Heerlijk, lekker met een boekje op de bank! En daarna praten en nadenken over wat je hebt gelezen, of over de boeken zelf. Lezers komen deze tijd goed aan hun trekken, want vanwege drie jubilea wemelt het op dit moment van de beschouwingen over auteurs en hun werk. Betty Friedan publiceerde vijftig jaar geleden The Feminine Mystique (Het Misverstand Vrouw), Sylvia Plath publiceerde The Bell Jar (De Glazen Stolp), en dertig jaar geleden schudde Marion Zimmer Bradley het fantasy genre op met The Mists of Avalon (Nevelen van Avalon).
Bitch Magazine greep het jubileum rond Nevelen van Avalon aan voor een herlezing. Hoe houdt deze roman zich staande met het verloop van de tijd? Wat kunnen lezers er vandaag de dag mee? Veel, concludeert het magazine. Bitch vindt het niet vreemd dat de roman nog steeds hoog op de lijstjes van leeskringen staat:
Women! In epic fantasy! This is mildly exciting even today, but think back to the early 1980s and it’s even bigger news. By breaking into male-dominated science fiction and fantasy, and by writing woman and girl characters, Bradley and her contemporaries changed these genres in ways I value. It recasts a tale central to Western culture’s understanding of itself to focus on the traditionally-totally-flat mothers, sisters, wives, and witches. It complicates a story of Western civilization as fundamentally about manly men doing heroic stuff. This novel helped popularize a lively feminist tradition: rewriting histories, fairy tales, and other culturally-significant narratives from marginalized peoples’ perspectives.
Die bijzondere aspecten blijven lezers trekken. Wat in de jaren tachtig verfrissend werkte, maakt nu nog steeds indruk op lezers:
the primary reason Mists is seen as being “feminist” has less to do with the ideological content of the novel than it does with the fact that re-centering the King Arthur legend on the lives and experiences of women is subversive in itself. Women are rare enough in fantasy fiction in general (especially in the early 80s) to make the book remarkable for its time, and it’s still sometimes seen as a radical departure from the norm to make women the focus of stories in such a testosterone- and patriarchy-fueled genre.
Ook het jubileum van De Glazen Stolp deed veel stof opwaaien. Niet vanwege de inhoud – die is nog steeds tijdloos en even relevant als vijftig jaar geleden. Depressie blijft depressie, wie daar vijftig jaar geleden mee worstelde vindt nog steeds veel herkenning bij mensen die nu aan deze ziekte lijden of er vanuit hun beroep mee te maken hebben:
Ze geeft duidelijk weer hoe deze ziekte een geleidelijk proces is en het komt er prachtig uit dat je, ondanks de aanwezigheid van zoveel talenten, toch dood moet. De manier waarop zij over haar depressie schrijft maakt je als arts wijzer over wat zo’n ziekte met je doet. Ongrijpbaar en niet te stuiten, is de indruk die je over houdt. Het is hartverscheurend als er zoveel vóór je pleit, dat je dan niettemin zelfmoord pleegt.
Kortom, een klassieker, daar ligt het niet aan. Nee, het omslagontwerp viel verkeerd. Uitgeverij Faber besloot de jubileumeditie te tooien met het beeld van een jaren vijftig dame die lippenstift opsmeert terwijl ze in een handspiegeltje kijkt. Wel ja, hoe triviaal kun je het maken. Is het voor de vrouwtjes? Doe er dan maar een suffe cover overheen. Stop Plath maar onder de glazen stolp van het geminachte chicklit genre.
Boekomslagen toen en nu.
Het besluit past bovendien in een al wat langer bestaande trend in uitgeversland. Zo kreeg Wuthering Heights van Emily Brönte, een herontwerp a la Twilight, met veel zwart en één witte of rode bloem. Met zo’n marketing maak je het je publiek heel, heel moeilijk om schrijfsters serieus te nemen. Zulke ontwerpen creëren extra obstakels, waar mannelijke auteurs nooit mee lastig worden gevallen. Het is één van de vele redenen waarom zoveel canons bijna alleen mannelijke auteurs bevatten.
En welke invloed heeft dit op datzelfde publiek, met name vrouwen en meisjes? Welke boodschap ontvangen zij? Auteur Louise Stowell doet een gokje. Via Twitter stuurde ze het volgende commentaar de wereld in:
I think, after that Bell Jar cover, my next pitch for a kids book will be The Big Pink Book of Low Expectations For Girls. Commercial gold.
Inderdaad. Betty Friedan bleef zo’n chicklit omslag gelukkig bespaard. Bij haar gingen de jubileumartikelen weer over de inhoud. Friedan gooide een halve eeuw terug namelijk de knuppel in het hoenderhok. Al die zogenaamd gelukkige middenklasse huisvrouwen werden diep, diep ongelukkig van hun bestaan tussen stofzuigers en kinderen. Ze snakten naar een bredere horizon dan het plannen van de avondmaaltijd voor manlief de kostwinnaar. Met haar aanklacht legde Friedan de basis voor de tweede feministische golf in de Verenigde Staten. Ook inspireerde ze Joke Smit, die kort daarop Het Onbehagen bij de Vrouw schreef.
Hoe zou de inmiddels helaas overleden Friedan nu, vijftig jaar later, naar de situatie van vrouwen gekeken hebben? Zou ze iets te vieren hebben? Ja en nee, meende The Huffington Post:
Women’s Liberation gave me my voice, gave me possibility, gave me my life. Without feminism, I’m certain, my husband and I wouldn’t be celebrating our golden anniversary. If Betty Friedan were still alive, I’d send her roses with a little handwritten card: Happy Anniversary, Brave Woman, Thank you. And she’d say: Get up and email your representatives this very minute! It’s been nearly 100 years since the ERA was first proposed (1923!), but women still don’t have equal rights and equal pay in America. The Violence Against Women Act is currently up for reauthorization again, and so is the Paycheck Fairness Act.
Ook in Nederland betalen werkgevers vrouwen gemiddeld 8 procent minder salaris voor hetzelfde werk – een loonkloof die de Emancipatiemonitor beleefd ‘onverklaarbaar’ noemt, maar die gewoon duidt op seksisme. Ook in Nederland krijgt een op de 8 vrouwen te maken met een man die haar verkracht, om nog maar te zwijgen over huiselijk geweld. En gezinnen die de taken eerlijk willen verdelen, lopen nog steeds tegen zoveel obstakels aan dat de meesten vervallen tot een anderhalf verdienersmodel, waarbij de vrouw de halve uit dat model is en zichzelf financieel niet zelfstandig kan redden als het droomhuwelijk uit elkaar spat.
Kortom, we zijn er nog lang niet. Maar zoals uit het voorgaande al blijkt, is het een kwestie van een half leeg of een half vol glas. Want diezelfde anderhalf-verdienersmodel gezinnen willen in theorie de taken eerlijk verdelen. Dat houdt een enorme stap voorwaarts in. Het lukt meestal niet, maar mensen denken er wel over na. Op allerlei manieren dreunt The Feminine Mystique zodoende nog steeds na. Met vele debatten en gedachtewisselingen tot gevolg. En dat is mooi. Hoe meer dialoog, hoe beter.
BONUS: zie ook het vijftigjarig jubileum van The Golden Notebook van Doris Lessing.
De Zesde Clan 