Allerlei mooie artikelen en essays

Eén van de redenen waarom ik dit blog begon was om allerlei interessante studies, essays en artikelen te delen met mensen die meer willen weten over de positie van vrouwen. Ik richt me daarbij vooral op buitenlandse, Engelstalige media, omdat ik er vanuit ga dat lezers de Nederlandstalige media prima zelf weten te vinden, en omdat veel mensen Engels kunnen lezen. Maar als ik iets moois tegen kom in een Nederlandse krant of tijdschrift, link ik er ook naar door, hoor 😉 Enfin, de oogst was weer rijk. Met twee artikelen over vrouwen in India, maar dat is toeval. Veel leesplezier en nieuwe inzichten gewenst!

Jezelf serieus nemen en ruimte innemen? Voor veel vrouwen in veel landen een hachelijke zaak. Ook in India krijgen meisjes en vrouwen van jongs af aan ingepeperd dat ze zich moeten schamen en vooral niet moeten denken dat iemand hen als mens serieus zal nemen. Toch komt daar steeds meer verandering in. Indiase vrouwen beginnen openlijk uit te komen voor hun opinies en delen hun ervaringen. Vaarwel, schaamte, hallo, eigen stem vinden, vat Madhuri Sastry deze ontwikkeling samen in een mooi artikel voor Bitch Magazine.

In het persoonlijke essay De Kraanvogel Vrouw deelt C.J. Hauser haar ervaringen met trouw blijven aan jezelf, terwijl de omgeving iets heel anders van je verwacht. Zoals genoegen nemen met een emotioneel kille man, trouwen, kindjes krijgen, de ideale schoondochter spelen. Is dat echt alles wat het leven een vrouw te bieden heeft? En wat zou je écht willen, als je die druk laat voor wat het is? Hint: kraanvogels spelen daarbij een rol.

Mooi weer, hitte, nou, dan weet je het als vrouw wel. Zodra je je op straat begeeft, bijvoorbeeld om bij de winkel om de hoek een verfrissend drankje te kopen, ben je vrij wild voor mannen die je naroepen en iets van je willen. Maakt niet uit waar je woont, het gebeurt. Zoë Ettinger schrijft erover in The Independent, en voor de Nederlandstalige editie van VICE klom Lauren O’Neill in de pen. De boodschap van beide vrouwen is echter dezelfde: mannen, stop aub met dit gedoe, het is vervelend en hinderlijk. Oftewel, stop asjeblieft met naar mijn tieten te staren, ik heb het fucking warm. Laat ons!

De Groene Amsterdammer publiceerde de afgelopen maanden een paar mooie artikelen over feminisme, vrouwenhaat, terloops seksisme, het voetbalpatriarchaat, enzovoorts. Filosofe Kate Manne (ik ben fan) krijgt een eervolle vermelding, hoera! Daarnaast dook De Groene in de situatie van vrouwen in Brazilië. Sinds de rechts-extremistische populist Bolsonaro aan de macht kwam, nam geweld tegen vrouwen toe…

Lyz Lenz schreef een persoonlijk artikel over haar ervaringen in Evangelische kringen. Het bleek moeilijk, zo niet onmogelijk, voor haar en haar partner om een kerkgemeenschap te vinden waar zij als vrouw gezien kon worden als mens. Ze bleef de aan haar man gehoorzaamheid verschuldigde echtgenote van, en dat knaagde steeds meer aan haar. Ze hunkert naar een kerk waar ze meetelt als mens, en waar vrouwen ook gewoon op de kansel kunnen staan.

Ook in Nederland ligt dat lastig. Er zijn verschillende stromingen waar vrouwen het goddelijke kunnen vertegenwoordigen en kunnen preken. Bij de remonstranten is het al ruim honderd jaar gebruikelijk dat vrouwen serieus meetellen, en de Oud Katholieke kerk heeft vrouwelijke priesters – kom daar maar eens om bij de R.K. Kerk. Maar bij Christelijk Gereformeerde Kerken blijft de rol van de vrouw zo’n heikel punt, dat kerkscheuringen dreigen.

Een witte Nederlandse jongeman won een miljoen dollar door tweede te worden in een Fortnite toernooi. Op papier staan zulke game-evenementen open voor iedereen, maar in de praktijk komen vrouwen (en mensen met een gekleurde huid) zoveel sociale, psychologische en financiële hindernissen tegen, dat voornamelijk witte en een paar Aziatische jongemannen overblijven. The Guardian geeft een goede analyse over de situatie, want deze monocultuur ontstaat niet vanzelf.

Voor meer verdieping: vrouwen maken bijna de helft, namelijk 46%, van de gamers uit. Vrouwen gamen even goed als mannen. Maar zodra ze verder willen dan onder een mannelijk pseudoniem voor de lol vanuit huis een potje gamen, slaan poortwachters toe. Driekwart van spelers van online games ervaren agressie, en vrouwen worden het hardst getroffen. Zodra ze het wagen om in een toernooi een goede mannelijke speler te verslaan, hebben fans van die jongen of man het op hen gemunt. Bedreigingen, agressie, gedoe, het zorgt ervoor dat vrouwen zich terugtrekken. Daarnaast botsen professionele vrouwelijke gamers aan tegen een enorme loonkloof. Kortom, hoog tijd dat de mannelijke poortwachters stoppen met het agressief bejegenen, onderbetalen en niet serieus nemen van vrouwelijke gamers, en de poort open zetten.

De huren en prijzen van een koopwoning stijgen zo hard, dat steeds meer alleenstaande vrouwen geen dak boven hun hoofd kunnen vinden. Ze moeten ergens op kamers wonen, slapen in een auto of bij vrienden op de bank, of raken dakloos. Ondertussen kunnen alleenstaande mannen zich de hogere prijzen nog net veroorloven: ze profiteren van de loonkloof (of: overbetaling van mannen ten opzichte van vrouwen, overwaardering van ‘mannenwerk’ ten opzichte van ‘vrouwenwerk’). Zie voor Engeland deze reportage, voor Australië deze  en deze, voor België dit artikel.

Nederland lijkt een uitzondering, maar met de enorme stijging van huren en hypotheken zouden we Engeland en Australië snel achterna kunnen gaan. In 2016 meldde het CBS dat de m/v verhouding bij daklozen al jaren op 85%-15% ligt. Maar dat is 2016. Voor alleenstaande is een koopwoning sinds een jaar of twee effectief onbereikbaar geworden, en met een middeninkomen een kale huur van duizend euro moeten ophoesten lijkt op de lange duur ook niet houdbaar te zijn. Daarnaast lijkt het erop dat moeders met kinderen zwaar in de problemen komen, vooral als ze bij hun partner weg willen. NRC Handelsblad noemt, als je geen zin hebt in een hospita en/of huisgenoten, in je eentje huren in een woontoren de enige optie die nog open ligt voor een alleenstaande met een baan. Waarbij de man weer profiteert van de loonkloof en dus eerder zo’n appartement zal kunnen betalen dan de alleenstaande vrouw.

Vrouwen lijden het vaakst honger in de wereld. Veel landen met voedselschaarste hebben een patriarchale cultuur. Mannen eten vaak als eerste, en gezinnen investeren in de jongens. Meisjes en vrouwen komen als laatste, met eten, en worden als eerste opgeofferd als de middelen van bestaan schaars worden. Bijvoorbeeld door meisjes veel te jong gedwongen uit te huwelijken, zodat het gezin die mond niet meer hoeft te voeden. Hier en daar ontstaan initiatieven om een einde te maken aan de ondervoeding bij vrouwen. Zo ontstond in India een initiatief om het hele gezin gezamenlijk aan de maaltijd te zetten. Dat maakte een enorm verschil: vrouwen kregen een gelijk deel van het beschikbare voedsel, in plaats van achteraf de schamele restjes te eten die man en kinderen over lieten.

Zoals eerder gezegd ben ik een fan van website Literary Hub. Een fijne vindplaats voor mooie essays, interessante boeken en inzichten over vanalles en nog wat rond literatuur, gender, taal, vrouwen in de wereld. Lees bijvoorbeeld dit hoofdstuk van Hannah Allam uit een nieuw boek, Our Women on the Ground, over vrouwelijke oorlogscorrespondenten in Irak. Of de revolutionaire effecten van de pil voor vrouwen, op de levens en het werk van vrouwelijke auteurs. Of de manieren waarop internet en feminisme elkaar kunnen versterken. Of een mooi artikel over de ongenadige weerzin tegen ongetrouwde vrouwen bij de vroege witte kolonies in de V.S., en hoe die hatelijke erfenis tot op de dag van vandaag invloed heeft. Of dit mooie artikel over het werk van Nobelprijs winnares Svetlana Alexievich.

Hieraan gerelateerd: bereid je voor om de ogen uit je hoofd te lachen – of te huilen – van de manieren waarop mannelijke auteurs vrouwen beschrijven in hun romans en andersoortige boeken. Twitteraccount Men Writing Women, echt, lezen is geloven. Niet alleen levert het bodyhorror op (personage bewaart een kleine beurs met haar pinpas in haar vagina?!? Alle porieën in de huid veranderen in kleine clitorissen?!?) maar ook de karakterbeschrijvingen van vrouwelijke personages leiden regelmatig tot kotsneigingen. Deze twitterdraad is in zekere zin een vervolg van een actie uit 2018, waarbij Lucy Huber vrouwen uitdaagde om zichzelf te beschrijven zoals een mannelijke auteur dat waarschijnlijk zou doen, als je in zijn boek voor zou komen. Vele hilarische inzendingen volgden.

Voor het Duitstalige gebied: #dichterdran, een satire waarbij mensen over mannen schrijven en praten zoals er vaak over vrouwen wordt gesproken en geschreven. Lichte nadruk op literatuur, maar het gaat alle kanten op.

Enfin, veel leesplezier….

Rock and Roll: vrouwen van het eerste uur

Waar het schrijven van een scriptie al niet toe kan leiden. Van een onderzoek naar muzikantes in de Rock&Roll, naar een uitgebreide website met database op internet waar je zo uren zoet bent als je ergens op begint te klikken. De scriptieschrijfster: Leah Branstetter, die haar studie voor musicologe afsloot met een onderzoek naar Rock and Roll artiesten uit de jaren vijftig. De site: Women in Rock.

Branstetter kwam tot haar thema nadat ze haar hele leven gehoord had dat vrouwen niet actief waren in Rock and Roll. Het zouden alleen mannen zijn geweest, die in de jaren vijftig de basis legden voor dit genre. Het probleem ligt diep en is structureel. Over welke periode je ook spreekt, vrouwen komen er niet aan te pas. Zo telt de beroemde Amerikaanse Hall of Fame waar het Rock and Roll betreft niet meer dan circa 8% vrouwelijke artiesten.

Branstetter geloofde er niets van, dat vrouwen geen deel uit zouden maken van de Rock and Roll. Ze dook de geschiedenis in en trof honderden artiesten aan, die in de beginjaren van het muziekgenre stevig aan de weg timmerden. Breed, als artiest en muzikante, maar ook in allerlei andere rollen, zoals songwriter:

And many more participated in other ways: writing songs, owning or working for record labels, working as session or touring musicians,designing stage wear, dancing, or managing talent—to give just a few examples. It is true that women’s careers didn’t always resemble those of their more famous male counterparts. Some female performers were well known and performed nationally as stars, while others had more influence regionally or only in one tiny club. Some made the pop charts, but even more had impact through live performance.

Branstetter ging gedegen te werk. Magazines willen nog wel eens op de proppen komen met lijstjes vrouwen die opgenomen zouden moeten worden in overzichtswerken en Hall of Fame lijstjes. Branstetter doet dit ook, maar neemt een indrukwekkende bronnenlijst mee. Wie de Engelse taal beheerst vindt daar allerlei interessante boektitels, onderzoeken en andere bronnen. Handig voor mensen die zelf aan de slag willen of zelf ander onderzoek willen doen naar gender en muziek.

Het hart van de site vormen uiteraard de biografieën van allerlei min of meer vergeten vrouwen, die in de jaren vijftig impact hadden op de Rock and Roll scene. Regelmatig komt er weer een portret van een artieste bij, dus het loont de moeite om regelmatig een kijkje te nemen. Women in Rock voorziet ook in interviews met artiesten. Tot nu toe staan er gesprekken op de site met mensen zoals Beverly Ross, Wanda Jackson, Linda Gail Lewis en Laura Lee Perkins. Branstetter stelde ook een Spotify lijst samen, zodat mensen de muziek kunnen beluisteren.

Branstetter’s site werd zeer lovend ontvangen. Voor meer over haar werk, zie bijvoorbeeld: Open Culture over de lancering van de site, of Far Out Magazine over de betekenis van deze vroege pioniersters.

Culturele prestigeproducties laten vrouwen vallen

Als Avenger’s Endgame en Game of Thrones één ding duidelijk maken, dan is het wel dat vrouwen er in deze verhalen zeer, zeer bekaaid vanaf komen. Ze gaan dood, om de ontwikkeling van mannen meer diepgang te geven of om mannendromen in vervulling te laten gaan. Of ze flippen zodra ze macht krijgen. De boodschap is steeds dezelfde: mannen gaan voor, vrouwen zijn eng en/of overtollig. Endgame draait al een tijdje dus dat zou ok moeten gaan, maar LET OP: SPOILER WARNING voor Game of Thrones.

Laten we beginnen met Endgame. Deze film-kolos domineert Nederlandse bioscopen en vormt het sluitstuk van een hele reeks Marvel films. Die hele serie – de verschillende Thor films, films rond Iron Man, Ant Man, de voorgaande Avengers ensemble titels, enz., allemaal zijn deze producties zwaar gedomineerd door mannen, zowel voor als achter de schermen:

Though the phrase “cinematic universe” implies showing viewers a vast, well, universe, it’s clear simply by examining the basic facts that we’ve been presented largely with a world featuring white men.

Als je gaat turven blijkt al snel dat vrouwen bijna geheel ontbreken bij het schrijven en regisseren van de verhalen. De enige (één, 1) vrouw die tot nu toe op dat vlak iets mocht doen, was Nicole Perlman. Ze was co-auteur van het scenario van Guardians of the Galaxy. Pas met het recent uitgekomen Captain Marvel komen er wat vrouwen bij: Anna Boden is mede scenarioschrijver en mede-regisseur van die film. Alle andere ruim 20 producties zijn maaksels van veelal witte mannen. En dat is zeer problematisch:

It’s not just about who is at the table, but what those people bring to the table and the work that comes from it—what we see onscreen and then how we process the world because of that.

Als je gaat turven wordt meteen pijnlijk duidelijk dat die witte mannen in bijna alle standalone films, op Black Panther en Captain Marvel na, kozen voor een witte man als hoofdpersoon. En verhalen vervolgens op zodanige wijze vertellen, dat vrouwen eindigen als het zichzelf opofferende hulpje van zo’n wit mannelijk personage, of de love-interest van een witte mannelijke hoofdpersoon, of degene die sterft. Bedenk bijvoorbeeld dat zowel Gamora als Black Widow de enige vrouw in verder geheel uit mannen en als mannelijk voorgestelde dieren bestaande ensembles zijn. En voilà, beide vrouwen sterven uiteindelijk.

De enige vrouw in de groep, en hup, dood. Wat een toeval (not). Bovendien krijgt hun dood veel minder aandacht – en dus ook minder gewicht, minder status – dan de dood van een enkele man. Black Widow komt in Avengers Endgame bijvoorbeeld nauwelijks meer ter sprake na haar dood, terwijl Iron Man geëerd wordt met tragische muziek en trage beelden van rouwende mensen en zijn uitvaart.

De dominantie van witte mannen leidt duidelijk tot blinde vlekken, vertekeningen in de beeldvorming, en een belabberde behandeling van vrouwelijke personages. Het leidt tot koppen zoals DC versus Marvel, welk filmuniversum is seksistischer?

Dan Game of Thrones. Ook dit betreft een cultureel prestigeproduct. De serie kluisterde acht seizoenen lang miljoenen mensen aan de buis en wordt wel gezien als het laatste televisie evenement waarbij iedereen verenigd naar hetzelfde kijkt. Ook in dit geval ontstaan de verhalen in de context van een enorme dominantie van witte mannen.

Ook hier kun je gewoon turven: het bronmateriaal zijn boeken van een witte man. Witte mannen David Benioff en D.B. Weiss waren de drijvende krachten achter de serie. Zet alle seizoenen en alle afleveringen op een rij, en al snel blijkt dat er slechts één (1) vrouwelijke regisseuse was, Michelle MacLaren, en drie vrouwelijke scriptschrijvers, te weten Jane Espenson, Vanessa Taylor en Gursimran Sandhu. Espenson and Taylor schreven bovendien voor het laatst iets voor episodes uit 2013 en kwamen daarna niet meer aan bod. Dat is het. Dat is alles. Voor de hele serie. Bij seizoen 8 ontbraken de vrouwen geheel.

De dominantie van mannen, mannen en nog meer mannen is helaas slecht nieuws voor de vrouwelijke personages. Net zoals in het Marvel filmuniversum zie je dat de mannen achter Game of Thrones zeer bedenkelijke keuzes maken rond hun vrouwelijke personages. Ze lijken deze personages wat autonomie en macht te geven, om ze daarna aan het einde compleet te verraden en/of voor gek te verklaren. The Daily Beast noemt dat de meest nare erfenis van de serie, deze manier waarop de makers vrouwelijke personages afbreken. Effe op een rijtje:

• Sansa die in de aflevering The Last of the Starks beweert dat al het seksuele geweld haar tot een sterkere vrouw maakte. Bedankt, vrouwenmishandelaars en verkrachters, jullie deden goed werk!
• Cersei als waanzinnige koningin, wreed en niet voor rede vatbaar, verblindt door het verlies van haar kinderen (iets wat de vader, Jaime, totaal niet lijkt te deren, hij blijft wel ”gewoon” functioneren – dubbele moraal)
• De stoere Brienne eindigt in een soort huisgewaad terwijl ze haar man smeekt om haar niet te verlaten want ze is zo verliefd op hem en hij is zo geweldig en… en…. VERLAAT MIJ NIET, boehoehoe! Van haar functie aan het nieuwe hof ziet de kijker alleen dat ze de herinnering aan haar geliefde Jaime zo gunstig mogelijk voorstelt in de kronieken
• Jaime wenste aan de zijde van zijn zus en geliefde te mogen sterven, en voilà, de mannelijke scenarioschrijvers en regisseurs geven hem dat. Niemand vraagt wat Cersei vindt, haar laatste scenes bestonden vooral uit wijn drinken terwijl ze passief uit het raam staart, en haar dood komt als een anticlimax.
• Missandei, zo’n beetje de enige vrouw met een gekleurde huid die een rol van betekenis had, wordt onthoofd. Haar dood dient vervolgens vooral om het verhaal van een witte vrouw, Daenerys, te stutten
• Daenerys – alle haar omringende mannen twijfelen of ze wel kan leiden en oorlog voeren, vanwege haar afkomst. Diezelfde mannen weten dat Jon Snow dezelfde afkomst heeft, maar zien dat bij hem vooral als bewijs dat hij een goede leider zal zijn. Dubbele moraal. Daarna tonen de mannelijke regisseur en scenarioschrijvers een aflevering later dat die wijven inderdaad, zoals verwacht, gek worden zodra ze daadwerkelijk een troon in zicht krijgen

Wat die laatste ontwikkeling betreft signaleert Business Insider dat de mannelijke makers in de personage van Cersei en Daenerys alle seksistische clichés rond vrouwelijke leiders tot walgelijke bloei brengen. Hun personages zijn te emotioneel instabiel om te leiden, en beiden eindigen in een Mad Queen versus Mad Queen catfight:

Though “Thrones” would never explicitly endorse the idea that women are unfit to rule by design, these moments implicitly add fuel to that bias. They strengthen the convictions of people who already hold that worldview.

Daarnaast signaleert onder andere feministe en auteur Sad Doyle dat deze verhalen uit de koker van mannen blijk geven van een diepe angst voor vrouwen die macht krijgen:

Men fear powerful women, because they know that women have always had cause to fear powerful men. Men fear that women’s power will be violent, because they use their power to rape, assault, and beat us. Men fear that women’s power will be temperamental and despotic — that they will be forced to fear our every mood swing and obey our every irrational whim — because men have been raised to believe that their women should tend to them, cater to their whims, hang on the thread of their good graces. Men don’t fear “female power,” in the abstract. They fear being treated like women; they’re afraid that, when we win, they die.

In dit wereldbeeld, signaleert Doyle, zien mannelijke makers liever dat een vrouw overgeleverd is aan de mannen om haar heen en allerlei (seksueel) geweld over zich heen krijgt. Ze mag dan een slachtoffer zijn, maar als mens is ze in ieder geval nog ”goed”, moreel deugt ze:

….when Daenerys goes nuts, and becomes a wicked genocidal dictator who must be deposed, I am remembering her rape scene. Basic story logic: That was the beginning of her arc, this is the end, and we are being asked to see what has changed. It was a journey from powerlessness to power, but now we know this makes it a journey from good to evil, too. What you are telling me, when you make Daenerys a power-mad despot, is that it was better for her to be powerless. It was better for her to be on her knees, with a stranger’s dick forced inside her, than it was for her to be a queen. Power turns Dany bad, and her badness hurts everyone, so it was better for the whole world for that little girl to get raped, over and over and over, than it was for her to find her power.

In dat verwrongen wereldbeeld ben je als vrouw altijd de klos. Je staat bloot aan eindeloze agressie. Maar zodra je als vrouw wat zeggenschap krijgt over wat er met je gebeurt, zijn de rapen helemaal gaar. In die situatie lijkt het voor de mannelijke makers de enige normale keuze om een man in de buurt te hebben, die zo’n waanzinnige vrouw vermoordt zodra ze te gevaarlijk wordt. Dat overkomt Daenarys uiteindelijk. Het is zo’n dom, seksistisch einde voor een van de meest fascinerende figuren uit de serie, dat zelfs actrice Emilia Clarke in het openbaar kritiek uitte op deze gang van zaken:

…after just one pep talk from Tyrion about how someone really ought to stop that crazy lady, Jon is able to walk up to an inexplicably unguarded Daenerys and stab her? The Mother of Dragons left not with a bang, but with a whimper. […] Emilia Clarke admitted to struggling with it, saying in a recent interview that she still “stands by” Daenerys. “If I were to put myself in [Jon Snow’s] shoes,” she said. “I’m not sure what else he could have done aside from … oh, I dunno, maybe having a discussion with me about it?Ask my opinion? Warn me?

Maar in een wereld vol bange mannen is dit niet aan de orde. De heks moet dood. DOOD!!! Zie ook Kate Manne’s nu al klassieke werk Down Girl – the logic of misogyny. De serie, die vanaf het begin al kon rekenen op ladingen kritiek vanwege de vele seksistische elementen in het verhaal, komt aan het slot uit op een plat ‘bitches are crazy’ en redding moet van witte mannen komen. Meer zit er niet in bij de heren schrijvers en regisseurs.

Apocalypse: Nick Fury doet de afwas!!!!

Mannen met een fragiel ego hadden het al moeilijk met de komst van Captain Marvel. Maar nu deze film daadwerkelijk in de bioscopen draait, blijkt dat de ondergang van de wereld nabij is. Je wordt namelijk geconfronteerd met beelden van stoere held Nick Fury die de afwas doet. Het is de Apocalypse! Het einde van de man!! Aaaargh!!!

Het is altijd vermakelijk om te zien wat er gebeurt zodra vrouwen ruimte innemen in de populaire cultuur. Genderperikelen op dat gebied zeggen namelijk iets over de machtsverhoudingen tussen de seksen. Je kunt niet zijn wat je niet ziet, bijvoorbeeld, dus het is veelzeggend als meisjes en vrouwen in films, series enz. onzichtbaar zijn of alleen tweede viool mogen spelen. En als je een keer de hoofdrol hebt, hoeveel weerstand levert dat dan op? Mag je er zijn, anno 2019, of bevind je je als vrouw in zo’n geval prompt in een mijnenveld vol hatelijke mannen die je het liefst weer zo snel mogelijk terug de keuken in willen beuken? Zijn mannen al een beetje opgeschoten in hun denken?

Iedere keer als er een grote Hollywoodproductie op het witte doek verschijnt, met vrouwen in de hoofdrol, komen die vragen terug. Bij Captain Marvel begon de ellende al bij de aankondiging van de productie. Voor de context: het is voor het eerst in 11 jaar dat Marvel Studios een film produceert met een superheldin in de hoofdrol. Daarvoor hadden we van de concurrent Wonder Woman, en daarna komt er een hele tijd helemaal niks. Decennia lang draaide alles om de mannelijke superhelden.

Kortom, het was echt hoog tijd dat wij vrouwen ook eens bediend werden. Dat is voor vrouwen een nieuwe ervaring. Zo merkte filmrecensente Floortje Smit wat het doet met je kijkplezier als een film jou als doelgroep serieus neemt:

Misschien was het het moment dat mijn oog viel op die poster van zangeres en vroegere idool PJ Harvey, achter de telefooncel waarin Carol Danvers alias Captain Marvel vanaf de aarde contact probeert te maken met haar eigen planeet. Of toen ik opveerde bij het nummer van de britpopband Elastica, dat ik grijs heb gedraaid als tiener. Of wellicht lag het aan Danvers Nine Inch Nails-shirt, de favoriete band van mijn eerste vriendje. Het lijkt wel, dacht ik, alsof Captain Marvel opzichtig naar mij (vrouw, bijna 40) persoonlijk zit te knipogen. […] Jezelf terug zien op het scherm, meer uiteenlopende rolmodellen, het is allemaal belangrijk. Maar in Captain Marvel merkte ik wat identificatie ook betekent: het idee dat een film met jou in het achterhoofd gemaakt lijkt, vergroot simpelweg het kijkplezier.

Wat vrouwen leuk en fijn vinden, kan echter zeer bedreigend zijn voor mannen, als die alles zien in termen van ‘winst voor vrouwen = verlies voor mannen’. Ze begonnen zich in de aanloop naar de premiere al breed te maken. Marvel/Carol Danvers zou niet genoeg glimlachen in de trailer. Mannen verdrongen elkaar op Youtube om luidkeels te verkondigen hoe superslecht de trailer en de film zijn. Honderden vooral mannelijke kritikasters togen naar recensiesites als Rotten Tomatoes om Captain Marvel bij voorbaat de grond in te boren – dus nog voordat ze de film konden zien. Vrouwen die zulke mannen bekritiseerden om dit hatelijke gedrag, kregen de volle laag.

Die agressieve houding duurt voort nu iedereen de film in de bioscoop kan zien. De ergste angsten van dit soort fragiele mannen worden bewaarheid – volgens hen staat Captain Marvel bol van de mannenhaat en is het een naar, verdeeldheid zaaiend stuk propaganda. Iets wat deze categorie mannen al eerder brulde toen Mad Max Fury Road uitkwam en Wonder Woman het slagveld van de Eerste Wereld oorlog betrad. Er hoeft maar een heldin om de hoek te gluren, of penissen verschrompelen en mannen gaan jankend het internet op om hun leed te verkondigen. Ze hebben het zwaar, heel zwaar.

Captain Marvel doet niks om dat mannenleed te verzachten. Integendeel, de film geeft mannen een extra trap in hun ballen. Ga maar na:

• Nick Fury doet de afwas! (= boze vrouw castreerde hem, zijn mannelijkheid is weg)
• De vader van Carol Danvers doet gemeen! (= mannenhaat, om zoiets in een film te tonen)
• Danvers belandt in een videotheek en schiet in een reflex door het bordkartonnen hoofd van Arnold Schwarzenegger!
• Een vent op een motor doet gemeen tegen Danvers! (= mannenhaat, om zoiets in een film te tonen)
• Vrouwen nemen teveel ruimte in! (= mannenhaat, om zoiets in een film te tonen)

Kortom, het is erg, heel erg.

Gelukkig zijn er ook verstandigere mensen op de wereld. Captain Marvel doet het commercieel gezien heel goed. De studio haalde op de premieredag in de V.S. een omzet van 61 miljoen dollar. ”Met 302 miljoen dollar was Captain Marvel de op twee na beste internationale première van de studio, en de beste maart-opening ooit”, meldt Medianieuws. Het publiek bestond tot nu toe voor 55% uit mannen, dus het is echt niet zo dat zij deze film mijden. Integendeel, de zalen vertonen een mooie diversiteit en m/v verdeling.

Je mag hopen dat de opeenstapeling van bewijs filmstudio’s eindelijk de moed geeft achterhaalde mythes te verwerpen, van het type ‘vrouwen vergiftigen je omzet’. Onzin. Je kunt prima geld verdienen als vrouwen de hoofdrol hebben. Het zou fijn zijn als we uit het ‘bewijs het nog maar een keer’ patroon kunnen stappen. Zodat studio’s structureel, regelmatig en welgemeend gaan investeren in diversiteit en verhalen waar vrouwen centraal staan. Meer kijkplezier voor meer groepen, wat valt er in hemelsnaam te verliezen?

Emancipatiegolf in het land van kinderboeken

Diversiteit is goed voor ieder kind, betoogt Reza Kartosa-Wong in het Parool. Diversiteit in de literatuur is broodnodig in onze moderne samenleving, betoogt Sayonara Stutgard in diezelfde krant. Heeeej, Nederlandse boekenwereld, het wordt hoog tijd dat uitgevers, lezers en recensenten het werk van schrijfsters serieuzer nemen, stelde Corina Koolen vorig jaar, met de onderzoeksgegevens om dat standpunt te onderbouwen. Zelfs meisjes van 11 zetten tegenwoordig campagnes op om te pleiten voor meer diversiteit in kinderboeken. Het lijkt wel een golf….. Komt er eindelijk ruimte voor een bredere blik?

Er lijkt een emancipatiegolf op handen te zijn als het gaat om boeken en de verhalen die we lezen. Tot nu toe zaten we op een nogal eenzijdig dieet. Ouders namen hun toevlucht tot fora om andere ouders te vragen of er voor hun dochters alternatieven waren voor de vele jeugdboeken waarin jongetjes de hoofdrol spelen. Die komen er gelukkig steeds meer. Hadden meisjes in 1972 in tien procent van de verhalen een hoofdrol, in 2006 was dat gestegen naar veertig procent.

De omgeving van die heldin blijft echter opvallend jaren vijftig. De heldin heet zelden Fatima. Als er dieren in een verhaal voorkomen, blijken die meestal als mannelijk omschreven te zijn. En volwassenen met beroepen houden zich keurig aan klassieke rolpatronen. Lezers komen vooral mannen tegen, in mannenberoepen zoals politieagent. Komt er een keer een vrouw voor met een baan, dan is ze juf of verpleegkundige, constateert Zo Ook.

Op die manier voeden fantasieverhalen uit de kokers van auteurs een wereldbeeld waarbij vrouwen vooral steunen, zorgen, troosten en een mannelijke held helpen, in een wereld bevolkt door werkende mannen in rollen van autoriteit en met de mannelijke held als centrale punt.

Dit wereldbeeld heeft gevolgen voor beeldvorming in de echte wereld. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat kinderen van vijf ‘slim zijn’ nog zien als een kwaliteit van zowel jongens als meisjes. Rond hun zesde vindt een omslag plaats. Vanaf die leeftijd claimen jongens genialiteit voor zichzelf. Meisjes zwichten voor de sociale boodschappen die ze constant horen en vinden zichzelf juist niet slim meer. Zelfs als ze aantoonbaar beter zijn dan jongens, blijkt uit onderzoek van de universiteiten van Illinois (V.S.) en New South Wales (Australië).

Maar er is nog een ander, vervelend gevolg: als je als jongetje jezelf constant ziet als het centrum van alles, leer je af om je te verplaatsen in andere mensen en andere situaties, betoogt Kartosen-Wong. Juist (blanke) jongetjes zouden er als mens beter van worden als ze empathie ontwikkelen met meisjes, vrouwen, en kids uit andere culturen, door verhalen via hun standpunt te lezen. Hij ziet dat jongens daar gelukkig steeds meer kansen voor krijgen. Als leestips geeft hij onder andere:

• Bedtijdverhalen voor rebelse meisjes
• Tori en het vervolg Trobi van de Amsterdamse kunstenaar Brian Elstak
• Brown girl magic van de Vlaamse schrijfster Dalilla Hermans
• Rocca en het geheime toverrecept van Sharid Alles
• Cyrus & Farnaz over 7 grenzen van Mark van Waes (over kinderen die zijn gevlucht naar Europa)
• Het lammetje dat een varken is van Amsterdammer Pim Lammers (Het eerste transgenderprentenboek)

Daarnaast krijgen boeken die verder kijken dan het witte jongetje, steeds meer waardering. Zo won Annet Schaap allerlei prijzen met Lampje. Het verhaal draait om de dochter van een vuurtorenwachter, die na een scheepsramp als dienstmeid aan de slag moet in het Zwarte Huis van een admiraal. In dat huis zou een monster wonen, maar of dat klopt is de vraag….

Meer diversiteit nodig in het boekendieet van je kids? Platform Hebban stelde lijsten op voor kinderen in diverse leeftijdscategorieën. Zoals die met titels voor kinderen van drie tot zes jaar. Je kunt ook eens kijken bij de Feminist Aid Kit, met boeken voor peuters en kleuters die meiden en vrouwen meer te doen geven dan alleen het hulpje zijn van… De beer van Ursula van Rindert Kromhout en Sandra Klaassen, Koning en Koning van Linda de Haan en Stern Nijland, er zijn echt leuke boeken, als je goed zoekt. Dan kun je tegenwicht bieden aan de oude rolpatronen en wordt de kans groter dat je meiske van zes zich op die leeftijd nog steeds als even slim beschouwt als de jongens. Wie weet.

Lekker lezend het nieuwe jaar in

2018 was een veelbewogen jaar, en dat leverde vele mooie artikelen, essays en analyses op. Hieronder een totaal niet representatieve greep uit de goudberg, om heerlijk lezend en denkend het nieuwe jaar in te gaan. Veel plezier!

• Weblog De Tweede Sekse bestond in november tien jaar. Gezien het gure klimaat waarin feministen moeten opereren, is dat een hele prestatie. In een terugblik schrijft de redactie dat er destijds geen enkele Nederlandstalig feministisch blog bestond, ”dus begonnen we er eentje”.  Het allereerste artikel ging in op goedaardig seksisme. Denk ‘o, vrouwen zijn zo geweldig met kinderen’, waarna je als vrouw onderbetaald wordt, minder vaak promotie krijgt, en mensen je prestaties niet serieus nemen want waarom blijf je niet bij je kinderen. Dat genre. Gewone media hebben nog steeds veel te weinig aandacht voor dit soort vormen van seksisme, dus het werk van het weblog blijft broodnodig.
• Eidolon magazine gooide dik een jaar geleden het roer om en besloot de Griekse en Latijnse klassieken vaker te bespreken vanuit andere invalshoeken. Denk feministisch, antiracistisch, enz. Dat leidt onder andere tot mooie besprekingen van romans waarin auteurs het personage van Briseis uit de Ilias centraal stellen. En aandacht voor de lange, lange geschiedenis van mannen die tekeer gaan tegen echtgenotes.
• Marie Claire gaf in 2018 ruimte aan een longread over feminisme. Met als conclusie: ”We moeten niet proberen om het probleem op te lossen door vrouwen te ‘fixen’, te ‘wapenen’. Vrouwen veranderen heeft geen zin. Je kan ze eindeloos weerbaar maken tegen geweld, maar het houdt pas op als mannen ermee ophouden.”
• #metoo, de door Tarana Burke opgezette campagne om solidariteit te tonen met vrouwen die het doelwit werden van seksueel geweld, maakte een doorstart. De beweging gooide in 2018 vanalles overhoop. En bracht wat Moira Donegan betreft een verschil in visie aan de oppervlakte. Een kloof tussen mensen die feminisme beschouwen als een individuele zelfredzaamheidsbeweging, en mensen die uitgaan van collectieve, verbindende idealen. Jezelf bij je schoenveters uit het moeras trekken, versus structuren en patronen radicaal veranderen.
• In Plot Magazine, vakblad voor scenarioschrijvers, vraagt Mirjam Groen aandacht voor vrouwen in de Nederlandse film en televisiewereld. Uit de V.S. komen tegenwoordig allerlei producties die een feministisch bewustzijn tonen en tegenwicht bieden aan de mannelijke kijk op zaken en vrouwen. ”In Nederland lijkt de tijd qua films en series echter stil te staan”, constateert ze. ,,Ons belangrijkste vrouwelijke personage van de afgelopen filmjaren is Soof, die in al haar in bloemenjurkjes gestoken onhandigheid en warrigheid geruststellend niet-bedreigend is voor de status quo.” Groen roept op om andere verhalen over vrouwen te durven vertellen. De markt is er, nu de makers nog…..
• Wat betreft film en televisie: de Graveyard Shift Sisters richten zich al een aantal jaar op de rollen van en verhalen over mensen met een gekleurde huid in het horror genre. Er gaat een wereld voor je open als je hun stukken leest. Kende je bijvoorbeeld Stephanie Jeter al? Of Sloan Turner? Of Justina Ireland? Allemaal regisseurs en auteurs, werkzaam in het genre. Leuk om kennis te maken met hun werk en een indruk te krijgen van de thema’s die hen bezig houden.
• De Belgische feministe Ida Dequeecker blikte in mei 2018 terug op de tweede feministische golf in Vlaanderen. Ze kan dat doen vanuit een schat aan ervaring – Dequeecker speelde een belangrijke rol in die tweede golf en denkt na over feminisme toen en nu.
• Hórmónar is de feministische punkband die we nú nodig hebben, kopte het blad Best Fit in oktober. Zangeres Brynhildur Karlsdóttir schrijft de teksten en legt uit dat ze allemaal op de een of andere manier gaan over hoe het is om opgevoed te worden tot vrouw in een patriarchale cultuur. Dat levert een feest aan herkenning op voor de fans: ,,“Trying to be a woman in a patriarchal society is enough to drive you mad, and punk offers an avenue to express justified anger about an unfair world. It is, after all, a tool to rebel against something, to stand in opposition to something morally wrong. I think that’s why women are flocking to punk these days‘.’
• Feministe en auteur Laurie Penny schreef een essay over de effecten van internet. Internet haat vrouwen niet, stelt ze. Mensen haten vrouwen. Internet geeft hen alleen een middel om dat massaler, sneller en feller te doen. Of om zichzelf op te peppen voordat ze de straat op gaan en vrouwen dood schieten.
• Autostraddle zette de 50 beste feministische boeken van 2018 op een rijtje. In de lijst staan een aantal titels die gelukkig al in het Nederlands vertaald zijn. Zoals Mijn jaar van rust en kalmte, geschreven door Ottessa Moshfegh. Of Circe, van Madeline Miller, bekroond met de Hebban lezersprijs. Rode Klok, van Leni Zumas. Andere boeken wachten nog op de vertaalslag. Zoals She Would Be King van Wayétu Moore, over de eerste jaren van wat nu de staat Liberia is.
• Lithub publiceerde in 2018 talloze lezenswaardige artikelen. Ik heb al vaker aandacht besteed aan deze site omdat er zoveel interessants te vinden is. Zoals analyses van ophef over #metoo – ‘ze’ gaan te ver! Eh… nou nee. Het blad besteedt regelmatig aandacht aan poëzie van vrouwen uit inheemse gemeenschappen. Een mooie manier om kennis te maken met het werk van dichters zoals Abigail Chabitnoy, Tria Blu Wakpa, Heather Cahoon, and Sara Marie Ortiz, om er maar een paar te noemen. Maar ook politieke onderwerpen, zoals de impact van politiegeweld op zwarte vrouwen. En hoe mannen betere feministen kunnen worden. En wat te doen met bedrijven die feminisme gebruiken om spullen te verkopen, het zogenaamde ‘commerciële feminisme‘.

2019 brengt vast ook weer talloze mooie artikelen en essays vol nieuwe inzichten. Maak er een goed jaar van!

Aanbevelingsbrieven: hoezo is ‘zorgzaam’ een negatief etiket?

Top, als je ergens een leuke stage of baan had, en een leidinggevende wil een aanbeveling schrijven om je volgende sollicitatie kansrijker te maken. Maar veel van zulke aanbevelingen hebben een problematische kant. Uit analyses van zulke stukken blijkt dat aanbevelingsbrieven voor mannen langer, krachtiger en wervender zijn dan voor vrouwen. Mannen kunnen het, vrouwen… ehm… misschien?

Vrouwen krijgen kortere brieven, die bovendien veel vaker dan die voor mannen opmerkingen bevatten over hun persoonlijke leven, of hun mate van zorgzaamheid en collegialiteit. Gekoppeld aan bewuste en onderbewuste stereotypen leidt dat tot een drempel voor vrouwen. Ze komen over als harde werkers, maar niet geniaal. Etiketten zoals zorgzaam of vriendelijk leiden daarnaast tot aannames als ‘dan is ze niet assertief genoeg voor deze baan’/risico van een voetveeg.

Opstellers van aanbevelingsbrieven zouden daarom ”mannelijk” taalgebruik moeten bezigen om vrouwen een fatsoenlijke kans te bieden, adviseren onderzoekers. Er bestaat zelfs voor het Engelse taalgebied een calculator om het seksisme gehalte in zulke brieven te analyseren en de inhoud bij te stellen.

Onder andere Helen De Cruz is blij met de aandacht voor seksistische stereotypen, maar maakt zich tegelijkertijd zorgen wat het betekent als ”vrouwelijke” kwaliteiten gelden als zwakker en minder. Wat zegt dit over ons als cultuur als een kwalificatie als ‘zorgzaam’ een handicap is, vooral voor vrouwelijke kandidaten? Willen we dan geen fatsoenlijke collega’s, die sociaal vaardig zijn, kunnen samenwerken en verder kijken dan hun eigen ikje groot en lang is? Voor de academische wereld en het wervingsbeleid van universiteiten stelt ze:

Our practices of hiring someone who is a single-minded researcher, thinking only of their qualities as a researcher, without any regard for how they might be among students or colleagues are problematic. They do not reflect our lived reality in the workplace, where we do in fact care about colleagues being at least minimally decent. Worse, some instances I have heard of people who were hired who were known to be problematic, for instance, among female students, but it was overlooked because they were such excellent researchers. Given this, maybe we should re-evaluate practices whereby compassion, kindness and other qualities are coded by search committee readers as feminine and where they can hurt a candidate.

In plaats van een eigenschap als zorgzaam of collegiaal naar beneden te halen, zou De Cruz veel liever zien dat er ook bij mannen gekeken wordt naar hun sociale, dienstverlenende eigenschappen. Ook bij mannelijke kandidaten zou een woord als ‘zorgzaam’ in een aanstellingsbrief moeten komen, of een alinea over zijn vaardigheden bij het samenwerken in een team. Dan lukt het hopelijk vaker om te voorkomen dat een egoïstische streber de situatie in een hele groep verziekt.

Videogames geven ruim baan aan seksisme

Videogames zijn een paradijs voor mannen die vrouwen haten. Het meest recente voorbeeld biedt Red Dead Redemption 2. Het verhaal speelt zich af in het Wilde Westen rond 1900, en toont in een bepaald deel van het spel vrouwen die strijden voor het kiesrecht. Spelers blijken zo’n activiste te kunnen benaderen, slaan en vermoorden – en doen dat ook. Filmpjes op Youtube trekken inmiddels miljoenen kijkers, die wel eens willen zien op welke creatieve manieren een spelersavatar een einde kan maken aan het leven van een feministisch personage.

Fijn feministen meppen in videospelletjes!

De open spelstructuur van Red Dead Redemption biedt daarvoor alle ruimte. Op Youtube filmpjes is te zien hoe speler Shirrako een strijdster voor vrouwenkiesrecht slaat, met een lasso vastbindt en in een mijnschacht gooit. Titel: Dropping feminist to hell and killing the devil. In een ander filmpje voert hij de feministe aan een alligator. Opgewonden en blij volgen andere spelers dat voorbeeld en uploaden hun eigen filmpjes vol moord en doodslag:

Given that Red Dead Redemption 2 is the biggest video game of the year and that much of video game culture is ensconced in blatant misogyny, it’s not surprising but still upsetting that some players are delighted that the game lets them beat, abuse, and kill these characters.

Producent Rock Star Games bood mensen eerder ook al alle ruimte om hun haat jegens vrouwen symbolisch uit te leven. Red Dead Redemption 1 schetste een zeer, zeer vijandig beeld van vrouwen. Als speler kwam je vrouwelijke personages vooral tegen als zeur en/of liegbeest. Het spel bood je alle mogelijkheden om een vrouw vast te binden aan spoorrails en toe te kijken terwijl ze wordt overreden door de trein. Met eerdere producties, zoals de Grand Theft Auto serie, liet de producent ook al zien dat vrouwelijke personages stukken vlees zijn. Spelers konden daar seks hebben met hoeren, en de vrouwen daarna vermoorden om hun geld terug te pakken.

Bij dit alles is het belangrijk om te beseffen dat wat we in onze fantasie doen, ook iets zegt over hoe het er in de werkelijkheid aan toe gaat. Videogames zijn door mensen verzonnen verhalen. Wat die verhalen wel en niet bieden, en de manier waarop mensen reageren op aangeboden personages, is geworteld in onze cultuur, normen en waarden. Daarom is het verontrustend dat grote spellen met een hoge status spelers ruimte geven voor allerlei seksistische moordzucht. Via het spel borrelen opeens zichtbaar mannen op die het geweldig lachen vinden om vrouwen te slaan en te vernietigen:

“I killed that lady too,” user Joker Productions, a channel with over 120,000 subscribers, wrote. “Every time I went to the tailor right there I had to listen to her yapping. Got fed up so I took her to lunch… except the only thing served was buckshot.” “You could take this small portion of the game, stretch it to full AAA game length, charge me $60 for it, and I’d pre-order it with a season pass,” a user named Silly Goose wrote.

Een videogame waarin dit kan, versterkt andere culturele patronen waarbij vrouwen symbolisch of echt vernietigd worden. Zoals feministe Anita Sarkeesian, die het doelwit werd van trollen, doodsbedreigingen ontving en een tijdje onder moest duiken omdat ze seksisme in videospelletjes aan de kaak stelde. Eén van de trollen ontwierp een game waarin je haar gezicht bont en blauw kon meppen, ter versterking van de haatcampagne tegen haar.

Dit soort vijandige fantasieën versterken ook patronen rond het uitgummen van vrouwen, een andere vorm van al dan niet symbolische vernietiging. In veel gevallen komen vrouwen domweg niet in het verhaal voor, of alleen in stereotype rollen in de marge. Alles draait om veelal witte mannen, hun avonturen, hun lof en eer. Dit gebeurt in het echt ook. Tik ‘vergeten vrouwen’ in op een zoekmachine, en het wemelt van de overzichten van ondergewaardeerde en gemarginaliseerde kunstenaressen, outlaws, schrijfsters, geleerden, politici, enzovoorts.

De uitwassen rond Red Dead Redemption 2 laten zien dat we nog een lange weg te gaan hebben….

 

 

Mentale patronen zijn hardnekkig

Zelfs als je je bewust voorneemt iets te doen met diversiteit, kan het nog gedeeltelijk ”mis” gaan. Dat blijkt onder andere uit de ervaringen van auteurs die vaker vanuit het perspectief van een vrouwelijke hoofdpersoon willen werken, of lezers die meer schrijfsters willen ontdekken. De mentale patronen zijn hardnekkig. Je moet echt willen, want zodra je terugzakt in automatismen steekt de oude mannelijke, blanke canon weer de kop op…

Een mooi en hoopgevend voorbeeld biedt Anne Polkamp, een 29-jarige promovendus in de filosofie. Zij is op dit moment bezig met een papieren wereldreis – fictief ieder continent bezoeken en een roman uit ieder land lezen. Het was nadrukkelijk haar bedoeling de canon van blanke mannelijke auteurs te omzeilen en meer romans te lezen van vrouwen en mensen m/v/x met een gekleurde huid. Dat betekende dat ze per land bewust zocht naar andere stemmen dan de klassieke romans van gevestigde mannelijke auteurs.

Dat bewuste streven zorgde meteen voor verbetering. Oorspronkelijk bevatte haar boekenkast 78% mannelijke auteurs, voor 88% afkomstig uit Europa, Noord-Amerika of Australië en voor 95% blank. Na de eerste etappe van haar wereldreis zag de stapel van 32 gelezen boeken er al heel anders uit. Het aandeel vrouwen verdubbelde, van 22 naar 44%. Ook had ze veel meer werk gelezen van auteurs met een gekleurde huid.

Ondanks de verdubbeling was dat percentage van 44 voor Polak een teleurstelling. Ze had zo gericht gezocht naar schrijfsters, dat ze verwacht had dat ruim de helft van de boeken uit de pen van een vrouw was gevloeid. Nee dus:

Ik telde nog een keer, en nog eens, maar het resultaat bleef hetzelfde. Zou de literatuur zo worden gedomineerd door mannen dat ik zelfs in een project waarin ik nadrukkelijk op zoek ga naar extra veel vrouwen, niet verder kom dan 44%? Waar zijn alle vrouwen uit de wereldliteratuur?

De dominantie van mannen bleek hardnekkig. Daarom stelde ze haar plan bij. Voortaan neemt ze ook non-fictie mee bij haar keuze voor een boek uit een specifiek land. En welk land ze ook aan doet op haar literaire wereldreis, voortaan zal ze louter werk van schrijfsters lezen:

Het punt is niet dat ik mannen wil negeren. Het punt is dat ik vrouwen al bijna dertig jaar negeer. Het is tijd om te horen wat zij te zeggen hebben.

De hardnekkige blanke mannelijke dominantie komt niet alleen voor bij lezers, maar ook bij auteurs zelf. Zo sprak de recent overleden science fiction schrijfster Ursula Le Guin openlijk over haar worsteling om een verhaal te vertellen vanuit een vrouwelijke hoofdpersoon, en bij ‘magiër’ niet volautomatisch een beeld te krijgen van een blanke man. Zeg maar de SF en fantasy variant van ‘de manager is een man’ beeldvorming.

Zo gaf ze de held van de Aardzee-cyclus wél een gekleurde huid, maar de hoofdpersoon bleef een man. Pas in een later geschreven deel krijgt een vrouw een leidende rol in het verhaal. Ook bij De Linkerhand van het Duister viel ze terug op het mannelijke als norm. Ze schiep een androgyne maatschappij, waar buitenaardse wezens het grootste deel van de tijd sekseneutraal leven, maar bleef de personages in die situatie omschrijven met ‘hij’.

Later betreurde ze die taalkundige keuze. Ze werkte aan een gedachte-experiment, legde ze uit in een essay, en hoewel er veel goed ging, erkende ze dat haar roman op dit punt te wensen over laat. Naast de keuze voor ‘hij’,  toont ze de belangrijkste alien ook terwijl hij bezig is met activiteiten die we in onze cultuur associeren met mannen. Hij werkt in de politiek als premier, ontsnapt uit een gevangenis, trekt een slee over een ijsvlakte. De science fiction wereld die ze schept, komt zodoende zeer mannelijk over. Pas op latere leeftijd lukte het Le Guin om zich te ontworstelen aan dit soort oude patronen. Ze creëerde meer vrouwelijke personages en gaf die ook een dragende rol in haar romans en korte verhalen.

Kortom, het vergt een zekere inspanning, maar wie wil, komt er uiteindelijk wel.

Mannen en vrouwen gamen even goed

Brekend nieuws: mannen en vrouwen spelen even goed videogames. Een grootschalig onderzoek onder duizenden deelnemers aan EverQuest II en Chevaliers Romance III wijst uit dat vrouwen even snel als mannen punten verdienen en hogere levels bereiken. Het enige verschil ontstaat door de omgeving. Waar mannelijke gamers als vanzelfsprekend geaccepteerd zijn en aanmoedigingen en complimenten krijgen, botsen vrouwen regelmatig aan tegen seksuele intimidatie en beledigingen van het type ‘meisjes kunnen niet gamen’. Dat werkt onzekerheid in de hand.

Games spelen lijkt triviaal, maar de onderzoekers die keken naar de speelstijlen van mannen en vrouwen wijzen erop dat videogames regelmatig een opstap vormen naar studies en loopbanen in de ICT of de techniek. Als vrouwen terugdeinzen vanwege vooroordelen en intimidatie, en minder gamen, missen ze dat opstapje vaker dan mannen. Zonde, want vrouwen hebben aantoonbaar talent voor dit soort beroepen. Daarom roepen de onderzoekers mensen op om vrouwen wat warmer welkom te heten als ze videogames spelen.

Vrouwelijke gamers rukken gelukkig op – gelukkig, want hoe meer vrouwen, hoe groter de kans dat hun deelname vanzelfsprekend en normaal wordt gevonden. In april dit jaar bleek dat vrouwen 70% uitmaken van de groep die spelletjes op hun smartphone speelt. Kijk je naar alle games, ook op consoles en computers, dan is de situatie bijna in evenwicht met circa 45% vrouwelijke gamers in de V.S. Wel blijkt dat mannen over het algemeen meer mogelijkheden hebben om langere periodes achter elkaar te spelen. In Nederland kan bijna driekwart van de mannelijke gamers sessies van meer dan een uur houden. Vrouwen lukt dat in 56% van de gevallen.

In hun studie naar game-prestaties signaleren de onderzoekers een aantal hoopgevende ontwikkelingen die vrouwen vaker een gelijke kans geven. Zo kunnen vrouwen zich steeds vaker aansluiten bij collectieven zoals ‘de PMS Clan‘. Onderzoek wijst uit dat leden van zulke collectieven zich zelfverzekerder voelen en minder kwetsbaar zijn voor hatelijke sneren. Dat komt hun online prestatie ten goede.

Daarnaast introduceren de producenten van online platforms steeds vaker middelen om spelers die zich rottig gedragen, een halt toe te roepen. Riot Games nam bijvoorbeeld The Tribunal op in de speelwereld. Als een speler laakbaar gedrag rapporteert, analyseren andere spelers de klacht en spreken een collectief oordeel uit. Wangedrag kreeg zodoende negatieve gevolgen voor de dader. En, verrassing: online lastig vallen van vrouwen nam daarna zichtbaar af. Niet alleen voor vrouwen, maar voor iedereen leverde dat een prettigere omgeving en meer speelplezier op. Top!

Uniek: Jemisin wint derde Hugo op een rij

Auteur N.K. Jemisin leverde een unieke prestatie. Ze won de Hugo Award voor beste roman voor de derde keer achter elkaar. De Hugo geldt als een van de belangrijkste prijzen voor science fiction en fantasy. Het is nog nooit eerder gebeurd dat iemand deze onderscheiding zo vaak op een rij won. Ook in andere categorieën deden schrijfsters het dit jaar buitengewoon goed: ze wonnen zo’n beetje alle prijzen die er dit jaar te vergeven waren.

Foto: Barnes & Noble

Jemisin sloeg haar unieke drieslag met de Broken Earth cyclus, over een door vulkanisch geweld geteisterde wereld. Bepaalde mensen, de zogenaamde Orogenes, kunnen die aardkracht beheersen. Andere mensen vrezen hen vanwege dit talent, maar hebben hen ook hard nodig om rampen te voorkomen. In die gespannen situatie volgt Jemisin de levens van een moeder en dochter, en hoe zij overleven terwijl de wereld een apocalyptische periode van vulkaanuitbarstingen, aardbevingen en andere ellende doormaakt. De Nederlandse vertalingen komen eraan: eind vorig jaar verwierf Luitingh-Sijthoff de rechten dus je kunt deel 1, Het Vijfde Seizoen, inmiddels in je eigen taal lezen. Hoera!

In haar speech, bij de uitreiking van de Hugo, vertelde Jemisin dat ze bewust koos voor een verhaal over gebroken mensen, levend in een gebroken wereld, die moeten zien te overleven onder grimmige omstandigheden:

This has been a hard year, hasn’t it? A hard few years. A hard century. For some of us, things have always been hard. I wrote the Broken Earth trilogy to speak to that struggle, and what it takes just to live, let alone thrive, in a world that seems determined to break you. A world of people who constantly question your competence, your relevance, your very existence.

Als auteur met een gekleurde huid maakte Jemisin helaas vaak mee dat anderen haar niet wilden laten bloeien. (De racistische houding van Trump maakt het er niet beter op.) Zo was ze bijna geen auteur geworden omdat uitgevers haar debuutroman, Killing Moon, afwezen, vertelde ze in haar speech. De poortwachters van de ”echte” SF en fantasy beoordeelden dit boek in eerste instantie als iets waar zwarte lezers misschien belangstelling voor konden hebben, maar verder niet.

Net als haar hoofdpersonen ging Jemisin door totdat iemand wél open stond voor wat ze te zeggen had. En de rest is geschiedenis, zoals dat dan zo mooi heet. Echt, ik wil het liefst uitroepen ‘zie je wel?, nah nah nahnanaaaaaaaah’. Want ik promoot Jemisin al jaren op dit weblog omdat ik haar geweldig vind schrijven. Ze experimenteert met werelden, speelt met vertelperspectief, en ontwijkt keer op keer stereotiepe verwachtingen door met een onthulling alles wat je dacht onderuit te halen. Zulke gelaagde werken, en dan ook nog eens spannend en emotioneel, het kán. Literatuur hoeft niet droog en saai te zijn. Luitingh-Sijthoff, verwerf aub ook de vertaalrechten voor Killing Moon en deel 2, The Shadowed Sun. En de Inheritance Trilogy, waar een recensent over schreef:

Imagine my surprise then to discover that not only was I immediately pulled into Jemisin’s intensely vibrant world, which is so effortlessly realized, but like an addict following his first taste, I now intend to seek out everything else she’s ever published. And again, I don’t even like fantasy. Or so I thought.

Naast Jemisin wonnen ook andere vrouwen belangrijke prijzen. Martha Wells kreeg een Hugo voor haar novelle All Systems Red, over een sociaal onhandige robot met de betekenisvolle naam Murderbot. Inderdaad. Ga lezen als je meer wil weten 😉 De Hugo voor het beste korte verhaal ging naar Welcome to Your Authentic Indian Experience (TM), van Rebecca Roanhorse, een vertegenwoordiger van de inheemse bevolking van de V.S. maar zeker geen uitzondering. Mijn grote heldin Ursula le Guin won postuum een Hugo voor No Time to Spare, haar allerlaatste bundel essays en artikelen. En zo ging het door, de ene getalenteerde vrouw na de andere die terecht lof en eer voor haar werk kreeg. Kortom, het was een mooie dag bij de Hugo Awards. Doe je voordeel met de lijst van winnaars en genomineerde auteurs m/v/x, en veel leesplezier!

 

Jamie Li is gewoon erg slim

Ophef over vlogster Jamie Li. Haar ultieme tip in sexy, but tired, but sexy, een life style boek voor jonge vrouwen: mannen moeten hun zaad kwijt, dus vrouwen, maak zin in seks, ook als je eigenlijk niet wil, anders loopt hij bij je weg. Haar boodschap lijkt uit de middeleeuwen te stammen dus die ophef begrijp ik volkomen. Maar de bredere context is belangrijk. Li is gewoon erg slim. De jonge ZZP-er zag de cultuur waarin ze moet overleven en geld verdienen, en sloot bewust of onbewust een patriarchale deal. Ze is het symptoom, niet het probleem.

Trouwe lezers van dit blog kennen waarschijnlijk wel de rubriek De Gereedschapskist, waarin ik steeds een term uit de feministische wetenschap behandel. Woorden zijn namelijk van levensbelang: ze maken iets zichtbaar. Pas als het zichtbaar is, kun je het misschien aanpakken. Zo bestonden er eeuwenlang geen termen voor de situatie in een huwelijk, waarbij een vrouw geen zin had in seks en een man toch haar lijf opeiste. Desnoods met geweld. Pas in de jaren zestig en zeventig kwamen feministen met een woord voor dit type gedrag: verkrachting binnen het huwelijk. Ze problematiseerden deze gang van zaken. Inmiddels is het strafbaar (sinds 1991).

In dit geval heeft de hele situatie rond Jamie Li alle kenmerken van een ander fenomeen, waar we sinds een paar jaar een term voor hebben. Te weten de patriarchale deal. Website Sociological Images omschrijft deze strategie als volgt: een patriarchale deal is een beslissing om rolpatronen die vrouwen benadelen, te accepteren, in ruil voor ieder beetje macht wat een individu los kan peuteren uit het systeem. Het is een individuele strategie, bedoeld om het systeem ten eigen bate te manipuleren, terwijl het systeem zelf intact blijft.

De vrouwen die zo’n deal sluiten, doen dit meestal omdat ze iets in hun mars hebben. Neem Jamie Li. Ze richtte Quarter Magazine op. Ze werkte een tijdje bij Sanoma Media, als beauty & lifestyle editor, en beschikte daardoor al snel over een sterk netwerk onder Bekende Nederlanders (zoals Katja Schuurman). Toen ze sociale media op zocht en haar eigen merk werd, boekte ze al snel succes. Kortom, duidelijk een leuke, goed uitziende vrouw met ambitie. Ze keek waar ze succes kon boeken, en ging in die richting aan de slag.

Heel toevallig zijn de dingen waar je succes mee kunt boeken, dingen die we als Nederlandse cultuur van vrouwen accepteren. Vrouw maakt Youtube filmpjes over make-up? Goed! Duizenden volgers! Vrouw zoekt kapitaal om haar onderneming uit te breiden: fout! Alleen mannen zijn serieuze ondernemers waar je serieus in investeert! Vrouw roept vrouwen op hun partner op afroep te pijpen, in de hoop dat hij dan misschien bij haar blijft? Goed, bestseller! Vrouw roept vrouwen op dat ze eigen wensen en behoeften hebben, nee mogen zeggen en dat mannen dat moeten accepteren? Eng, zure feministe, zeur!

Deze deal brengt Li als individu maximale winst: aandacht, volgers, inkomsten, een bestseller, een spannend leven waarbij je bijvoorbeeld een dagje op stap kunt met Ronnie Flex – bijna 470.000 keer bekeken toen ik keek.  In ruil daarvoor spuwt Li dit soort teksten uit: 

Mannen zitten altijd in kamp konijn. Als je [als vrouw] écht geen zin hebt, doordat je niet lekker in je vel zit of lichamelijke klachten hebt, dan heb ik geen praktische tips voor je […] Maar als dat niet het geval is, dan moet je zin maken. Want mannen moeten hun zaad kwijt.” […] „is de zak eenmaal geleegd, dan heb je de man terug waar je voor hebt getekend. Dan is-ie weer leuk en gezellig.”

Dit is dezelfde soort kul die SGP-ers, mannenrechtenactivisten en andere oerconservatieve fans van traditionele rolpatronen ook spuwen. Sterker nog, toen onvrijwillig celibataire mannen, Incels, besloten dat hun seksloze leven de schuld was van vrouwen en in het rond begonnen te schieten, stonden er meteen opiniemakers als Ross Douthat op met het voorstel om een soort seks-distributiesysteem in te stellen. Geef dat soort mannnen een vrouw die wél seks met ze heeft, dan stopt dat soort geweld vanzelf. Incels waren super enthousiast. Boeien, dat vrouwen mensen zijn met gevoel en verstand – verdelen die handel. Vergeleken bij dit soort gasten valt Li eigenlijk nog mee.

Laten we dit soort vrouwenhaat vooral blijven bestrijden waar we het tegenkomen. Ja, Li heeft het recht een boek te publiceren, waarin ze mannen reduceert tot hersenloze konijnen en vrouwen tot consumptiegoederen zonder een eigen wil. Anderen hebben het recht kritiek te uiten en te wijzen op het hoge gehalte seksisme van haar schrijfsels. Maar laten we breder kijken naar de cultuur die vrouwen als Li produceert. Alleen dan kunnen we meer doen dan symptoombestrijding.

Kwart WW1 gedichten kwam van een vrouw

Engelstalige vrouwen schreven een kwart van de gedichten in en over de Eerste Wereldoorlog in Engeland. Wow, dat wist ik niet. Zoals zovelen dacht ik bij Engelse poëzie over die Grote Oorlog automatisch aan mannen zoals Wilfred Owen. Maar zoals de BBC benadrukt, vertegenwoordigden deze mannelijke militairen een minderheid. Ze kwamen niet verder dan 20% van de ‘productie’. Dat hun werk desondanks zo dominant is, komt door de manier waarop de canon tot stand kwam.

Dichteres Charlotte Mew

Canon-vorming komt tot stand op basis van status en macht. Zo ook hier. Militairen, zeker vanuit de hogere rangen zoals officier, stonden zeer hoog in aanzien in het Engeland van rond 1914. Zelfs als ze, zoals Owen, nauwelijks bekend waren als dichter in hun eigen tijd, kregen ze daarna alsnog een podium. De literaire elite hees de militaire mannen op een schild, onder andere door hun gedichten te bundelen en te publiceren. Vrouwen kregen geen plek in die prestigieuze overzichten.

Dus voilà, wie op school gedichten krijgt uit en over de Eerste Wereldoorlog, krijgt Wilfred Owen en collega’s voorgeschoteld. Engelse (maar ook Nederlandse) leerlingen horen of lezen niks van bijvoorbeeld Evelyn Underhill, die in haar gedicht ‘Non-combatants’ stelde: “Never of us be said/We had no war to wage.” Of Charlotte Mew, die net zo goed als Owen de vernietigende effecten van oorlog beschreef.

Langzamerhand beginnen mensen te morrelen aan dat beeld van ‘oorlogspoëzie = mannen zoals Owen’. Website Allpoetry zette een aantal dichteressen op een rijtje, met  links naar hun gedichten. De universiteit van Leicester publiceerde een speciale paper, om aandacht te vestigen op de stem van vrouwen. Volgens de universiteit

We are engaged in a process foreseen in 1918 by Eleanor Farjeon: ”Men will begin to judge the thing that’s past As men will judge it in a hundred years.” The quotation chosen to head this Bookmark may seem to be deliberately provocative, but even the most diligent reader of the poetry of the period would be hard-pressed to find any popular anthology that includes the work of a single female poet and might be tempted therefore to add to the quotation used, ‘or cared what they wrote’.

Tegenwoordig raken mensen zelfs een beetje los van het Westelijk front. De Eerste Wereldoorlog speelde zich op zeer veel fronten af, in allerlei andere landen dan België/Frankrijk/Duitsland. De gedichten die uit de koloniën en andere verder weggelegen fronten komen, beginnen ook aandacht te krijgen.

Het gaat niet snel, dat bijsturen en verbreden van de klassieke canon, maar het gebeurt. Vooruitgang!

Weldenkende mensen pleiten voor diversiteit in computerspelletjes

Vrouwelijke personages in computerspelletjes lijken slechts één verschijningsvorm te hebben: superlank, maar wel sexy en met grote borsten. Aanranding in games is geen probleem of wordt zelfs aangemoedigd. Je zou hopen dat deze situatie anno 2018 verdwenen was, maar nee. Hoogstwaarschijnlijk omdat uit onderzoek blijkt dat de dominante bedrijven die games produceren, het domein zijn van blanke en in mindere mate Aziatische mannen. De urgentie ontbreekt zodoende. Wil je verandering, dan moet dat van buitenaf komen. Van andere bedrijven, en van spelers, waaronder steeds meer vrouwen.

Eerst wat feiten. Een analyse van nieuwe ”grote” games gepresenteerd op vakbeurs E3, wijst uit dat slechts 8% een vrouwelijke hoofdpersoon kent. Dit percentage schommelde in de voorgaande jaren ook al tussen de 7 en 9 procent, oftewel de boel stagneert al tijden. De enige reden daarvoor is angst, gebaseerd op vooroordelen. Een beetje zoals de mythe dat een vrouwelijke hoofdpersoon in een film vergif is voor succes in de bioscoop, grondig onderuit gehaald als je feiten bekijkt – sterker nog, cijfers tonen aan dat films met vrouwen in de hoofdrollen juist meer succes hebben.

Met mannelijke hoofdpersonen hebben bedrijven geen probleem. Een kwart, 24%, van de games draait om een man en geeft de speler geen keuze in sekse. De enige lichte verbetering zit bij de games die de speler laten kiezen of ze een mannelijk of vrouwelijk personage als held/in nemen. In trailers laten grote ontwikkelaars zoals Ubisoft steeds vaker naast de man ook het vrouwelijke personage zien. Dat vergroot de kans dat een speler inderdaad voor de vrouwelijke variant kiest, want de meesten doen dat niet. Bij Mass Effect koos bijvoorbeeld slechts 18% van de spelers voor de vrouwelijke hoofdpersoon.

Waar de dominante bedrijven vrolijk door gaan met blanke mannen voorop stellen, komt diversiteit van buiten- en van onderaf. Zogenaamde indie-bedrijven, kleinere ontwikkelaars die buiten de paar dominante kolossen opereren, kennen meer diversiteit in hun personeelsbestand en maken games die ook veel diverser zijn. Sterker nog, soms zijn de games ronduit activistisch. Zoals Hair Nah, een game waarbij je een zwarte vrouw speelt die moet voorkomen dat wildvreemde mensen aan haar haar zitten:

The web game, created by designer Momo Pixel, went viral in November, and allows users, as a black woman named Aeva, to fend off a swarm of incoming white hands trying to touch her hair. As Pixel told Newsweek in November, “It’s literally happened to every black girl I’ve met….Working on this game was such a breath of fresh air because finally I get to tell you, ‘No, stop touching me,’ before it happens—and in the most fun, chill, hilarious way.”

Een ander, iets ouder voorbeeld, is Decisions that Matter, eveneens gemaakt door een vrouwelijke ontwerper. Deze game gaat in op seksueel geweld en beschikt over een knop waarmee je spelsituaties direct kunt stopzetten als het te dichtbij komt voor een speler.

Ook vrouwen algemeen roeren zich meer en meer om te pleiten voor diversiteit.  Eén van de vrouwen die al jaren aan de weg timmert op dat gebied is Anita Sarkeesian van Feminist Frequency. In haar Youtube video’s analyseert ze haarscherp wat er gebeurt met vrouwen in games en pleit voor meer diversiteit:

Daarnaast hield organisatie Women in Games in juli 2018 een succesvol congres in Italië om zich te beraden op de situatie.

Beeldvorming lijkt triviaal, maar dat is het niet. Wat je keer op keer herhaalt ziet in fictie en fantasie, heeft effect op mensen:

The ultimate takeaway is that the lack of diverse body types isn’t just a wasted artistic opportunity, but an actively dangerous reinforcement of the idea that women become less valuable if they’re larger, older, or simply different from this template.

Dat geldt dubbel voor jongeren die nog verder moeten opgroeien en al doende en ziend leren wat ‘normaal’ is en wat niet – zie dit onderzoek, bijvoorbeeld. Van seksobjecten op het scherm en mannelijke hoofdpersonen dominant in de marketing, is het vervolgens maar een kleine stap om meisjes en vrouwen in de echte wereld vijandig te behandelen. Zo wijst onderzoek uit dat eenderde van de vrouwelijke gamers discriminatie tegenkomt en dat 32% te maken kreeg met seksuele intimidatie.

Als games stelselmatig één bevolkingsgroep voorrang geven en alles inrichten zodat hun fantasie wordt geprikkeld, ga je daar aan wennen. Als een ontwikkelaar vervolgens vrouwen een grotere rol laat spelen, is het gejank niet van de lucht. Zo schoten jongens en mannen massaal in een kramp toen Battlefield V vrouwelijke militairen toonde – geheel accuraat, want vrouwen speelden altijd een rol in veldslagen en oorlogen.

Ontwikkelaar DICE gaf geen krimp en liet dit deel van de fans weten dat de vrouwelijke militairen blijven:

“The Battlefield sandbox has always been about playing the way you want,” he concludes. This sometimes means offering fantastical experiences that are neither realistic nor historically accurate, “like attempting to fit three players on a galloping horse, with flamethrowers,” writes Gabrielson. “With BFV you also get the chance to play as who you want. This is #everyonesbattlefield.”

Dat is een houding waar meer ontwikkelaars een voorbeeld aan kunnen nemen. Natuurlijk gaan mensen met onverdiende privileges protesteren als hun speeltje afgepakt wordt en ze moeten delen met andere mensen. Dat heet volwassen worden en daar moeten deze mensen mee leren dealen. Verandering gaat in kleine stapjes, maar ze komen er. Als we maar blijven duwen, trekken, bekritiseren, belonen en goede voorbeelden geven.

Nieuwsronde: vrouw als kanarie in de kolenmijn

Zo weinig tijd, zoveel mooie artikelen. Daarom een nieuwsronde met links naar allerlei interessante analyses, mooi geschreven artikelen en essays. Geniet ervan en hopelijk biedt het stof tot nadenken….

• Allereerst een mooie analyse van wielrenster en wieleranalist Marijn de Vries over de onderwaardering van de vrouwensport. Ze kreeg meteen te maken met het klassiek Hollandse koor van zeur niet roepers toen ze daar aandacht voor wilde vragen. Pas toen mannen het onderwerp serieuzer namen, kwam het thema op de agenda. Maar ze blijft hoopvol: via haar bestuursfunctie kan ze meer invloed uitoefenen en lobbyen voor preventie van seksueel misbruik en een betere betaling van grofwielrensters. Ze ziet vooruitgang. Lees vooral haar hele artikel voor dagblad Trouw.
• Om te begrijpen hoe dit werkt – vrouw begint ergens over en zeurt, man begint ergens over en het is belangrijk – kan de term Patriarchaat behulpzaam zijn. Charlotte Higgins constateert in de krant The Guardian dat dit begrip een tijdje uit de mode was, want jeetje, kan er niet een ander, vriendelijker woord voor komen. Maar om de systematische marginalisering van vrouwen en het vrouwelijke te begrijpen én er effectief iets aan te doen, blijkt patriarchaat toch het beste te voldoen. Steeds meer feministische groepen gebruiken het woord weer en worden er strijdbaarder door. Zelfs kritische religieuze mensen gebruiken de term op een goede manier in hun analyses. Wow.
• Vrouwen blijven de kanariepiet in de kolenmijn, citeert journaliste Elizabeth Chang. Als er ergens iets giftigs broeit in de samenleving, merk je dat als eerste aan de dode en gewonde vrouwen. Chang werkte voor de Amerikaanse krant Capitol Gazette, waar een man onlangs vijf mensen dood schoot. Al snel bleek dat hij een historie had van vrouwenhaat en vrouwen belagen. Hij kon het niet verkroppen dat een vrouw hem afwees en dat de krant er over schreef. Na allerlei juridisch getouwtrek besloot hij zijn gelijk met geweld te halen. Iets wat wel meer mannen doen….
• ….maar waarover media vaak zwijgen in alle talen. Ook in Nederlandse kranten las ik er weinig tot niets over. Terwijl seksisme en vrouwenhaat overduidelijk een belangrijke rol speelde als factor in dit geweld. Veel mannen die meer dan drie mensen in een keer doodschieten, schopten, sloegen en belaagden daarvoor vrouwen. We moeten stoppen om mannen met fragiele egootjes te beschermen en dit probleem aanpakken, roept feministische auteur Laurie Penny op. Echt, het is mogelijk te veranderen: ,,There is nothing in men’s nature that obliges them to behave like this. The problem is not masculinity but misogyny. There are plenty of shy, lonely men living in their parents’ basements who have not taken up violent woman-hatred as a way to relax after work.”
• Dat vrouwen het beter krijgen is in eenieders belang, want terreurorganisaties vinden wanhopige vrouwen maar wat fijn. In ruil voor voedsel en water kunnen ze vrouwen dwingen terroristische acties uit te voeren. De vrouwen zijn zo wanhopig dat ze iedere kans aangrijpen om de dag te overleven. Ze zijn zodoende een gewillige prooi. Volgens de NATO bieden ze betere ”hulp” aan vrouwen dan organisaties die terrorisme juist willen bestrijden.
• De Academy of Motion Picture Arts and Sciences, de groep mensen die beslist welke film een Oscar krijgt en welke niet, wordt steeds diverser. Vrouwen maken inmiddels 31% uit van de Academy, tegen een kwart in 2015. Het aantal mensen met een gekleurde huid verdubbelde zelfs ten opzichte van 2015 – het percentage steeg van 8 naar 16%. Belgisch magazine Knack constateert dat de Academy eindelijk gevoelig lijkt te worden voor de aanhoudende kritiek op de monocultuur, en pogingen doet meer diversiteit te bereiken. Mooi nieuws, want Oscars zijn van invloed op trends in filmland, en welke verhalen we status geven en welke niet. Hoe diverser dus de kiescommissie, hoe groter de kans op meer diversiteit in de stemmen die we horen.
• Dat blijkt ook maar weer eens bij Ocean’s 8. Waar mannenproducties zoals The Expendables rustig drie sterren bijeen harken, geven filmcritici Ocean’s 8 hooguit een magere twee sterren. Steeds meer vrouwen nemen daar aanstoot aan. Vervang ‘jaren tachtig macho’s en hoera ze blazen dingen op’ door ‘acht actrices op hoogtepunten in hun carrière stelen dingen’ en je hebt de switch van man naar vrouw gemaakt. Waarom krijgt het mannelijke vermaak dan hogere waarderingen dan de vrouwelijke variant? Seksisme, signaleren de actrices en vele vrouwen met hen. Plus de eenzijdige groep critici. Ruim 80% blank en mannelijk. Waarom bepaalt die monocultuur onze smaak? Ocean’s 8 rulez!
• Een ongewenste zwangerschap voorkomen. Prettige seks – hoe en wat. En pijnlijke menstruaties. Zo ziet de top drie eruit van de zorgen die vrouwen hebben rond hun seksuele gezondheid, volgens een onderzoek van Public Health England. De organisatie bevroeg een groep van 7000 vrouwen om tot deze top drie te komen. Wat betreft menstruatiepijnen en andere ellende blijkt 42% van de vrouwen ergens aan te lijden, maar nog geen 20% zoekt daarvoor medische hulp. Veel vrouwen willen niet zeuren, schamen zich of zijn terecht bang afgepoeierd te worden door artsen die moeite hebben om vrouwen te geloven.
• Mannelijke journalisten volgen en reetweeten vooral (91%) andere mannen op Twitter, wijst onderzoek uit. Vrouwelijke journalisten komen bijna niet door dit bolwerk van elkaar schouderkloppen gevende mannenbroeders heen. Mannen domineren op die manier discussies op sociale media en beïnvloeden daarmee ook politieke ontwikkelingen. Want ook politici volgen vooral mannen en mannelijke journalisten op Twitter. Zo krijg je een zichzelf versterkende loop tussen media en politiek.Het goede nieuws? Meten is weten, en als je zelf inziet hoe eenzijdig je Twittergedrag is, kun je je gedrag aanpassen en bewust de opinies van vrouwen versterken.
• Vrouwen zijn vaak solidair met elkaar. Dat blijkt maar weer eens uit een hele lading verhalen van vrouwen die elkaar in bescherming namen in situaties rond straatintimidatie en seksueel geweld. Wildvreemde vrouwen zien dat er iets mis gaat en helpen een andere vrouw. Op Tumblr delen nu steeds meer vrouwen dit soort ervaringen. Hartverwarmend. En wat zou het fijn zijn als wij vrouwen overal veilig rond zouden kunnen lopen…..
• Fun Facts rond vrouwelijke burgemeesters: tot 1933 verbood de Gemeentewet vrouwelijke burgemeesters. Het ambt was voorbehouden aan mannen. Na opheffing van het verbod werd Truus Smulders-Beliën de eerste. De vooruitgang verliep moeizaam. Dik in de jaren tachtig telde Nederland slechts 25 vrouwelijke burgemeesters. In 2017 was dat opgelopen tot 81, en dit jaar 99. Dat is inclusief de aanstaande benoeming van Femke Halsema in Amsterdam. Partijen als de SGP weigeren stelselmatig vrouwen voor te dragen voor het ambt. De Kroon is vooruitstrevender: 35% van de door Nederland gekozen burgemeesters is vrouw.

 

Ophef boekenweek is teken van vooruitgang

De moeder, de vrouw. Dit thema van de boekenweek 2019 leidde, tot verbazing van organisator CPNB, tot ophef. Ik vind die ophef een teken van vooruitgang. Twintig jaar geleden zouden de meeste mensen niet met hun ogen geknipperd hebben en een instantie klakkeloos z’n gang hebben laten gaan. Nu niet. Het wemelt op twitter van de protesten, 300 auteurs en uitgeverijen publiceerden een protestbrief in NRC Handelsblad en De Morgen, en boekhandel Savannah Bay gaat een eigen boekenweekthema bedenken. Met een door vrouwen geschreven boekenweekessay – en geschenk.

Bij alle reacties die tot nu toe verschijnen licht ik graag een paar thema’s uit. Allereerst de veelbetekenende reactie van de stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek. De CPNB liet in een interview weten dat ze de ophef niet aan zagen komen en waarschijnlijk de verwoording van het thema onderschat hebben:

We wilden de veelkantigheid van het moederschap laten zien. ‘De moeder de vrouw’ uit het gedicht van Nijhoff vonden we een mooie literaire verwijzing. We dachten dat het duidelijk zou zijn. Maar allerlei discussies zijn door elkaar heen gaan lopen.’

De CPNB maakt hiermee pijnlijk duidelijk dat ze totaal gemist hebben welke lading deze termen hebben. Eeuwenlang was ‘de’ vrouw een groot probleem. Mannen schreven boeken vol over haar inferieure aard, losse zeden, hysterische emoties en leugenachtige sluwheid. Binnen die staat van zonde en slechtheid was het moederschap, naast non worden, de enige geaccepteerde positie van de vrouw. Allerlei geleerde mannen en kerkvaders schreven voor hoe belangrijk het was dat vrouwen trouwden en kinderen kregen en hoe ze vervolgens moesten zijn. Deze belerende teksten stonden bol van woorden als dienen, verzorgen, gehoorzamen, zwijgen, de man volgen, al dan niet religieus bekrachtigd met Bijbelteksten.

Tot op de dag van vandaag benutten mannen met macht hun podium nog steeds om uit te leggen waarom ze vrouwen minderwaardig vinden. En gebruikt een bepaalde groep mensen ‘moeder de vrouw’ nog steeds om te verwijzen naar de vrouw die zichzelf helemaal wegcijfert om voor zijn kinderen en voor hem te zorgen. ‘Moeder de vrouw’ heeft geen eigen naam, haar taak en functie zijn belangrijk, niet zijzelf als persoon, zoals deze cartoon treffend parodieert:

Hoe seksistisch dit de vrouw de moeder/moeder de vrouw is, weet je meteen als je andere varianten probeert. Je hoort nooit ‘vader de man’ of ‘dochter het meisje’, signaleert Paulien Cornelisse. Inderdaad, en daarom ben ik rond dit boekenweekthema zo blij met de protesten. ‘De moeder’, ‘de vrouw’ zijn terecht zeer problematische begrippen geworden, en vrouwen eisen het recht op om hier zelf iets over te zeggen te krijgen. Dat het CPNB de ophef niet aan zag komen zegt alles over het CPNB. Nederlandse vrouwen en veel mannen zijn inmiddels een stapje verder.

Andere tegenreacties over de ophef spreken ook boekdelen. Özcan Akyol benutte zijn podium als columnist van het AD om vrouwen die aanstoot nemen tegen het boekenweekthema, te betichten van hysterie. Dit woord duikt regelmatig op als vrouwen in verzet komen tegen onrecht. Ze hebben geen terechte aanklacht, nee, ze zijn hysterisch. Het is naast ‘hoer’ hét etiket om vrouwen te diskwalificeren en terug in hun hok te meppen.

Akyol haalt nog een ander seksistisch geintje uit in zijn opiniestuk. Hij verklaart vrouwen zo sterk, nobel en ”veel subtieler dan mannen”, dat ze dit soort protesten helemaal niet nodig zouden hebben. Ook dit type argument kent een lange geschiedenis. Opleidingen, hadden vrouwen niet nodig. Stemrecht ook niet, want de vrouw had al genoeg invloed als moeder en echtgenote. Politiek was zo’n smerig bedrijf, daar moesten edele vrouwen met hun tere aard helemaal niks van willen weten, ze waren zo goed en hoogstaand dat ze dat maar beter konden overlaten aan mannen. Opnieuw, brrrrrrr.

Tot slot de ja-maar types die de protesten verdraaien. Mogen mannen dan niet schrijven over vrouwen en moeders? Boehoehoehoe, identiteitspolitiek, de creativiteit gaat ten onder aan politiek correct geleuter. Dit is een favoriet argument van conservatieven om alle pogingen af te slaan om meer diversiteit te bereiken. Daarbij vergeten ze gemakshalve dat zijzelf ook aan identiteitspolitiek doen: de identiteit van de blanke man die kan terugvallen op zijn machtspositie als de neutrale standaard, de objectieve brenger van universele waarheden – terwijl alles aan elkaar hangt van subjectiviteit, blinde vlekken, de angst om privileges en macht te verliezen, enzovoorts. Zeg maar de profiteur van het informele mannenquotum aan de top van het bedrijfsleven of de politiek, die tegen een vrouwenquotum is want ‘we moeten alleen voor kwaliteit gaan’. Zoals Mark Rutte.

De CPNB heeft inmiddels in een verklaring laten weten te willen kijken hoe ze een positieve wending kunnen geven aan het thema van de boekenweek. De stichting gaat graag in gesprek met de ondertekenaars van de protestbrief. Misschien lukt het om tot ”creatieve oplossingen” te komen, hoopt de CPNB. Nog beter lijkt mij: beter voeling houden met de maatschappij, zich bewust worden van seksisme, en vanaf nu boekenweekgeschenken – en essays jaarlijks 50-50 door mannelijke en vrouwelijke auteurs laten schrijven.

Klassieker Joanna Russ krijgt nieuwe uitgave

Leve de universiteit van Texas! Die verzorgde een gedegen nieuwe uitgave van de klassieker ‘How to Suppress Women’s Writing” van Joanna Russ, met een voorwoord van Jessa Crispin. (In Nederland verscheen haar boek onder de veel mildere titel Andere Levens, Andere Letteren). Dit is geweldig nieuws, want wat Russ schreef over uitsluitingsmechanismen bij schrijfsters geldt net zo goed voor de situatie rond kunstenaressen, onderneemsters, wetenschapsters, opiniemaaksters enzovoorts. En is nog steeds akelig actueel.

Bron: Financieel Dagblad

Russ wijst er in haar boek op dat culturen echt wel veranderen en beschaafder kunnen worden. Zo hebben we sinds een paar decennia nauwelijks wetgeving die vrouwen expliciet en gericht uitsluit van bepaalde beroepen of bezigheden. Vrouwen blijven sinds de jaren vijftig handelingsbekwaam na hun huwelijk. Bijna niemand doet in het openbaar nog botte uitspraken dat vrouwen iets niet zouden kunnen, niet zouden mogen of niks voorstellen. Doet iemand dat wel, dan volgt (terecht) felle kritiek.

Je zou oppervlakkig gezien kunnen denken dat alles ok is. In de praktijk, stelt Russ, wéten we als samenleving echter heel goed wie iets mag zijn of doen, en wie niet. Zo zijn historici witte mannen, onderzocht Suze Zijlstra. Serieuze auteurs vinden we witte mannen, onderzocht Corina Koolen. Ondernemers vinden we witte mannen, analyseerde het Financieel Dagblad.

Vanuit dat wereldbeeld zijn vrouwen vreemde eenden in de bijt. Ze horen er niet bij. Duiken ze toch op, dan ontstaat er een probleem waar je zo snel mogelijk vanaf wilt. Russ zette voor de literaire wereld op een rijtje wat de acties zijn om het Serieuze Schrijverschap te behouden voor leden uit de correcte groep, namelijk witte mannen. Heel in het kort: ontkennen, belachelijk maken of afbreken, bijvoorbeeld door te zeggen dat ze inferieur werk aflevert, dat ze een waardeloos onderwerp uitkoos, dat ze slechts een eenzame uitzondering is, zich op de verkeerde genres richt, enzovoorts.

Lukt het om vrouwen af te schrikken of, als ze toch schrijven, in het hokje broddelaarsters te houden, dan heb je meteen een extra stok om vrouwen mee weg te slaan. Kijk, vrouwen mogen en kunnen alles maar doen het niet. Of ze doen het wel maar komen niet verder dan truttige romannetjes. Ze kunnen het blijkbaar niet. Ze spannen zich niet genoeg in. Zie je wel, mánnen zijn de serieuze auteurs.

Die manier van kijken en denken heeft voor vrouwen verstrekkende negatieve gevolgen. Anno 2018 ontdekte Corina Koolen dat lezers, recensenten en uitgevers nog steeds niet goed kunnen kijken naar het werk van schrijfsters. Mensen plakken allerlei seksistische etiketten op romans van schrijfsters en weigeren hun werk te erkennen als literatuur. Wat Russ kwalitatief analyseerde, trof Koolen even genadeloos hard aan in haar kwantitatieve onderzoek.

Wat schrijfsters overkomt, overkomt ook andere vrouwen die opduiken op plaatsen waar ze niet horen. Zo vinden we het in Nederland volstrekt normaal als er alleen blanke mannen aan tafel zitten bij talkshows op de televisie. Als er plotseling louter vrouwen aan tafel dreigen te komen, in het programma Buitenhof in dit geval, worden mensen zenuwachtig. Dus zegt de redactie één van de vrouwen af en laat voor haar in de plaats een man komen. Zo ver gaat onze cultuur om het plaatje weer een beetje te laten kloppen.

Vrouwen lopen niet alleen tv optredens mis, ze lopen vanuit het “mannen behoren X te doen” wereldbeeld ook geld en middelen mis om hun ambities te verwezenlijken. Vervolgens kan iedereen hoofdschuddend zeggen “tsja, ze kunnen en willen niet, vrouwen blijven liever bij hun gezin”.

Het Financieel Dagblad schonk bijvoorbeeld onlangs aandacht aan een fascinerend onderzoek naar het taalgebruik van investeerders. Mannen en vrouwen met macht (en geld) spraken met jonge ondernemers die kapitaal wilden werven om hun onderneming te starten of verder uit te bouwen. Na de analyse van talloze gesprekken bleek dat de investeerders bij ‘ondernemer’ aan mannen denken. Vrouwen zijn de vreemde eend, het klopt niet dat zij daar zitten als ondernemer. Daarna hijsen ze mannen in het zadel en wijzen vrouwen af:

De capaciteiten van vrouwelijke ondernemers werden stelselmatig omlaag gepraat, die van mannen omhoog. Mannelijke eigenschappen werden geassocieerd met ondernemerschap, vrouwelijke juist niet. Zelfs als het over dezelfde eigenschappen ging. Alsof – zo schrijven de onderzoekers – het imago van de vrouw ‘strijdig is met de persoonlijkheid van de entrepreneur’. Bijvoorbeeld: ‘Zoals alle vrouwen is ze voorzichtig. Ze durft niet.’ Over een man daarentegen: ‘Hij is voorzichtig, en dat is goed. Hij neemt weloverwogen beslissingen.’ Leeftijd en ervaring werden ook verschillend uitgelegd. Bij een vrouw negatief: ‘Ze is jong en heeft waarschijnlijk geen ervaring in het leiden van een business.’ Bij een man is dat iets positiefs: ‘Hij is een jonge kerel en heeft nog een veelbelovende toekomst voor zich liggen.’

De omgeving moet wakker worden, vooroordelen bijsturen en vrouwen eerlijker beoordelen. Dan pas verandert er écht iets en maakt een vrouwelijke canon of traditie een kans. Joanna Russ constateerde dat in How to Suppress Women’s Writing, en in Nederland kun je haar gelijk dagelijks ervaren door het nieuws te volgen en bijvoorbeeld dat onderzoek van Koolen te lezen.

Daarom top dat haar boek opnieuw breed verkrijgbaar is. Lees haar analyse, ken de argumenten om vrouwen buitenspel te zetten, en wees er alert op als je die mechanismen vervolgens tegen komt op kantoor, aan de talkshow-tafel, op je literaire platform enzovoorts. Want vrouwen zetten door en er is hoop op verbetering:

For hundreds of years, despite those odds against them, the “wrong” writers still manage to write. Likely it won’t be remembered long enough or taken seriously enough, but to read this book is to admire this buried tradition, and realize how much there is to be discovered — and how there’s no time like the present to look at the marginalized writers you might be missing. “Only on the margins does growth occur,” Russ promises, like the guide in a story telling you how to defeat the dragon. Get angry; then get a reading list.

Star Wars heeft het moeilijk met vrouwen

Nu Solo in de bioscopen draait leek het me mooi wat zaken op een rij te zetten rond vrouwen en vrouwelijke personages rond StarWars. De franchise is op de goede weg en geeft vrouwelijke personages steeds meer ruimte. Maar achter de schermen blijft het een drama. Zo heeft Maureen Ryan onderzocht dat de films de afgelopen 41 jaar voor 96% uit de koker van mannen komen. Ze domineren zo de populaire cultuur en de verbeelding rond StarWars.

Eerst het goede nieuws: per film geeft Star Wars vrouwelijke personages meer ruimte. Rebecca Harisson van de universiteit van Glasgow nam alle vrouwelijke personages mee die spreektijd in het scenario krijgen. Daaronder niet alleen menselijke figuren, maar ook als vrouwelijk voorgestelde robots en buitenaardse wezens. Als je alles bij elkaar neemt komen vrouwelijke personages in de allereerste film, A New Hope uit 1977, niet verder dan 15% van de beschikbare ruimte. The Last Jedi kwam vorig jaar uit op 43%. Het totale overzicht:

43% Last Jedi
37% Force Awakens
35% Rogue One
23% Return of the Jedi
22% Empire Strikes Back
20% Phantom Menace
18% Attack of the Clones
17% Revenge of the Sith
15% A New Hope

Zojuist kwam Han Solo, A Star Wars Story uit. Voor zover ik kon achterhalen heeft nog niemand het percentage speeltijd voor vrouwelijke personages berekend. Ik gok een kwart. Dat is best aardig en komt onder andere doordat de film drie vrouwelijke personages telt, en een belangrijke vrouwelijke rebel in een bijrolletje.

Verschillende feministische critici signaleren echter dat het scenario van Solo zich geen raad lijkt te weten met hen. De allereerste vrouwelijke Android die de franchise biedt begint fantastisch, maar eindigt in een nachtmerrie die alles waar ze voor staat ondermijnt en nietig verklaart. Twee van de drie belangrijkste vrouwelijke personages sneuvelen bovendien verdacht snel, en het lijkt er ook verdacht veel op dat dit voornamelijk gebeurt om de mannelijke personages meer ruimte en emotionele diepgang te geven:

By the end of Solo, all of its female characters remain trapped in the systems that define them, shackled by the constraints of technology or some shadowy control or plot dictates about their deaths adding to male characters’ pain.

Dat laatste heet fridging en onder andere ikzelf haat dat. Het reduceert vrouwelijke personages tot een soort kanonnenvoer, terwijl het wel en wee van de mannelijke personages centraal blijft staan.

Net als de criticus van website Hello Giggles vind ik het lastig dit soort uitglijders los te zien van een mannelijke dominantie achter de schermen. Die is enorm. Ryan analyseerde de 17 films die in de loop van 41 jaar in de bioscopen draaiden. Ze bekeek welke mensen op creatief gebied de leiding hadden. Denk aan scenarioschrijvers en de regisseurs. Van de 24 werknemers die dat soort inhoudelijke sleutelposities bekleedden, waren 23 van het mannelijke geslacht. Dat betekent dat mannen 96% van de macht hadden en hebben. Mannen besloten Leia in een slavinnenkostuum te hijsen. Mannen zadelden Nathalie Portman op met een draak van een rol en een roemloos einde, stervend om niks in het kraambed. Enz, enz.

Als meer vrouwen creatieve eindverantwoordelijkheid hadden gehad, zou er wellicht meer discussie zijn ontstaan en hadden scenarioschrijvers en regisseurs dit soort seksisme kunnen afzwakken of voorkomen. Neem Padme. Goh, dus het Star Wars universum kan allerlei technologische hoogstandjes herbergen, maar een echo of een bezoekje aan een verloskundige was niet mogelijk? En daarna sterf je omdat de wil tot leven je verlaten heeft? Wie verzint zoiets? Dat soort dingen.

Het ziet er niet naar uit dat het monopolie van blanke mannen snel verdwijnt. Er staan drie nieuwe StarWars films op de rol, en producent Disney geeft de baan van schrijver en regisseur aan… jawel…. twee blanke mannen, David Benioff en D.B. Weiss. Dat betekent dat de gehele groep creatieve poortwachters blank blijft, en circa 98 procent mannelijk. Vrouwen en mensen met een gekleurde huid m/v komen er niet aan te pas. Dit in een tijd waarin vrouwen en mensen met een gekleurde huid allang lieten zien dat ze grote blockbusters aan kunnen. Denk aan Wonder Woman regisseur Pat Jenkins. Of Ava DuVernay, die Selma regisseerde, en A Wrinkle in Time.

Samengevat: ja er is vooruitgang, ja vrouwen krijgen meer te doen in Star Wars films, maar dat laat onverlet dat mannen deze culturele Juggernaut vormgeven en te vaak blind blijven voor seksisme en marginalisering van vrouwelijke personages. Werk aan de winkel. Disney, laat die blanke mannen eens zitten en geef talent uit andere groepen een kans!

Ode aan Renate Dorrestein

Ai wat een triest nieuws bracht uitgeverij Podium vandaag: schrijfster Renate Dorrestein is overleden. In mijn hart nam en neemt ze een bijzondere plek in. Niet alleen schreef ze spannende romans en goed doordachte essays vol waardevolle inzichten, maar voor mij vormde ze ook één van de toegangspoorten tot het feministische gedachtengoed. Onder andere haar bundel Korte Metten leverde veel stof tot nadenken – en toonde aan dat feminisme en humor vanzelfsprekend prima samen gaan.

Foto: Dagblad van het Noorden

Ik kocht Korte Metten destijds in een kringloopwinkel en viel als een blok voor de lichtvoetige maar kritische manier waarop Dorrestein allerlei sociale fenomenen onder de loep nam. De ware aard van de Nederlandse man, de volkomen ware stelling dat menstruatie niet fijn is, de diepere betekenis van de damestas, haar ervaringen tijdens lezingen over het feminisme (altijd een wantrouwig kijkende man die cijfers eist). Maar ook de vele kleine, persoonlijke observaties die aantonen hoe diep vrouwen geïndoctrineerd zijn om tegen de klippen op aardig te blijven, zich klein te maken en te navigeren in een vijandige wereld.

Een topcolumn uit haar bundel vind ik die over feministen en katten. ”Aan feministische personen zit zo dikwijls een poes vast, dat gesproken mag worden van een causaal verband”, schreef ze. Daarna schaamde ik me nooit meer voor het feit dat ook ik mezelf als feministe identificeer en mijn huis graag deel met een of meer katten. Sterker nog, ik sloot me meteen aan bij de Australian Cat Ladies toen die organisatie in 2013 werd opgericht. En streef nu naar een professioneel einde als kattenvrouwtje.

Dat is trouwens hard werken en veel geld sparen om na je pensioen aan de slag te gaan. Eén kat kost gemiddeld 400 euro per jaar, dus als je er een stuk of acht neemt zit je aan de duizenden euro’s. Behalve jaarlijkse vaccinaties zijn dierenarts-kosten niet meegerekend in dit gemiddelde. Mankeert Poekie dus iets en moet je medicijnen kopen of medische ingrepen betalen, dan zit je al snel ver boven dit gemiddelde. Kortom, het gaat hier om een serieuze ambitie waar je niet zomaar aan kunt beginnen. Je moet vooraf plannen, organiseren en je intensief voorbereiden om, eenmaal oud en verlept, een succesvol kattenvrouwtje te worden.

Een ander topboek vond ik haar feuilleton Voor Alles een Dame. Deze roman/almanak/…X… introduceerde me tot Katholieke vrouwelijke heiligen, recepten voor taart en gebak, en onnavolgbare verwikkelingen op een internaat voor moeilijk opvoedbare meisjes. Tussen alle bedrijven door eiste Dorrestein een plek op voor vrouwen om te doen en te schrijven wat ze willen, met respect voor hun eigen (literaire) tradities:

Van de Berliner bol naar het boek is, zo hebben we gezien, maar een kleine stap. Ook een literair werk geldt al snel als een misbaksel wanneer het anders smaakt dan binnen de gangbare conventies wenselijk wordt geacht. De auteur dient niet af te wijken van de norm. Maar dat is nu juist het probleem. Want hoe zou iemand die de last van eeuwenlang kool koken met zich mee zeult, niet kunnen verschillen van iemand met de lust van eeuwen dobbelen achter de knopen?

Dorrestein maakt dit punt niet voor niets. Analyses van recensies van haar werk tonen aan dat veel critici haar romans duidelijk niet begrepen en neersabelden met oordelen als ‘triviaal’, te veel ‘gemekker’ over voedsel en andere minachtende etiketten. Volgens Vooys volgen die recensies steevast hetzelfde patroon:

• levensbeschrijving met veel aandacht voor het uiterlijk en de kledingkeuze van Dorrestein
• dan wordt Dorresteins nieuw verschenen boek getoetst aan haar maatschappijvisie zoals die uit haar columns en vroegere bezigheden spreekt
• welles-nietes gedoe over de sekseverhoudingen, het feministische gehalte van en het waarheidsgehalte in haar werk (getoetst aan wat de recensent feministisch of ‘waar’ vindt, alsof dat een universele, neutrale en objectieve visie is)
• negatieve beladen waardeoordelen die vooral tegen vrouwen worden gebruikt, zoals ‘te boos’ en ‘drammerig’

Deze meestal mannelijke recensenten hadden geen oog voor de literaire traditie waar Dorrestein zich in wilde scharen en waarmee ze juist weerwoord leverde op gangbare oordelen. Zo geldt het feuilleton nog steeds als een inferieur genre, zeker als de hoofdpersonen vrouwen zijn: het zijn romantische niemendalletjes, soaps, sensatieverhalen, alles behalve Serieuze Literatuur met een hoofdletter L. Wat Voor Alles een Dame in mijn ogen alleen maar leuker en subversieve maakt: dat wat de gangbare kritiek neersabelt, omarmde Dorrestein juist en verhief tot schitterende hoogten.

De laatste jaren zijn literaire recensenten meer tot het inzicht gekomen wat lezeressen en lezers al lang hadden: dat Renate Dorrestein, mede oprichtster van de Anna Bijns prijs, een unieke stem was in de Nederlandse letteren. Haar laatste bundel, ‘Dagelijks Werk’, kreeg lovende kritieken. Dorrestein was toen al ziek. Ze benutte de tijd die ze nog had om voor de laatste keer haar eigen zegje te doen:

“stel je voor dat je na je dood, als je je niet meer kunt verweren, een biográáf achter je aan krijgt”.

Daarnaast geeft ze lezers een kijkje in de keuken van haar schrijverschap.

Heel erg dat dit de laatste ‘echte Dorrestein’ zal zijn. Vaarwel, Renate!

Toegift: dit mooie interview uit dagblad Trouw, van oktober vorig jaar.

Mannenliteratuur vertekent het vrouwbeeld

Onderzoek op basis van duizenden romans over een periode van 200 jaar wijst uit, dat mannelijke auteurs vrouwen meestal niet zien staan. Ze geven vrouwelijke personages maximaal dertig procent van de ruimte – meestal minder. Er zit geen vooruitgang in: mannelijke auteurs uit de Victoriaanse tijd schreven zelfs vaker over vrouwen dan nu. Dit draagt bij aan beeldvorming waarbij we de wereld zien door de ogen van mannen. Slecht nieuws voor vrouwen. Die zien zichzelf nauwelijks terug in verhalen, of worden geconfronteerd met gaslighting.

Gaslighting is een term voor een vorm van psychologische ondermijning. Door een genderbril bekeken: mannen die vrouwen aan zichzelf laten twijfelen door hen constant te vertellen dat ze niet weten wat ze weten, niet voelen wat ze voelen, dat ze zich dingen inbeelden, overreageren, slechte intenties hebben. Zie voor een Nederlands voorbeeld de SF serie Missie Aarde, waarin haar mannelijke collega’s het enige vrouwelijke bemanningslid van een ruimteschip mentaal door de mangel halen, net zolang totdat ze zelf ook gaat geloven in bepaalde vrouwvijandige mythes.

Sarah Churchwell schrijft in een mooi essay dat mannelijke auteurs in hun romans vaak terugvallen op gaslighting van vrouwen via vrouwelijke personages. Ze definiëren de wereld zoals hen dat als man goed uitkomt en reduceren vrouwen tot hysterische domme karikaturen en/of hulpjes van de man. Hun verwrongen vrouwbeeld steekt in verhevigde mate de kop op tijdens periodes, waarin vrouwen in het openbare leven protesteren tegen hun tweederangs status en meer ruimte opeisen. Dat levert bijvoorbeeld personages op die zichzelf feministisch noemen maar de mannelijke held tegeljkertijd op een vernederende manier dwingen om zittend te plassen, beschrijft Churchwell. Huuuu, enge feministen….

Die literaire traditie levert vooral verliezers op, signaleert Churchwell. Verhalen hebben effecten op mensen. Mannen verliezen iets als ze niet lezen of alleen boeken kiezen van mannen, over stoere mannen die oorlog voeren en sexy vrouwen veroveren. Lezeressen vervallen in een totaal gevoel van vervreemding als ze vooral verhalen lezen waarin ze niet voorkomen, of waarin de enige rol die is van een bordkartonnen hatelijk stereotype. De standaard canon vol boeken van blanke mannen die vrouwen negeren of vertekend weergeven is zodoende vooral een lijst van boeken die geen vrouw zou moeten willen lezen. (Tenzij je als schrijfster een studie van hun seksisme wil maken, om de vrouwenhaat daarna te ontmantelen in je eigen romans).

Daarnaast heeft het ook psychologische effecten op schrijfsters, als onze cultuur de beeldvorming uit de kokers van mannen aanneemt voor neutraal en universeel:

Here’s playwright Alison Croggon on the effect such bias can have on the confidence of a writer: “The woman who begins with talent but who finds herself struggling to gain notice simply because she is a woman, can find her ambitions dwindling, her possibilities shrunken, in a continually amplifying feedback loop. Just as success breeds confidence, so the lack of it breeds uncertainty. If millions of reinforcing signals say a woman’s work is less significant, something will eventually begin to stick. This kind of intensifying feedback, which begins at birth, is very difficult to track and even more difficult to combat.”

Dat verzet is echter broodnodig om de dominante beeldvorming te veranderen. Gelukkig komt de zaak steeds meer in beweging. Onderzoeken zoals VIDA tonen in overduidelijke cijfers aan dat het werk van mannen nog steeds onevenredig veel aandacht krijgt in literaire media. Dat leidt tot bewustwording en debat, met hier en daar een verbetering. Vrouwelijke auteurs zoeken ook steeds vaker zelf hun weg, waarbij internet en sociale media zeer behulpzame kanalen zijn. En er kwamen campagnes zoals Lees Vrouwen. In inspirerende artikelen vertellen lezers hoe ze hun leesgewoonten aanpasten en ruimte maakten voor verhalen  van en vaak ook over vrouwen. Churchwell juicht deze ontwikkelingen toe. Het vormt een noodzakelijk cultureel tegenwicht en biedt mogelijkheden om onszelf anders te laten kijken en denken.

Verder lezen: Zie voor de mannelijke dominantie in de Nederlandse literatuur de bevindingen van de Lezeres des Vaderlands. In haar artikelen duikt ze ook regelmatig in de inhoud van romans en zie je dat vrouwelijke personages er ook in Nederland bekaaid vanaf komen. Zoek je geloofwaardige vrouwelijke personages, dan moet je bij de schrijfsters zijn, want hun mannelijke collega’s blijven steken in slachtoffers of hoeren. Zie verder een artikel over de vooroordelen rond hun werk, waar schrijfsters nog steeds mee geconfronteerd worden. Of deze mooie beschouwing van auteur Niña Weijers, of deze analyse van Sanne van Oosten, of dit artikel over de manier waarop ons literatuuronderwijs vrouwen buiten sluit. Kortom nog genoeg werk te doen….