingsbrieven: hoezo is ‘zorgzaam’ een negatief etiket?

Top, als je ergens een leuke stage of baan had, en een leidinggevende wil een aanbeveling schrijven om je volgende sollicitatie kansrijker te maken. Maar veel van zulke aanbevelingen hebben een problematische kant. Uit analyses van zulke stukken blijkt dat aanbevelingsbrieven voor mannen langer, krachtiger en wervender zijn dan voor vrouwen. Mannen kunnen het, vrouwen… ehm… misschien?

Vrouwen krijgen kortere brieven, die bovendien veel vaker dan die voor mannen opmerkingen bevatten over hun persoonlijke leven, of hun mate van zorgzaamheid en collegialiteit. Gekoppeld aan bewuste en onderbewuste stereotypen leidt dat tot een drempel voor vrouwen. Ze komen over als harde werkers, maar niet geniaal. Etiketten zoals zorgzaam of vriendelijk leiden daarnaast tot aannames als ‘dan is ze niet assertief genoeg voor deze baan’/risico van een voetveeg.

Opstellers van aanbevelingsbrieven zouden daarom ”mannelijk” taalgebruik moeten bezigen om vrouwen een fatsoenlijke kans te bieden, adviseren onderzoekers. Er bestaat zelfs voor het Engelse taalgebied een calculator om het seksisme gehalte in zulke brieven te analyseren en de inhoud bij te stellen.

Onder andere Helen De Cruz is blij met de aandacht voor seksistische stereotypen, maar maakt zich tegelijkertijd zorgen wat het betekent als ”vrouwelijke” kwaliteiten gelden als zwakker en minder. Wat zegt dit over ons als cultuur als een kwalificatie als ‘zorgzaam’ een handicap is, vooral voor vrouwelijke kandidaten? Willen we dan geen fatsoenlijke collega’s, die sociaal vaardig zijn, kunnen samenwerken en verder kijken dan hun eigen ikje groot en lang is? Voor de academische wereld en het wervingsbeleid van universiteiten stelt ze:

Our practices of hiring someone who is a single-minded researcher, thinking only of their qualities as a researcher, without any regard for how they might be among students or colleagues are problematic. They do not reflect our lived reality in the workplace, where we do in fact care about colleagues being at least minimally decent. Worse, some instances I have heard of people who were hired who were known to be problematic, for instance, among female students, but it was overlooked because they were such excellent researchers. Given this, maybe we should re-evaluate practices whereby compassion, kindness and other qualities are coded by search committee readers as feminine and where they can hurt a candidate.

In plaats van een eigenschap als zorgzaam of collegiaal naar beneden te halen, zou De Cruz veel liever zien dat er ook bij mannen gekeken wordt naar hun sociale, dienstverlenende eigenschappen. Ook bij mannelijke kandidaten zou een woord als ‘zorgzaam’ in een aanstellingsbrief moeten komen, of een alinea over zijn vaardigheden bij het samenwerken in een team. Dan lukt het hopelijk vaker om te voorkomen dat een egoïstische streber de situatie in een hele groep verziekt.

Videogames geven ruim baan aan seksisme

Videogames zijn een paradijs voor mannen die vrouwen haten. Het meest recente voorbeeld biedt Red Dead Redemption 2. Het verhaal speelt zich af in het Wilde Westen rond 1900, en toont in een bepaald deel van het spel vrouwen die strijden voor het kiesrecht. Spelers blijken zo’n activiste te kunnen benaderen, slaan en vermoorden – en doen dat ook. Filmpjes op Youtube trekken inmiddels miljoenen kijkers, die wel eens willen zien op welke creatieve manieren een spelersavatar een einde kan maken aan het leven van een feministisch personage.

Fijn feministen meppen in videospelletjes!

De open spelstructuur van Red Dead Redemption biedt daarvoor alle ruimte. Op Youtube filmpjes is te zien hoe speler Shirrako een strijdster voor vrouwenkiesrecht slaat, met een lasso vastbindt en in een mijnschacht gooit. Titel: Dropping feminist to hell and killing the devil. In een ander filmpje voert hij de feministe aan een alligator. Opgewonden en blij volgen andere spelers dat voorbeeld en uploaden hun eigen filmpjes vol moord en doodslag:

Given that Red Dead Redemption 2 is the biggest video game of the year and that much of video game culture is ensconced in blatant misogyny, it’s not surprising but still upsetting that some players are delighted that the game lets them beat, abuse, and kill these characters.

Producent Rock Star Games bood mensen eerder ook al alle ruimte om hun haat jegens vrouwen symbolisch uit te leven. Red Dead Redemption 1 schetste een zeer, zeer vijandig beeld van vrouwen. Als speler kwam je vrouwelijke personages vooral tegen als zeur en/of liegbeest. Het spel bood je alle mogelijkheden om een vrouw vast te binden aan spoorrails en toe te kijken terwijl ze wordt overreden door de trein. Met eerdere producties, zoals de Grand Theft Auto serie, liet de producent ook al zien dat vrouwelijke personages stukken vlees zijn. Spelers konden daar seks hebben met hoeren, en de vrouwen daarna vermoorden om hun geld terug te pakken.

Bij dit alles is het belangrijk om te beseffen dat wat we in onze fantasie doen, ook iets zegt over hoe het er in de werkelijkheid aan toe gaat. Videogames zijn door mensen verzonnen verhalen. Wat die verhalen wel en niet bieden, en de manier waarop mensen reageren op aangeboden personages, is geworteld in onze cultuur, normen en waarden. Daarom is het verontrustend dat grote spellen met een hoge status spelers ruimte geven voor allerlei seksistische moordzucht. Via het spel borrelen opeens zichtbaar mannen op die het geweldig lachen vinden om vrouwen te slaan en te vernietigen:

“I killed that lady too,” user Joker Productions, a channel with over 120,000 subscribers, wrote. “Every time I went to the tailor right there I had to listen to her yapping. Got fed up so I took her to lunch… except the only thing served was buckshot.” “You could take this small portion of the game, stretch it to full AAA game length, charge me $60 for it, and I’d pre-order it with a season pass,” a user named Silly Goose wrote.

Een videogame waarin dit kan, versterkt andere culturele patronen waarbij vrouwen symbolisch of echt vernietigd worden. Zoals feministe Anita Sarkeesian, die het doelwit werd van trollen, doodsbedreigingen ontving en een tijdje onder moest duiken omdat ze seksisme in videospelletjes aan de kaak stelde. Eén van de trollen ontwierp een game waarin je haar gezicht bont en blauw kon meppen, ter versterking van de haatcampagne tegen haar.

Dit soort vijandige fantasieën versterken ook patronen rond het uitgummen van vrouwen, een andere vorm van al dan niet symbolische vernietiging. In veel gevallen komen vrouwen domweg niet in het verhaal voor, of alleen in stereotype rollen in de marge. Alles draait om veelal witte mannen, hun avonturen, hun lof en eer. Dit gebeurt in het echt ook. Tik ‘vergeten vrouwen’ in op een zoekmachine, en het wemelt van de overzichten van ondergewaardeerde en gemarginaliseerde kunstenaressen, outlaws, schrijfsters, geleerden, politici, enzovoorts.

De uitwassen rond Red Dead Redemption 2 laten zien dat we nog een lange weg te gaan hebben….

 

 

Mentale patronen zijn hardnekkig

Zelfs als je je bewust voorneemt iets te doen met diversiteit, kan het nog gedeeltelijk ”mis” gaan. Dat blijkt onder andere uit de ervaringen van auteurs die vaker vanuit het perspectief van een vrouwelijke hoofdpersoon willen werken, of lezers die meer schrijfsters willen ontdekken. De mentale patronen zijn hardnekkig. Je moet echt willen, want zodra je terugzakt in automatismen steekt de oude mannelijke, blanke canon weer de kop op…

Een mooi en hoopgevend voorbeeld biedt Anne Polkamp, een 29-jarige promovendus in de filosofie. Zij is op dit moment bezig met een papieren wereldreis – fictief ieder continent bezoeken en een roman uit ieder land lezen. Het was nadrukkelijk haar bedoeling de canon van blanke mannelijke auteurs te omzeilen en meer romans te lezen van vrouwen en mensen m/v/x met een gekleurde huid. Dat betekende dat ze per land bewust zocht naar andere stemmen dan de klassieke romans van gevestigde mannelijke auteurs.

Dat bewuste streven zorgde meteen voor verbetering. Oorspronkelijk bevatte haar boekenkast 78% mannelijke auteurs, voor 88% afkomstig uit Europa, Noord-Amerika of Australië en voor 95% blank. Na de eerste etappe van haar wereldreis zag de stapel van 32 gelezen boeken er al heel anders uit. Het aandeel vrouwen verdubbelde, van 22 naar 44%. Ook had ze veel meer werk gelezen van auteurs met een gekleurde huid.

Ondanks de verdubbeling was dat percentage van 44 voor Polak een teleurstelling. Ze had zo gericht gezocht naar schrijfsters, dat ze verwacht had dat ruim de helft van de boeken uit de pen van een vrouw was gevloeid. Nee dus:

Ik telde nog een keer, en nog eens, maar het resultaat bleef hetzelfde. Zou de literatuur zo worden gedomineerd door mannen dat ik zelfs in een project waarin ik nadrukkelijk op zoek ga naar extra veel vrouwen, niet verder kom dan 44%? Waar zijn alle vrouwen uit de wereldliteratuur?

De dominantie van mannen bleek hardnekkig. Daarom stelde ze haar plan bij. Voortaan neemt ze ook non-fictie mee bij haar keuze voor een boek uit een specifiek land. En welk land ze ook aan doet op haar literaire wereldreis, voortaan zal ze louter werk van schrijfsters lezen:

Het punt is niet dat ik mannen wil negeren. Het punt is dat ik vrouwen al bijna dertig jaar negeer. Het is tijd om te horen wat zij te zeggen hebben.

De hardnekkige blanke mannelijke dominantie komt niet alleen voor bij lezers, maar ook bij auteurs zelf. Zo sprak de recent overleden science fiction schrijfster Ursula Le Guin openlijk over haar worsteling om een verhaal te vertellen vanuit een vrouwelijke hoofdpersoon, en bij ‘magiër’ niet volautomatisch een beeld te krijgen van een blanke man. Zeg maar de SF en fantasy variant van ‘de manager is een man’ beeldvorming.

Zo gaf ze de held van de Aardzee-cyclus wél een gekleurde huid, maar de hoofdpersoon bleef een man. Pas in een later geschreven deel krijgt een vrouw een leidende rol in het verhaal. Ook bij De Linkerhand van het Duister viel ze terug op het mannelijke als norm. Ze schiep een androgyne maatschappij, waar buitenaardse wezens het grootste deel van de tijd sekseneutraal leven, maar bleef de personages in die situatie omschrijven met ‘hij’.

Later betreurde ze die taalkundige keuze. Ze werkte aan een gedachte-experiment, legde ze uit in een essay, en hoewel er veel goed ging, erkende ze dat haar roman op dit punt te wensen over laat. Naast de keuze voor ‘hij’,  toont ze de belangrijkste alien ook terwijl hij bezig is met activiteiten die we in onze cultuur associeren met mannen. Hij werkt in de politiek als premier, ontsnapt uit een gevangenis, trekt een slee over een ijsvlakte. De science fiction wereld die ze schept, komt zodoende zeer mannelijk over. Pas op latere leeftijd lukte het Le Guin om zich te ontworstelen aan dit soort oude patronen. Ze creëerde meer vrouwelijke personages en gaf die ook een dragende rol in haar romans en korte verhalen.

Kortom, het vergt een zekere inspanning, maar wie wil, komt er uiteindelijk wel.

Mannen en vrouwen gamen even goed

Brekend nieuws: mannen en vrouwen spelen even goed videogames. Een grootschalig onderzoek onder duizenden deelnemers aan EverQuest II en Chevaliers Romance III wijst uit dat vrouwen even snel als mannen punten verdienen en hogere levels bereiken. Het enige verschil ontstaat door de omgeving. Waar mannelijke gamers als vanzelfsprekend geaccepteerd zijn en aanmoedigingen en complimenten krijgen, botsen vrouwen regelmatig aan tegen seksuele intimidatie en beledigingen van het type ‘meisjes kunnen niet gamen’. Dat werkt onzekerheid in de hand.

Games spelen lijkt triviaal, maar de onderzoekers die keken naar de speelstijlen van mannen en vrouwen wijzen erop dat videogames regelmatig een opstap vormen naar studies en loopbanen in de ICT of de techniek. Als vrouwen terugdeinzen vanwege vooroordelen en intimidatie, en minder gamen, missen ze dat opstapje vaker dan mannen. Zonde, want vrouwen hebben aantoonbaar talent voor dit soort beroepen. Daarom roepen de onderzoekers mensen op om vrouwen wat warmer welkom te heten als ze videogames spelen.

Vrouwelijke gamers rukken gelukkig op – gelukkig, want hoe meer vrouwen, hoe groter de kans dat hun deelname vanzelfsprekend en normaal wordt gevonden. In april dit jaar bleek dat vrouwen 70% uitmaken van de groep die spelletjes op hun smartphone speelt. Kijk je naar alle games, ook op consoles en computers, dan is de situatie bijna in evenwicht met circa 45% vrouwelijke gamers in de V.S. Wel blijkt dat mannen over het algemeen meer mogelijkheden hebben om langere periodes achter elkaar te spelen. In Nederland kan bijna driekwart van de mannelijke gamers sessies van meer dan een uur houden. Vrouwen lukt dat in 56% van de gevallen.

In hun studie naar game-prestaties signaleren de onderzoekers een aantal hoopgevende ontwikkelingen die vrouwen vaker een gelijke kans geven. Zo kunnen vrouwen zich steeds vaker aansluiten bij collectieven zoals ‘de PMS Clan‘. Onderzoek wijst uit dat leden van zulke collectieven zich zelfverzekerder voelen en minder kwetsbaar zijn voor hatelijke sneren. Dat komt hun online prestatie ten goede.

Daarnaast introduceren de producenten van online platforms steeds vaker middelen om spelers die zich rottig gedragen, een halt toe te roepen. Riot Games nam bijvoorbeeld The Tribunal op in de speelwereld. Als een speler laakbaar gedrag rapporteert, analyseren andere spelers de klacht en spreken een collectief oordeel uit. Wangedrag kreeg zodoende negatieve gevolgen voor de dader. En, verrassing: online lastig vallen van vrouwen nam daarna zichtbaar af. Niet alleen voor vrouwen, maar voor iedereen leverde dat een prettigere omgeving en meer speelplezier op. Top!

Uniek: Jemisin wint derde Hugo op een rij

Auteur N.K. Jemisin leverde een unieke prestatie. Ze won de Hugo Award voor beste roman voor de derde keer achter elkaar. De Hugo geldt als een van de belangrijkste prijzen voor science fiction en fantasy. Het is nog nooit eerder gebeurd dat iemand deze onderscheiding zo vaak op een rij won. Ook in andere categorieën deden schrijfsters het dit jaar buitengewoon goed: ze wonnen zo’n beetje alle prijzen die er dit jaar te vergeven waren.

Foto: Barnes & Noble

Jemisin sloeg haar unieke drieslag met de Broken Earth cyclus, over een door vulkanisch geweld geteisterde wereld. Bepaalde mensen, de zogenaamde Orogenes, kunnen die aardkracht beheersen. Andere mensen vrezen hen vanwege dit talent, maar hebben hen ook hard nodig om rampen te voorkomen. In die gespannen situatie volgt Jemisin de levens van een moeder en dochter, en hoe zij overleven terwijl de wereld een apocalyptische periode van vulkaanuitbarstingen, aardbevingen en andere ellende doormaakt. De Nederlandse vertalingen komen eraan: eind vorig jaar verwierf Luitingh-Sijthoff de rechten dus je kunt deel 1, Het Vijfde Seizoen, inmiddels in je eigen taal lezen. Hoera!

In haar speech, bij de uitreiking van de Hugo, vertelde Jemisin dat ze bewust koos voor een verhaal over gebroken mensen, levend in een gebroken wereld, die moeten zien te overleven onder grimmige omstandigheden:

This has been a hard year, hasn’t it? A hard few years. A hard century. For some of us, things have always been hard. I wrote the Broken Earth trilogy to speak to that struggle, and what it takes just to live, let alone thrive, in a world that seems determined to break you. A world of people who constantly question your competence, your relevance, your very existence.

Als auteur met een gekleurde huid maakte Jemisin helaas vaak mee dat anderen haar niet wilden laten bloeien. (De racistische houding van Trump maakt het er niet beter op.) Zo was ze bijna geen auteur geworden omdat uitgevers haar debuutroman, Killing Moon, afwezen, vertelde ze in haar speech. De poortwachters van de ”echte” SF en fantasy beoordeelden dit boek in eerste instantie als iets waar zwarte lezers misschien belangstelling voor konden hebben, maar verder niet.

Net als haar hoofdpersonen ging Jemisin door totdat iemand wél open stond voor wat ze te zeggen had. En de rest is geschiedenis, zoals dat dan zo mooi heet. Echt, ik wil het liefst uitroepen ‘zie je wel?, nah nah nahnanaaaaaaaah’. Want ik promoot Jemisin al jaren op dit weblog omdat ik haar geweldig vind schrijven. Ze experimenteert met werelden, speelt met vertelperspectief, en ontwijkt keer op keer stereotiepe verwachtingen door met een onthulling alles wat je dacht onderuit te halen. Zulke gelaagde werken, en dan ook nog eens spannend en emotioneel, het kán. Literatuur hoeft niet droog en saai te zijn. Luitingh-Sijthoff, verwerf aub ook de vertaalrechten voor Killing Moon en deel 2, The Shadowed Sun. En de Inheritance Trilogy, waar een recensent over schreef:

Imagine my surprise then to discover that not only was I immediately pulled into Jemisin’s intensely vibrant world, which is so effortlessly realized, but like an addict following his first taste, I now intend to seek out everything else she’s ever published. And again, I don’t even like fantasy. Or so I thought.

Naast Jemisin wonnen ook andere vrouwen belangrijke prijzen. Martha Wells kreeg een Hugo voor haar novelle All Systems Red, over een sociaal onhandige robot met de betekenisvolle naam Murderbot. Inderdaad. Ga lezen als je meer wil weten 😉 De Hugo voor het beste korte verhaal ging naar Welcome to Your Authentic Indian Experience (TM), van Rebecca Roanhorse, een vertegenwoordiger van de inheemse bevolking van de V.S. maar zeker geen uitzondering. Mijn grote heldin Ursula le Guin won postuum een Hugo voor No Time to Spare, haar allerlaatste bundel essays en artikelen. En zo ging het door, de ene getalenteerde vrouw na de andere die terecht lof en eer voor haar werk kreeg. Kortom, het was een mooie dag bij de Hugo Awards. Doe je voordeel met de lijst van winnaars en genomineerde auteurs m/v/x, en veel leesplezier!

 

Jamie Li is gewoon erg slim

Ophef over vlogster Jamie Li. Haar ultieme tip in sexy, but tired, but sexy, een life style boek voor jonge vrouwen: mannen moeten hun zaad kwijt, dus vrouwen, maak zin in seks, ook als je eigenlijk niet wil, anders loopt hij bij je weg. Haar boodschap lijkt uit de middeleeuwen te stammen dus die ophef begrijp ik volkomen. Maar de bredere context is belangrijk. Li is gewoon erg slim. De jonge ZZP-er zag de cultuur waarin ze moet overleven en geld verdienen, en sloot bewust of onbewust een patriarchale deal. Ze is het symptoom, niet het probleem.

Trouwe lezers van dit blog kennen waarschijnlijk wel de rubriek De Gereedschapskist, waarin ik steeds een term uit de feministische wetenschap behandel. Woorden zijn namelijk van levensbelang: ze maken iets zichtbaar. Pas als het zichtbaar is, kun je het misschien aanpakken. Zo bestonden er eeuwenlang geen termen voor de situatie in een huwelijk, waarbij een vrouw geen zin had in seks en een man toch haar lijf opeiste. Desnoods met geweld. Pas in de jaren zestig en zeventig kwamen feministen met een woord voor dit type gedrag: verkrachting binnen het huwelijk. Ze problematiseerden deze gang van zaken. Inmiddels is het strafbaar (sinds 1991).

In dit geval heeft de hele situatie rond Jamie Li alle kenmerken van een ander fenomeen, waar we sinds een paar jaar een term voor hebben. Te weten de patriarchale deal. Website Sociological Images omschrijft deze strategie als volgt: een patriarchale deal is een beslissing om rolpatronen die vrouwen benadelen, te accepteren, in ruil voor ieder beetje macht wat een individu los kan peuteren uit het systeem. Het is een individuele strategie, bedoeld om het systeem ten eigen bate te manipuleren, terwijl het systeem zelf intact blijft.

De vrouwen die zo’n deal sluiten, doen dit meestal omdat ze iets in hun mars hebben. Neem Jamie Li. Ze richtte Quarter Magazine op. Ze werkte een tijdje bij Sanoma Media, als beauty & lifestyle editor, en beschikte daardoor al snel over een sterk netwerk onder Bekende Nederlanders (zoals Katja Schuurman). Toen ze sociale media op zocht en haar eigen merk werd, boekte ze al snel succes. Kortom, duidelijk een leuke, goed uitziende vrouw met ambitie. Ze keek waar ze succes kon boeken, en ging in die richting aan de slag.

Heel toevallig zijn de dingen waar je succes mee kunt boeken, dingen die we als Nederlandse cultuur van vrouwen accepteren. Vrouw maakt Youtube filmpjes over make-up? Goed! Duizenden volgers! Vrouw zoekt kapitaal om haar onderneming uit te breiden: fout! Alleen mannen zijn serieuze ondernemers waar je serieus in investeert! Vrouw roept vrouwen op hun partner op afroep te pijpen, in de hoop dat hij dan misschien bij haar blijft? Goed, bestseller! Vrouw roept vrouwen op dat ze eigen wensen en behoeften hebben, nee mogen zeggen en dat mannen dat moeten accepteren? Eng, zure feministe, zeur!

Deze deal brengt Li als individu maximale winst: aandacht, volgers, inkomsten, een bestseller, een spannend leven waarbij je bijvoorbeeld een dagje op stap kunt met Ronnie Flex – bijna 470.000 keer bekeken toen ik keek.  In ruil daarvoor spuwt Li dit soort teksten uit: 

Mannen zitten altijd in kamp konijn. Als je [als vrouw] écht geen zin hebt, doordat je niet lekker in je vel zit of lichamelijke klachten hebt, dan heb ik geen praktische tips voor je […] Maar als dat niet het geval is, dan moet je zin maken. Want mannen moeten hun zaad kwijt.” […] „is de zak eenmaal geleegd, dan heb je de man terug waar je voor hebt getekend. Dan is-ie weer leuk en gezellig.”

Dit is dezelfde soort kul die SGP-ers, mannenrechtenactivisten en andere oerconservatieve fans van traditionele rolpatronen ook spuwen. Sterker nog, toen onvrijwillig celibataire mannen, Incels, besloten dat hun seksloze leven de schuld was van vrouwen en in het rond begonnen te schieten, stonden er meteen opiniemakers als Ross Douthat op met het voorstel om een soort seks-distributiesysteem in te stellen. Geef dat soort mannnen een vrouw die wél seks met ze heeft, dan stopt dat soort geweld vanzelf. Incels waren super enthousiast. Boeien, dat vrouwen mensen zijn met gevoel en verstand – verdelen die handel. Vergeleken bij dit soort gasten valt Li eigenlijk nog mee.

Laten we dit soort vrouwenhaat vooral blijven bestrijden waar we het tegenkomen. Ja, Li heeft het recht een boek te publiceren, waarin ze mannen reduceert tot hersenloze konijnen en vrouwen tot consumptiegoederen zonder een eigen wil. Anderen hebben het recht kritiek te uiten en te wijzen op het hoge gehalte seksisme van haar schrijfsels. Maar laten we breder kijken naar de cultuur die vrouwen als Li produceert. Alleen dan kunnen we meer doen dan symptoombestrijding.