Nobelprijs voor vrede gaat naar drie vrouwen

Wat hebben de Liberiaanse presidente Ellen Johnson-Sirleaf, haar landgenote Leymah Gbowee en Tawakkul Karman uit Jemen met elkaar gemeen? Alledrie winnen ze de Nobelprijs voor de vrede. Op 7 oktober ontvingen ze deze erkenning voor hun jarenlange inzet voor vrede en meer rechten voor vrouwen. Helaas barstte de kritiek meteen los. Op soms zeer dubieuze gronden en in tegenspraak met een analyse dat de kritiek deze keer wel zou meevallen.

De kritiek richt zich vooral op de Liberiaanse presidente, omdat zij als enige van de drie enige bekendheid geniet in Nederland en België. Zo opende de Volkskrant meteen de aanval met een artikel waarin hoogleraar Stephen Ellis mocht uitleggen waarom hij stomverbaasd is over de toekenning van de Nobelprijs aan de Liberiaanse presidente. Zijn redenatie:

Johnson is natuurlijk een bekend politica. Ik heb alleen de indruk dat alleen haar reputatie – dus het feit dat ze als eerste vrouw democratisch gekozen is tot staatshoofd van Afrika – heeft gezorgd dat ze deze Nobelprijs heeft gewonnen. Ik vind dat eigenlijk geen reden om de Nobelprijs voor de Vrede te krijgen.’

Daarmee reduceert Ellis iemand met een indrukwekkende staat van dienst tot een soort Excuus Truus. Zijn tweede redenatie is nog zotter, en wordt gelukkig door hemzelf meteen onderuit gehaald. Johnson-Sirleaf is namelijk hoofd van een regering waarin corruptie voorkomt. Oh, en ze mengde zich indirect in de politieke strijd van haar land. Stop de persen!!! Als die criteria geldig zijn zou 90% van de staatshoofden in de wereld meteen moeten aftreden. En Ellis zelf memoreert al aan het feit dat Barack Obama de prijs kreeg terwijl hij actief oorlog voerde, in Afghanistan. Was geen probleem. Dus waarom valt Ellis Johnson-Sirleaf hier nu mee lastig?

Een derde punt van kritiek is de timing van de toekenning. Er zijn namelijk verkiezingen op komst in Liberia en Johnson-Sirleaf doet mee voor een herverkiezing. De oppositie riep meteen dat het oneerlijk is. Met een Nobelprijs voor de vrede zouden de kansen van de presidente toenemen. De Liberiaanse kiescommissie heeft in een reactie op die kritiek al laten weten dat de verkiezingen gewoon doorgaan.

Kunnen we niet gewoon eens positief blijven? Alle drie de winnaressen krijgen de Nobelprijs voor de vrede omdat zij zich moedig inzetten voor meer democratie en veiligheid, en een verbetering van de positie voor vrouwen. Johnson-Sirleaf moest moeilijke beslissingen nemen, maar slaagde erin krijgsheren tot de orde te roepen en vrede te stichten. De Liberianen kozen haar in 2006 tot presidente op basis van de goede resultaten die ze bereikte.

Sindsdien heeft ze er alles aan gedaan om de puinhopen van jarenlange oorlogen op te ruimen. In een interview van vorig jaar keek ze tevreden terug op de resultaten na vier jaar regeren. Ze was zich er scherp van bewust dat haar land van ver moest komen:

You know, when we started off, we inherited a pretty bad situation, a broken country, collapsed economy. Most of our citizens displaced, either in exile or in refugee camps or in the urban areas looking for safety, dysfunctional institutions, broken infrastructure. So we set about to establish our development agenda, which we talked to the Congress about in March 2006. We identified what we called our four pillars, peace and security, economic revitalization, governance and the rule of law and infrastructure and basic services. And on each of these pillars, we’ve come a long way.

In hun eigen landen zijn Gbowee en Karman twee niet te onderschatten vrouwen. Gbowee wist in Liberia onderlinge verschillen tussen vrouwen te overbruggen. Door een verenigd front te vormen konden de vrouwen beter opkomen voor zichzelf en onder andere deelname aan verkiezingen afdwingen.

Leymah Gbowee

Karman is een 32-jarige mensenrechtenactiviste die in Jemen de bijnaam ‘Moeder van de Revolutie’ heeft gekregen. Ze speelt al jaren een belangrijke rol in de protestbeweging tegen het huidige regime. Ze is ook voorzitter van de organisatie Women Journalists Without Chains. Via die organisatie zet ze zich ook in voor de persvrijheid in haar land.

Tawakkul Karman

Volkskrantcorrespondent Kees Broere, die al jarenlang verslag doet vanuit Afrika, ziet in de toekenning daarom een terechte poging van het Nobelprijs comité om vrouwen welbewust een steuntje in de rug te geven. Plus daarnaast:

En ook erkenning dat de bijdrage van vrouwen voor het creëren van een democratische samenleving van doorslaggevend belang is. Dat is ook zeker zo. In Afrika zijn de vrouwen de hardste werkers. Maar maatschappelijk gezien hebben ze nog geen gelijke kansen.’ […] ‘Het is ook wel terecht dat Johnson deze prijs heeft gewonnen. Liberia is lang geteisterd door burgeroorlogen, zij heeft al eerste een poging gedaan om een einde aan het geweld te maken. En daar is ze voor een deel ook al in geslaagd.’

Formele vredesonderhandelingen? Alleen mannen aub

Een triest jubileum voor de wereld. Tien jaar geleden namen de aangesloten landen van de Verenigde Naties wereldwijd een resolutie aan met een plechtige belofte: als je land een einde wil maken aan oorlog en geweld, heb je óók de vrouwen nodig.  We spreken met elkaar af dat vrouwen erkend worden als partner in de onderhandelingen. Maar helaas, naar nu blijkt uit een studie van het MIT Center for International Studies is dat niet gelukt.

De VN liet een onderzoek doen naar de situatie in zes gebieden waar vredesonderhandelingen lopen. Zoals Colombia, Liberia en Uganda. De Washington Post citeert de onderzoekers, en die winden er geen doekjes om: bij vredesonderhandelingen gaat het vaak om machtsspelletjes en egotripperij, niet om het bereiken van echte vrede. En vrouwen worden tien jaar na het aannemen van de resolutie nog steeds stelselmatig buiten de deur gehouden.

Het MIT rapport somt vanaf pagina zeventien fascinerende redenen op waarom vrouwen geen deel uit zouden mogen maken van vredesonderhandelingen. De uit mannen bestaande groeperingen zeggen regelmatig dat vrouwen niet kunnen onderhandelen, en/of dat ze te weinig verstand zouden hebben van de kwesties waar het om gaat. Waarop MIT opmerkt dat ditzelfde vaak genoeg geldt voor de mannen, maar in hun geval is dat opeens geen enkel probleem. Een andere favoriet die de onderzoekers vaak tegenkwamen: indirect zouden vrouwen al genoeg invloed hebben, dus het is helemaal niet nodig dat ze meepraten.

De studie let op positieve uitzonderingen. In Liberia pikten de vrouwen het niet dat de krijgsheren hen negeerden.  Wekenlang staakten ze, totdat de toenmalige president Taylor eindelijk serieus wilde onderhandelen over vrede. Maar toen die besprekingen begonnen, waren vrouwen nergens te bekennen. En de onderhandelingen dreigden eveneens nergens op uit te lopen. De vrouwen gingen opnieuw tot actie over. Wat leidde tot deze situatie:

In 2003 genieten de krijgsheren daar zes weken lang van de luxe in de hotels. Op originele opnames is te zien hoe dan de in het wit geklede vrouwen de hal van het vergadercentrum zittend blokkeren. ’Generaal Leymah Gbowee en haar leger’ zijn woedend over het onnodige lijden dat maar doorgaat. „Toen een agent me wilde arresteren omdat ik ’gerechtigheid in de weg stond’, ontplofte ik”, blikt Gbowee terug.

Kortom, als vrouw moet je soms de gekste dingen uithalen om gehoord te worden. Vergeet ook de naamgeving van dit weblog niet. De Zesde Clan is een begrip in Somalië. Toen daar over vrede werd gesproken met de vijf bestaande clans, leidde dat tot louter mannen in een zaaltje. De vrouwen besloten daarop een zesde clan te stichten, voor vrouwen. Gebruikmakend van de tradities in hun land moet iedere clan vertegenwoordigd zijn, dus dankzij de vrouwenclan, de Zesde Clan, konden vrouwen eindelijk mee onderhandelen.

VN secretaris generaal Ban Ki-moon en en politici zoals Hillary Clinton hebben volgens de New York Times in ieder geval allerlei goede voornemens. Het kan niet zo zijn dat lidstaten massaal een door hen zelf aangenomen resolutie negeren en de halve wereldbevolking links laten liggen. Er moet hernieuwde druk komen om vrouwen te betrekken, ook als onderhandelingen formeel worden. De VN zelf gaat in ieder geval miljoenen uittrekken voor projecten om vrouwen weerbaarder te maken en meer zeggenschap te geven. En de nieuwe loot aan de stam, VN Vrouwen, gaat scherp in de gaten houden of de doelstellingen de komende tien jaar wél nageleefd worden.

Radio geeft vrouwen in Liberia een stem

Liberia beschikt sinds kort over een radiostation van vrouwen, voor vrouwen. Vanuit de hoofdstad Monrovia bereikt Liberia Women Democracy Radio (LWDR) acht van de vijftien regio’s in het land. Doelstellingen voor de komende tijd: een krachtigere zender krijgen zodat het hele land naar de programma’s kan luisteren, en vrouwen ondersteunen om het verschil te maken bij de verkiezingen van 2011.

AllAfrika.com’s correspondent Tamasin Ford omschrijft duidelijk waarom dit radiostatio nodig is:

Rape is the number one reported crime in Liberia and children are often the victims. A recent survey of rape survivors in Monrovia found three out of eight were under the age of twelve, while one in ten was under five. But issues like rape, teenage pregnancy, female genital mutilation and prostitution are rarely, if ever, talked about on other stations across the country The media, run almost exclusively by men, seldom touch on these subjects, preferring to pontificate about politics and policy making. 

Bij LDWR zijn dit soort onderwerpen juist belangrijk. Want de focus ligt op het laten horen van de stemmen van vrouwen. Waar hebben zij mee te maken, wat willen zij dat er gedaan wordt, wat kunnen ze zelf doen. Door open en eerlijk te spreken over zaken als huiselijk geweld, weten vrouwen dat zij niet de enige zijn die hier mee worstelen. Dit geeft hoop en helpt vrouwen om na te denken over hoe zij willen leven. En hoe niet.

VN voert campagne om meer vrouwen in vredesmissies te krijgen

Ban Ki-moon, de secretaris generaal van de VN, wil heel graag meer vrouwen in VN vredesmissies. Op dit moment bestaan zulke troepen slechts voor circa 6% uit vrouwen. Een nieuw onderzoeksrapport van zijn organisatie geeft aan waarom dat te weinig is: de deelname van vrouwen heeft allerlei positieve effecten. Zo bieden ze positieve voorbeelden van vrouwelijk leiderschap aan de lokale bevolking, en alleen al hun aanwezigheid in de VN macht reduceert het risico op wangedrag dat kan ontstaan als troepen uit louter mannen bestaan.

Lees vooral het hele rapport, maar wat de Zesde Clan onder andere interesseert is het aspect van de lokale bevolking. De VN zette de afgelopen jaren een paar keer troepenmachten uit die alleen uit vrouwen bestonden. In Liberia opereert bijvoorbeeld sinds 2007 een politie eenheid met Indiase vrouwen. Dit heeft merkbaar effect gehad op de plaatselijke bevolking, signaleert MediaGlobal uit New York: de Indiase politie agentes bezochten scholen en spraken met meisjes en vrouwen over hun ervaringen. Ze lieten in woord en daad zien dat vrouwen ‘mannenwerk’  kunnen doen.

VN vredesmacht, Indiase politievrouwen. Bron: http://www.sepiamutiny.com

De agentes leverden ook een positieve bijdrage in de hulpverlening aan de bevolking. Tijdens het geweld in Liberia kregen veel meisjes en vrouwen te maken met seksueel geweld. Het was voor de slachtoffers iets makkelijker om hierover te praten met de Indiase vredesvrouwen. De aanwezigheid van de Indiase politiemacht begint zich ook langzaam in concrete cijfers te vertalen. Zo steeg het aantal vrouwen bij de politie in Liberia tussen 2007 en 2009. Nog niet hard, van 12,8 naar 15%, maar toch een verschil.

Ban Ki-moon wil graag dat vrouwen in het jaar 2014 twintig procent uitmaken van politie eenheden van VN vredesmissies, en 10% in militaire eenheden. Of dat zal lukken is de vraag. De VN is afhankelijk van de troepen die donorlanden ter beschikking stellen. Als die landen zeggen dat ze onvoldoende vrouwen bij leger en politie hebben, en ze dus niet kunnen sturen, houdt het op.

Het VN rapport adviseert daarom onder andere dat deelnemers aan VN vredesmissies in ieder geval een training krijgen om zich bewust te worden van gender en de impact van seksueel geweld. De rapporteurs laten echter duidelijk merken dat ook dit moeilijk ligt:

Challenges to the effective implementation of gender training programmes include the lack of funding, understaffing and the lack of political will. Additionally, the continuous rotation of staff members and the complexity of the subject matter also impact training programmes.

 

 

Oftewel, lang niet iedereen is ervan doordrongen dat gender een rol zou kunnen spelen bij vredesmissies en de situatie in het land waar je naartoe wordt gestuurd. Personeelswisselingen en een gebrek aan fondsen werken ook niet mee. Maar om positief te blijven: veranderingen gaan altijd langzaam. De VN moeten van ver komen: tussen 1957 en 1989 waren er wereldwijd 20 vrouwen actief in VN vredesmissies. Dan is 6% van de troepenmacht – politie en leger – een enorme vooruitgang met alle positieve effecten van dien.